một số quan niệm mê tín, hủ tục vẫn được bảo lưu và phục hồi. Tính chất phức tạp không chỉ bắt nguồn từ sự vận động nội tại của một thực hành dân gian mà còn do mâu thuẫn giữa nhu cầu về Mo trong tâm thức của người Mường với sự thay đổi trong suy nghĩ của họ trước thực tiễn cuộc sống. Một nguyên nhân khác cũng dẫn đến sự mai một củaMo là bởi dân tộcMường không có hệ thống chữ viết, Mo Mường được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng cách truyền khẩu cho nên ngày càng ít người biết. Mo bị hiểu lệch lạc cả về nội dung và nghệ thuật diễn xướng trong tang lễ. Số lượng nghệ nhân Mo ngày càng giảm dần. Cùng với đó, việc sân khấu hóa Mo, đưa vào Mo một số nội dung có tính chất hiện đại và trình diễn Mo bằng các thiết bị âm thanh, ánh sáng cũng làm nhạt đi tính biểu tượng, tính thiêng của nghi lễ Mo truyền thống. Từ thực trạng đáng báo động trên, năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo chọn lựa MoMường là di sản cần xây dựng Hồ sơ quốc gia đệ trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Mo Mường được xác định là di sản văn hóa phi vật thể “đang sống”, là biểu đạt sống do tổ tiên ông cha truyền lại cho con cháu. Hiện nay, 7 tỉnh, thành phố là Hòa Bình, Hà Nội, Sơn La, Phú Thọ, Ninh Bình, Đắc Lắc đang tham gia xây dựng hồ sơ, tiến hành khảo sát, kiểm kê chính xác về những hoạt động thực hành Mo Mường, số nghệ nhân Mo Mường để từ đó có phương thức bảo tồn, phát huy một cách khoa học, bền vững. n THANH HÀ Mo Mường là loại hình tín ngưỡng dân gian đặc biệt, được người ường nhận định là di sản văn hóa quan trọng của cộng đồng. Mo là kết tinh những kinh nghiệm trong lao động sản xuất, ứng xử văn hóa, triết lý nhân sinh, thể hiện tình yêu cuộc sống, quê hương; khí phách, cốt cách của con người, vùng đất bản Mường. Mo Mường tái hiện lịch sử loài người, phản ánh nhận thức về sự ra đời của trời đất, sự phát triển của bản làng…; và đúc kết những bài học về đời sống cộng đồng như ý nghĩa của sự đoàn kết, văn hóa tổ chức lãnh đạo trong đấu tranh với thiên nhiên. Để truyền tại những giá trị giàu ý nghĩa trên, Mo Mường chủ đạo là diễn xướng, với Mo ca - một lối diễn xướng phức hợp. Mo đại bộ phận được sử dụng trong các nghi lễ cầu được mùa, cúng chữa bệnh, mừng nhà mới; đặc biệt là trong tang ma. Trong quan niệm về cõi sống và cõi chết, nếu người phương Tây tin vào Thiên Chúa, cầu nguyện sau khi chết linh hồn của họ được lên Thiên Đàng, các đệ tử Phật giáo mong muốn lên cõi niết bàn của Đức Phật, thì người Mường tin rằng khi kết thúc kiếp sống hiện tại, họ sẽ chuyển sang một thế giới ma mang tên Mường Chạ Đống - nơi ở của tổ tiên, họ hàng đã khuất. Từ niềm tin và quan niệm trên, các điệu Mo, nghi thức Mo ra đời như một thực hành cần thiết để hướng dẫn linh hồn người quá cố đi đến đúng vùng đất thuộc về họ. Có thể hiểu Mo Mường và nghi thức tang lễ nhằm giải quyết các vấn đề về “thủ tục” trước khi mai táng, như: tắm rửa - khâm liệm cho thi hài, nhập quan, mời hồn người chết ăn uống, chia của cải cho người chết... Không chỉ vậy, qua các điệu Mo, người Mường “trang bị kiến thức, tri thức”cho người chết (thực chất là cho người đang sống) thông qua các bài mo kể chuyện (Sử thi Đẻ đất đẻ nước), kể về lịch sử sinh ra vũ trụ, sinh ra con người, quá trình phân tầng xã hội, kiến thức về địa lý dân gian (mo nhòm)... Theo Nghệ nhân Nhân dân Bùi Văn Minh, trước đây Mo là thực hành tâm linh quan trọng hàng đầu, không thể thiếu trong đời sống cũng như cái chết của người Mường. Kho tàng Mo có độ dài hàng vạn câu thơ, để hoàn tất một nghi lễ tang ma cần từ 12 - 15 đêm diễn xướng tùy theo hoàn cảnh và địa vị của người đã khuất trong cộng đồng. Dù vậy, trong đời sống hiện đại, Mo Mường đã và đang chịu nhiều tác động lớn bởi sự biến đổi của cấu trúc và tư duy xã hội. Các bài Mo bị cắt giảm, nhiều giá trị truyền thống trong Mo bị mai một trong khi Mo Mường được ví như bách khoa thư dân gian chứa đựng tinh hoa văn hóa xứ Mường. Diễn xướng Mo là cách để cộng đồng bày tỏ lòng tôn kính đối với tổ tiên, các lực lượng siêu nhiên, đồng thời là phương tiện để truyền đạt cảm nhận của con người, tri thức, tập quán xã hội hay cao hơn là tư tưởng triết lý về thiên nhiên, vũ trụ. Mo - Thiên sử thi kỳ vĩ của dân tộc Mường ThầyModiễn xướng trongnghi lễ. NgườiMường trongmột lễ hội cộngđồng. Một lễ cúngmát nhàđiểnhình củangườiMường. NGAYNAY.VN 20 DI SẢN Số315 - ThứNăm, ngày2/3/2023
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA3Mzg1MA==