SỐ331 (29/6 - 6/7/2023) TẠPCHÍ W W W . N G AY N AY. V N MIỄN PHÍ VietnamToday Công nghiệp hóa biến những cái tưởng rất khó thành rất dễ (trang 2 - 3) “Ai đó nói không cần đầu tư cho AI là rất tụt hậu” (trang 4 - 5) “Hồi sinh” người thân bằng AI (trang 10 - 11)
“Nếu không có máy tính, chúng ta không thể khai thác dầu mỏ, hoàn thiện cầu đường hay quản lý nhà máy thủy điện…” Thưa TS Nguyễn Chí Công, được coi như “pho sử sống”, cũng là người chứng kiến quá trình hình thành và phát triển CNTT ở Việt Nam cho đến hiện tại, ôngcó thể chia sẻmột điểm mốc ấn tượng trong suốt hành trìnhnày? -Kể từ những năm 60, GS. Tạ Quang Bửu có kế hoạch để các sinh viênViệt Namranước ngoài học về CNTT nhưng phía Liên Xô chưa đồng ý. Vào bối cảnh thời đó, Trung Quốc hầu như chưa biết gì về lĩnh vực này và có thể nói chúng ta đã có những bước đi sáng suốt từ rất sớm. Trên thế giới, Liên Xô và Mỹ là hai siêu cường đang chạy đua vũ trang mạnh mẽ. CNTT của Liên Xô bấy giờ vô cùng tối tân, họ là nước phóng vệ tinh đầu tiên, đi đầu trongviệc đưa con người lên vũ trụ. Dù ủng hộ chúng ta ở nhiều mặt, những riêng với ngành CNTT, Liên Xô có lệnh cấm sinh viên nước ngoài theo học. Thậm chí, tin tức về ngành này từng là thông tin tuyệt mật đối với đại đa số người dân Liên Xô. Trong tình cảnh ngặt nghèo đó, GS. Tạ Quang Bửu đã gửi đề án gửi lên Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sau đó, nước bạn rất nể mới nhận 9 học sinh Việt Nam đầu tiên sang học về CNTT. Tuy nhiên, những người này không hề được học cách tạo ra máy tính mà chỉ được học cách sử dụng. Trong đoàn sinh viên năm đó, chúng ta có GS. Nguyễn Bá Hào. Thầy Hào học giỏi đến mức được giáo sư người Nga yêu mến, rồi bí mật truyền dạy cho thầy về CNTT. Nhờ đó vào năm 1962, khi thầy Nguyễn Bá Hào bảo vệ thành công luận văn ở Liên Xô, Việt Nam đã có phó tiến sĩ đầu tiên về CNTT. Ngay khi thầy Hào trở về nước, khi cảViệt Namchưa ai biết CNTT là gì, thầy đã lập môn Tin học ở trường Đại học Bách Khoa Hà Nội với 4 sinh viên ghi danh theo học khóa đầu tiên. Những người này là thế hệ đàn anh của tôi. Về sau các anh đều là lãnh đạo ngành CNTT ở Việt Nam, công của thầy Nguyễn Bá Hào rất lớn. CNTT là ngành đóng góp trong công cuộc bảovệ vàphát triển đất nước. Nhưng có lẽ vì lý do thời cuộcnên rất nhiềucông lao của các thế hệ nhà khoa học, kỹ sư CNTT chưa được thông tinvànhận thức đầyđủ? với “máu” nghệ sĩ trong người, tôi nhận thấy chất lượng in dập sách vở trong nước thời đó khá kém. Các bản kẽm phụ thuộc vào tay nghề của họa sĩ, con người làm thì chỗ chữ to, chữ bé, khó đều nhau. Vào năm 1983, tôi quay trở sang châu Âu lần nữa, nhờ đó biết về sự ra đời của Adobe, nay họ đã thành tập đoàn phần mềm lớn trên thế giới. Hai nhà sáng lập ban đầu chỉ là những kỹ sư “làng nhàng” ở Mỹ, nhưng tư tưởng của họ thì tôi hiểu ngay. Adobe tiếp thu thành quả từmột kỹ sư người Pháp tên là Bézier. Ông Bézier vốn là chuyên gia thiết kế thân vỏ ô tô. Tuy nhiên kỹ sư thiết kế thời đó khác với nghề mỹ thuật công nghiệp bây giờ, họ không chỉ biết mỹ thuật mà còn là dân toán học để nghiên cứu cách vẽ thân vỏ sao cho ô tô chống lại lực cản không khí, vừa đẹp vừa đi nhanh. Ông Bézier thì “lười”, có lẽ đó là bản chất dân toán chúng tôi, muốn dùng toán để nhàn và giải đó như Nhà máy Thủy điện Sông Đà. Bên cạnh đó, cũng phải kể đến những chiến công thầm lặng của Quân đội và Công an Nhân dân khi ứng dụng CNTT vào bảo vệ đất nước. Cũng vì lý do đó mà tôi thành lập Bảo tàng Công nghệ thông tin để tri ân những nhà khoa học, kỹ sư mà có thể công chúng đã hoặc chưa biết đến. Rất nhiều sử gia, nhà nghiên cứu nước ngoài đến bảo tàng thăm quan đều ngạc nhiên trước diễn trình phát triển CNTT của Việt Nam trong quá khứ. Có một điều TS hầu như chưa chia sẻ với báo chí, đó là việc ông đã cải tiến hệ thống ấn loát trong nước, chuyển từ kỹ thuật in trên bản kẽm sang in điện tử. Điều gì khiến ông nhìn thấy tiềm năng ở công nghệ này từ đầu những năm 80? -Tôi vốn thích hội họa từ bé, thích sưu tầmnhững bức tranh, cuốn sách đẹp. Sau này cụ thân sinh khuyên tôi theo ngành kỹ thuật, nhưng - Có thể nói như vậy. Ngành CNTT có đóng góp rất lớn lao, không chỉ đem lại tiền bạc của cải ở thời bình mà còn ở vị trí quyết định trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tưởng tượng nếu không có máy tính thì chúng ta không thể khai thác dầumỏ, hoàn thiện cầu đường của tuyến huyết mạch Trường Sơn hay quản lý những đại công trình thời LƯUTHIÊN CHƯƠNG Công nghiệp hóa biến những cái Traođổi với nhữngvị khác đến thamquan bảo tàng. TS. NGUYỄN CHÍ CÔNG: Dõi theo những bước thăng trầm của lĩnh vực công nghệ thông tin (CNTT) tại Việt Nam trong hơn 60 năm qua, TS Nguyễn Chí Công đã có cuộc trò chuyện với phóng viên Ngày Nay về dấu mốc đầu tiên của lĩnh vực này. Vị chuyên gia kỳ cựu cũng chia sẻ nhận định của ông qua các vấn đề như nút thắt của ngành CNTT, hay sự đổi mới cần thiết trong giáo dục để bắt kịp những chuyển biến trên thế giới. Một góc trưngbày tại Bảo tàngCôngnghệ thông tin. NGAYNAY.VN 2 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
quyết mọi vấn đề. Bézier đã dùng lại một tư tưởng có từ thời Newton, Leibniz, đó là mọi đường cong chẳng qua là những đường thẳng ghép lại. Bây giờ một đường tròn chúng ta phóng to lên, sẽ thấy chẳng qua là các điểm trên máy tính. Béziers sử dụng phương trình tính đường thẳng, từ đó nghĩ ra phương trình tham số của đường cong có thể sử dụng trong đồ họa máy tính, cái sau này chúng ta gọi là đường cong Bézier. Đến đây ông dừng lại vì đã vẽ được cái ô tô rất đẹp trên máy tính. Nhưng hai cậu sáng lập của Adobe rất nhanh nhạy, họ đọc bài viết của Bézier và nhận ra việc thiết kế các chữ cái, in ấn có thể để máy tính khó, nhưng lại chỉ dùng được duy nhất một lần. Ở những nước khác, đặc biệt là Mỹ, khi làm một cái gì đó họ đều nghĩ phải bán được nhiều lần, đôi khi không cần tốt nhất nhưng cần rẻ và nhanh nhất. Vậy còn nút thắt về giáo dục? Được biết, ông là chuyên gia thường xuyên được mời phỏng vấn, cố vấn về lĩnh vực này trong những năm gần đây? -Chúng tađangđánhmất nguồn lực để chạy theo rất nhiều ngành trong tương lai dễ dàng bị thay thế. Những nghề rất dễ biến mất trong thời gian tới lại là những nghề chúng ta đang khuyến khích con cháu đổ xô đi học, ví dụ như ngành phiên dịch hay thậm chí, bác sĩ. Tôi lấy ví dụ, trong tương lai, đại đa số chúng ta không cần đến khám bác sĩ. Chỉ có những bệnh tật rất đặc biệt, máy tính chưa có dữ liệu mới cần bác sĩ. Đối với những triệu chứng đã có hàng nghìn, hàng triệu bệnh án thì máy tính có thể trả lời chính xác hơn con người, đưa ra lời khuyên hữu hiệu về cần uống thuốc gì, liều bao nhiêu… Như vậy, đội ngũ bác sĩ sẽ dần thu hẹp, chỉ cần đến một số ít người sở hữu chuyênmôn siêu giỏi. Giáo dục cần phải thay đổi, tôi đã nói điều này từ cách đây 40 năm. Chúng ta nói nhiềuvề côngnghiệphóa nhưng dường như chưa hiểu đúng về nó. Côngnghiệphóa là biến những cái tưởng rất khó thành rất dễ, là tinh thần teamwork, mỗi người một khâu. Như Đài Loan bán mỗi phôi chip thôi, nếu không ai cần thì nền kinh tế của họ có thể sụp đổ, nhưng trên thực tế cả thế giới đang tranhmua phôi chip Đài Loan vì vừa rẻ vừa tốt. Nếu chúng ta đào tạo ra thế hệ cái gì cũng biết nhưng không chuyên là sai lầm, bởi kiếm người toàn tài vô cùng khó. n Vào năm 1995, tôi thiết kế thành công đường mạng đầu tiên cho Báo Nhân Dân và Quân đội Nhân dân. Lần đầu tiên 8 thành phố Việt Nam nối lại, có thể soạn báo từ xa và in ngay trong đêm, khác với trước kia là phải chuyển báo vào TP Hồ Chí Minh để tiêu thụ. Lúc đó không ai tinViệt Nam bị cấm vận lại có thể tự làm được mạng, chính nhờ điều này tôi được bầu làmTrưởng tiểu ban mạng của Chương trình quốc gia về CNTT. Có thể nói những công nghệ đang phổ biến và thiết yếu hiện tại nhưng thực ra từ thập niên 80, 90 chúng tôi đã có sự chuẩn bị để đưa về, từ in ấn đến internet. Từ góc nhìn của người được tiếp thu CNTT từ rất sớm, với nhiều năm học tập, làm việc trong môi trường quốc tế, ông nhận thấy nút thắt về CNTT ở nước ta là gì? -Chúng ta đang lạc hậu trong khi thế giới thay đổi rất nhanh. Giới trẻ thế giới ngày nay đã có tư duy toàn cầu hóa, sản phẩm họ sáng tạo ra không phụ thuộc nước nào cả và có thể dùng ở mọi quốc gia, đó là tư duy rất khác chúng ta. Chúng ta đa phần sáng tạo để phục vụ nhu cầu của một cá nhân, cơ quan, tập thể nào đó, chính vì thế mà sau không bán được cho ai cả vì duy nhất nhóm đó nảy sinh vấn đề như vậy. Các nhà khoa học Việt Nam như chúng tôi đôi khi phải giải những vấn đề cực làmvà làm rất nhanh. Không cần đến họa sĩ, sẽ đẹp hơn và muốn to nhỏ kiểu gì cũng được. Adobe đã đưa phương trình Bézier trở thành cái mà ngày nay chúng ta gọi là công nghiệp hóa. Họ thành lập công ty, phát triển từ nền tảng của Bézier để tạo ra loại ngôn ngữ gọi là ngôn ngữ mô tả trang, thông dụng hơn là FDP, giúp chúng ta có thể mô tả bất cứ hình ảnh nào trong đời sống bằng ngôn ngữ toán học. Nhưng vì đại đa số mọi người không biết về toán, nên Adobe nghĩ ra ngôn ngữ để tất cả cùng mô tả được. Nhờ đó, Adobe trở thành công ty hàng đầu thế giới, có giá trị hàng chục tỷ đô. Giáo dục cần phải thay đổi Và sau đó là quá trình ông đưa sáng kiến này về Việt Nam? Liệu có khó khăn nào trong giai đoạn ban đầu không, thưa TS. Nguyễn Chí Công? -Dù rất triển vọng nhưng khi tôi mang công nghệ về Việt Nam thì không ai tin, trong khi chúng ta lúc đó là cường quốc về toán học. Tôi đành bắt tay vào tự làm, dù bản thân cũng không có nhiều tiền. Trong 10 năm tiếp theo, tôi và các học trò đã vẽ được 5.000 bộ chữ. Nhóm tôi làm hầu hết các chữ mà cơ quan, nhà in hiện nay vẫn đang dùng vì chúng tôi chia sẻ hoàn toàn miễn phí. CNTT có một đặc trưng là ngành nào cũng vào được, lĩnh vực này vào Việt Nam qua rất nhiều nhánh khác nhau. Có thể nói tôi may mắn khi vào được rất nhiều ngành quan trọng cho đất nước như máy tính, in ấn, giải mã - mã hóa, mạng kết nối... TS. Nguyễn Chí Công tưởng rất khó thành rất dễ Trong thậpniên70, TS. NguyễnChí Công làmột trongnhững người tiênphongchế tạomáyvi tínhđầu tiêncủaViệtNam cũngnhưchâuÁ. Ôngcũng làTrưởngbanKhoahọc côngnghệ Hội TinhọcViệtNam, Trưởng tiểubanmạngcủaChương trình quốcgiavềCNTT, Thủ lĩnh tinhọcđầu tiêncủaTậpđoànFPT... Nhữngmốc son củangànhđượcTSNguyễnChí Công trân trọng. TS. NguyễnChí Côngbên chiếc máy tínhđầu tiên củaViệt NamVT80. NGAYNAY.VN 3 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
AI thiết kế báo Không chỉ tham gia sản xuất nội dụng, tổng hợp tin tức, nhiều tòa soạnởViệt Nam đã ứng dụng AI trong thiết kế để làm ra nhiều đồ hoạ, nhất là trong đợt dịch COVID-19. Ở Na Uy, một biên tập viên ứng dụng AI để bắt chước giọng gần giống với người nổi tiếng. Về phân phối phát hành báo chí, AI được ứng dụng nhiều để phân tích dữ liệu người dùng để cá nhân hoá nội dung để cung cấp đúng theo từng nhu cầu bạn đọc. Từ góc độ báo địa phương, ông Mai Đức Thông, Tổng Biên tập báo Tuyên Quang cho biết: “Báo Tuyên Quang cũng như nhiều cơ AI viết phóng sự Nhà báo Ngô Trần Thịnh, phụ trách chương trình CafeTek, Đài Truyền hình TP Hồ Chí Minh (HTV) từng chia sẻ với đồng nghiệp, phóng sự truyền hình “Xu hướng phát triển trí thông minh nhân tạo tại Việt Nam” do HTV sản xuất và phát sóng hồi tháng 2/2023 được viết bằng chính ứng dụng ChatGPT. Đây là phóng sự đầu tiên tại Việt Nam do AI viết với nội dung bàn về xu hướng AI tại Việt Nam. Saukhi rađềbài cụthể, chỉ trong vòng 8 phút, ChatGPT có thể đề xuất được 4 phần chính trong kịchbản và tự viết được hơn 500 chữ cho mỗi phần. Ứng dụng này còn đề xuất luôn cả những chuyên gia tạiViệtNamđểphỏngvấn. “Sau khi có bài viết cơ bản từ ChatGPT, ekip tiến hành lồng tiếng và tiến hành dựng clip trên nền tảng mà ứng dụng đã viết”, nhà báo Ngô Trường Thịnh chia sẻ. Đánh giá về thành quả, anh Ngô Trần Thịnh cho rằng, văn bản mà ChatGPT thực hiện có thể tự tổng hợp, bố cục và viết bài tương tự như một biên tập viên 1 - 2 năm tuổi nghề. Không quá hay, nhưng đầy đủ thông tin và gócnhìn,đủđểphụcvụthông tin cho khán giả. Thời gian để xong một kịch bản như vậy chỉ khoảng8phút, quá nhanh so với một biên tập viên bình thường có thể làm. Tuy nhiên, AI vẫn còn nhiều khuyết điểm khi thực hiện một bài báo phóng sự như sử dụng từ ngữ chưa phù hợp, dùng từ còn cứng do máy học tổng hợp; phải hỏi Al đến 8 câuhỏi để hiểu ý đồ của ekipmuốn truyền tải; chưa có yếu tố điểm nhấn và chưa có yếu tốconngười...“Dođóphải biên tập kỹ, và khá mất công. Tuy nhiên, sau sản phẩm này, tôi khuyến khíchbiên tập viên sử dụng ChatGPT để tham khảo trước về bố cục, đề tài trước khi chuyển lên ban biên tập”, anhThịnh cho biết. Nói về ứng dụng công nghệ và AI, ông Lê Xuân Trung, Phó Tổng Biên tập báo Tuổi Trẻ cho biết, khi báo Tuổi Trẻ chuyển đổi từ toà soạn truyền thống sang toà soạn hội tụ phải mất tới 10 năm nhưng chuyển từ toà soạn hội tụ sang toà soạn chuyển đổi số thì chưa đến 2 năm. Việc này diễn ra vào thời điểm đại dịch COVID-19 do không thể vận hành toà soạn như cũ nên rất phải thíchnghi rất nhanh. “Thời điểm đó, tình huống phải chuyển đổi và công việc được giảmbớt nhờ ứng dụng công nghệ, AI. Đầu năm2023, báo Tuổi Trẻ ra mắt giao diệnmới được làm trong chỉ 3 - 4 thángnhờ ứng dụng công nghệ số, trong khi đó trước đây một giao diện mới phải làmmất cả năm”, ông Lê Xuân Trung chia sẻ. Cũng theo ông Lê Xuân Trung, báo Tuổi Trẻ ứng dụng AI để phát triển dữ liệu người dùng. Báo đã thuê một công ty Ấn Độ làm rất tốt việc khai thác dữ liệu bạn đọc để đáp ứng được nhu cầu của bạn thông tấn Reuters thực hiện tốt khi sử dụng ứng dụng AI tổng hợp các thông tin trên mạng thay vì nhiều cơ quan báo chí hiện nay phải tổng hợp thông tin báo chí. Các cơ quan báo chí Việt Nam có thể ứng dụng. Hoạt động của toà soạn báo thường có ba khâu: Tổ chức sản xuất nội dung, thiết kế và phân phối nội dung. Khâu nội dung liên quan đến hậu kiểm, AI có thể giúp rà soát chính tả, các lỗi. Còn với việc viết bài, ở những lĩnh vực cần có thông tin dữ liệu như thể thao hoặc chứng khoán thì sử dụng AI khá thích hợp vì tổng hợp nhanh. AI ở đây mang tính chất trợ lý phóng viên hơn là viết báo”. đọc. “Báo cũng đang triển khai chat Tuổi trẻ trong nội bộ để phát triển đề tài từ nguồn dữ liệu của báo như một phóng viên đề xuất một đề tài mới thì phải nắm được thông tin các bài viết đã xuất bản liên quan để phát triển nội dung mới chứng khôngphải lặp lại. Điềunày có nghĩa là tìmý tưởngmới từdữ liệu cũ và sử dụng dữ liệu cũ làm“nền”, ông Lê Xuân Trung chia sẻ. Nhà báo Ngô Việt Anh, Phó Trưởng Ban Báo điện tử báoNhânDân chobiết:“Hãng Sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là qua ứng dụng của ChatGPT đang đặt ra nhiều cơ hội, thách thức đối với báo chí. Theo nhà báo Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam: “Cần đầu tư vào AI trong báo chí, bởi nếu ai đó nói không cần đầu tư cho AI là rất tụt hậu”. “Ai đó nói không cần đầu tư HẢI THANH Trí tuệ nhân tạo khiến chúng ta nhận ra đang phí sức, phí lực lượng như thế nào để tạo ra những sản phẩm báo chí giống nhau... Ông Nguyễn Thanh Lâm, Thứ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông NGAYNAY.VN 4 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
cho AI là rất tụt hậu” quan báo chí địa phương đang trong giai đoạn bắt đầu ứng dụng AI trong hoạt động toà soạn. Báo Tuyên Quang coi đây chỉ là công cụ hỗ trợ nhưng không thể thay thế được nhà báo hiện trường vì ChatGPT không có nhạy cảm chính trị, nhân văn, đạo đức người làm báo... Chúng ta không né tránh ứng dụng công nghệ mà tranh thủ được thì phải trau dồi hơn về năng lực, chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nhà báo để làm chủ AI”. Nhà báo Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập báo Nhân Dân, nọi dung gôc chât lưng cao đê gianh lây niêm tin cua đọc gia, khan thinh gia”. Ứng dụng AI cũng đặt ra nhiều vấn đề về cả quy định pháp lý lẫn đạo đức: Không chỉ nguy cơAI tạo racác thông tin sai lệch, ai sở hữu các bài viết do AI tạo ra? Ai chịu trách nhiệm với việc xuất bản các nội dung là sản phẩm của AI? Việc đối phó nội dung độc hại với báo chí sử dụng AI sẽ như thế nào? Đây đều là những câu hỏi phải tính tới. Ông Lê Quốc Minh khẳng định: “Cách đây khoảng 4 năm, khi còn là Phó Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam, tôi đã áp dụng AI trong hoạt động của Thông tấn xã Việt Nam. Khi đưa ra hội nghị báo chí có người nói là chuyện xa xôi, còn lâu AI mới vào Việt Nam. Nhưng giờ khi ChatGPT có trên thế giới thì người dùng tại Việt Nam cũng đã được trải nghiệm”. Ông Nguyễn Thanh Lâm, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng, sự xuất hiện của AI như ChatGPT cho báo chí cơ hội để loại dần đi các loại lao động, kỹ năng cơ bản mà máy móc có thể làmnhư con người, thậm chí làm tốt hơn. “Trí tuệ nhân tạo khiến chúng ta nhận ra đang phí sức, phí lực lượng như thế nào để tạo ra những sản phẩm báo chí giống nhau”, ông Nguyễn Thanh Lâm chia sẻ. Thứ trưởng Thanh Lâm nhấn mạnh, năm nay Bộ Thông tin và Truyền thông trình kế hoạch về sửa đổi Luật Báo chí, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông đã đặt vấn đề rất lớn khi sửa luật là trước khi làm bất cứ kế hoạch nào phải trả lời được câu hỏi không gian của lĩnh vực này sẽ đượcmở rộng như thế nào. Ngày nay ta đã định nghĩa được nhà báo nhưng sau này AI viết được bài báo hay hơn cả nhà báo thì gọi là gì. Rồi thuật toán cóphải báo chí hay không khi nó đang nắmhành vi, gợi ý cho độc giả...”. n cũng như phân phối nội dung tin tức trên các nền tảng khác nhau, từ đó từng bước thay đổi trải nghiệm người dùng về nội dung bằng các hình thức phong phú, thông minh hơn. Tuy nhiên, những ứng dụng AI, đặc biệt là ChatGPT đã, đang đặt ra nhiều cơ hội cũng như thách thức, nhất là đối với các nhà báo và các nhà quản lý báo chí. Nhưng co quan bao chi lơn nhu Forbes, hang tin AP đa sư dung AI nhiêu namqua, san xuât nhưng ban tin tư đọng va đon gian. Tuy nhiên, ngay ca khi sô lưng cac nọi dung tư đọng hoa phưc tap tang len. Ông Lê Quốc Minh cho biết: “Cac toa soan khong thê phu thuọc vao môi AI đê sanxuât ra cacbai bao. Nhưng co quan bao chi ten tuôi va co thưng hiẹu lơn đa phai mât nhiêu thạp kỷ thuc đây hoat đọng đua tin thạn trong va can băng, se phai tiêp tuc duy tri vi thê nhu la nguôn tao ra Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định, chuyển đổi số đã và đang là xu thế tất yếu diễn ra mạnh mẽ trong hầu hết các lĩnhvực kinh tế - xãhội hiệnnay. Là lĩnhvựcphảnứng nhạy bén với mọi biến động của đời sống kinh tế - xã hội, báo chí truyền thông phải đi đầu trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia. Báo chí phải chủ động đổi mới phương thức truyền tải, mang đến những trải nghiệm mới cho bạn đọc thông qua các ứng dụng công nghệ số. AI không còn là chuyện xa xôi Trước sự bùng nổ về cả tốc độ, số lượng và quy mô tiêu thụ thông tin hiện nay, các tổ chức báo chí, truyền thông sẽ dần quả tải nếu vẫn duy trì cách truyền thống. Để giải quyết vấn đề này, nhiều cơ quan báo chí đã sử dụng AI để thay đổi cách sản xuất, tổ chức, phân loại, xuất bản Cac tòa soan khong thê phu thuọc vao mỗi AI đê san xuât ra cac bai bao. Nhưng co quan bao chi ten tuôi va co thưng hiẹu lơn đã phai mât nhiêu thạp kỷ thuc đây hoat đọng đua tin thạn trọng va can bằng, se phai tiêp tuc duy trì vi thê nhu la nguồn tao ra nọi dung gôc chât lưng cao đê gianh lây niêm tin cua đọc gia, khan thinh gia. Ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam NGAYNAY.VN 5 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
Nếu như trước đây, 63 trung tâm dịch vụ việc làm tại các tỉnh thành đều thực hiện giao dịch độc lập, mạnh ai nấy làm thì nay, Trung tâm quốc gia về dịch vụ việc làm phối hợp với Trung tâm dịch vụ việc làm địa phương đã xây dựng công cụ kết nối giao dịch việc làm trực tuyến giữa trung tâmdịchvụviệc làmcác địa phương. Đây là bước cụ thể hoá nghị quyết của Chính phủ đảm bảo thị trường lao động kết nối một cách linh hoạt, đồng bộ. Đây cũng là hành động thiết thực thực hiện Nghị quyết 06 của Chính phủ về phát triển thị trường lao động, đặc biệt là việc tích hợp chuyển đổi số vào trong phát triển thị trường lao động, kết nối thống nhất toàn quốc. Kho việc làm mở rộng khắp ba miền Chính thức từ cuối tháng 3/2023, Cục Việc làm (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) triển khai thí điểm hệ thống quản lý điều hành sàn giao dịch việc làm trực tuyến kết nối các tỉnh, thành phố tại http://santructuyen. kncvietnam.vn. Có thể nói đây là lần đầu tiên, Việt Nam có hệ thống kết nối giao dịch việc làm trên nền tảng số, từ trực tiếp sang trực tuyến; đảm bảo sự thông suốt của thị trường lao động, kết nối cung cầu. Theo đó, các doanh nghiệp chỉ cần có tài khoản và ngồi tại cơ quan để tham gia tuyển dụng lao động trực tuyến. Còn người lao động, đơn giản hơn rất nhiều, có thể ngồi bất cứ đâu, khi biết thông tin có phiên giao dịch việc làm chỉ cần gõ bàn phím truy cập và kết nối vào hệ thống để ứng tuyển phỏng vấn. Nếu như trước kia, doanh nghiệp và người lao động muốn gặp nhau phải đến trung tâm dịch vụ việc làm trao đổi. Nhưng giờ đây, ai tìm việc ở Hà Nội không nhất thiết phải ra Thủ đô mà có thể ngồi ở Thừa Thiên Huế, Bắc Giang kết nối với doanh nghiệp. Việc kết nối cung - cầu lao động được thực hiện mọi nơi, mọi lúc. Cũng nhờ có sàn giao dịch trực tuyến này mà bà Trần Thị Khánh Huyền, Phó phòng Tổ chức - Hành chính, Công ty TNHH Du lịch và Thương mại Sông Hồng có thể dễ dàng mở rộng nguồn tuyển, không lo thiếu nhân sự. Bà Huyền đã vài lần tham gia tuyển dụng lao động qua hình thức trực tuyến của Sàn giao dịch việc làmHà Nội với các điểmgiaodịchở các tỉnh. Từ góc độ nhà tuyển dụng, bà Trần Thị Khánh Huyền cho biết: “Qua sàn giao dịch trực tuyến, tôi có thể trao đổi cụ thể với các ứng tuyển vị trí việc làm để họ hiểu rõ hơn công việc, qua đó đáp ứng được số lượng vị trí việc làm mà đơn vị yêu cầu”. Ông Vũ Trọng Bình, Cục trưởng Cục Việc làm chia sẻ, Cục Việc làm đang phối hợp với Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (Bộ Công an) triển khai hệ thống dữ liệu giao dịch việc với các dịch vụ kết nối việc làm của tư nhân. Sàn giao dịch việc làm trực tuyến của 63 tỉnh là nền tảng đảm bảo kết nối toàn quốc mà không một sàn tư nhân nào có thể làm được; kết nối mọi lĩnh vực, mọi doanh nghiệp mà chỉ có Sàn giao dịch việc các tỉnh, thành Hà Nội, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Bắc Giang, Hải Dương, Quảng Ninh, Hà Tĩnh, Thừa Thiên - Huế, Bình Dương và Cần Thơ… đã kết nối 79 doanh nghiệp cùng đông đảo người lao động vào hệ thống, trong đó, tại điểm Sàn giao dịch việc làm Hà Nội có 27 doanh nghiệp tham gia kết nối. Ông Vũ Trọng Bình nhấn mạnh: “Sàn giao dịch việc làm trực tuyến của Nhà nước không phải để cạnh tranh làm kết nối với cơ sở dữ liệu dân cư. Các bên kỳ vọngmột hệ thống hoàn chỉnh, hiện đại với thông tin, dữ liệu có cơ chế chia sẻ thông tin minh bạch nhưng cũng bảo mật thông tin. “Chúng tôi sẽ đảm bảo người lao động và doanh nghiệp kết nối với nhau với chi phí thấp nhất”, ông Bình khẳng định. Việc triển khai thí điểm côngcụquản lýđiềuhànhsàn giao dịch việc làm trực tuyến đang được coi là bước ngoặt đánh dấu mốc quan trọng trong việc kết nối cung - cầu lao động của hệ thống sàn giao dịch việc làm các tỉnh, thành trong cả nước. Theo ông Vũ Trọng Bình, Cục trưởng Cục Việc làm, việc triển khai thí điểm công cụ quản lý điều hành sàn giao dịch việc làm trực tuyến đánh dấu mốc quan trọng trong việc kết nối cung - cầu lao động của hệ thống sàn giao dịch việc làm các tỉnh, thành trong cả nước. Tại chương trình thí điểm, các trung tâm dịch vụ việc làm Khi internet bùng nổ, quá trình số hóa diễn ra nhanh thì việc có một sàn giao dịch việc làm trực tuyến càng cần thiết. VIỆT ĐAN “Qua sàn giao dịch trực tuyến, tôi có thể trao đổi cụ thể với các ứng tuyển vị trí việc làm để họ hiểu rõ hơn công việc, qua đó đáp ứng được số lượng vị trí việc làmmà đơn vị yêu cầu. Bà Trần Thị Khánh Huyền Gõ bàn phím tìm Người laođộng khôngphải đến tậnnơi để tìmviệc. Phỏngvấn trực tiếpngười laođộng. NGAYNAY.VN 6 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
làm trực tuyến của Nhà nước mới làm được. Căn cứ vào hệ thống này, chúng tôi sẵn sàng mở kết nối với các website tư nhân để giúp hệ thống giao dịch việc làm tư nhân phát triển. Nếu sàn giao dịch việc làm nhà nước tạo ra sự ổn định, thông suốt của toàn bộ lãnh thổ, doanh nghiệp và người lao động nhất là doanh nghiệp lớn thì dịch vụ kết nối việc làm của tư nhân phải đảm bảo kết nối tầng việc làm, đặc biệt có tầng chất lượng cao. Đây là bổ sung, hỗ trợ lẫn nhau, không có sự cạnh tranh”. giao dịch việc làm trên nền tảng số, hỗ trợ rất nhiều cho các cán bộ, nhân viên của các sàn trong công tác nghiệp vụ. Qua thực tiễn hoạt động, thời gian tới, phần mềm này sẽ tiếp tục có sự điều chỉnh phù hợp để ngày càng gần gũi với người dùng, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, người lao động, đồng thời, dễ dàng quản lý dữ liệu thông tin thị trường lao động. Cũng theo ôngThành, các doanh nghiệp thamgia tuyển dụng qua hình thức trực tiếp và trực tuyến tại SànGiao dịch việc làm Hà Nội và các điểm sàn triểnkhai trực tuyến từcác tỉnh đều có mong muốn có sự sàng lọc hồ sơ để khoanh vùng theo từng tệp đối tượng tuyển dụng, qua đó sẽ tiết kiệm thời gian, giảm sự đi lại và tăng tỷ lệ kết nối thành công. n Là một địa phương thu hút nhiều doanh nghiệp và lao động, Hà Nội là một trong những tỉnh, thành tiên phong triển khai sàn giao dịch trực tuyến việc làm cho người lao động. Theo ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, Hà Nội đã“đi trước một bước” trong việc vận hành kết nối trực tuyến giữa 15 sàn giao dịch việc làm trên địa bàn. Việc kết nối “phẳng” với các tỉnh thành còn lại giúp lao động muốn về Hà Nội lập nghiệp được dễ dàng hơn, rộngmở hơn. Ông Thành khẳng định, việc triển khai bộ công cụ quản lý điều hành sàn giao dịch việc làm trực tuyến kết nối toàn bộ 63 tỉnh, thành thực sự là một bước chuyển hiệu quả, góp phần hiện đại hóa hoạt động của các sàn Hà Nội “đi trước một bước” Hệ thống sàn giao dịch việc làm được dự đoán sẽ là bước chuyển mình lớn trong công tác đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quản lý nguồn nhân lực và tổ chức vận hành các yếu tố của thị trường lao động để có sự đột phá trong công tác quản lý nhà nước và hoạt động của thị trường lao động. Theo ông Vũ Trọng Bình, việc kết nối giữa các địa phương không chỉ ngày một, ngày hai mà cần tạomột diễn đàn liên tục về mặt quản trị, từ trực tiếp sang trực tuyến, đây là tiền lệ chưa có trước, không có bài vở nào dạy cả, tự chúng ta phải sáng tạo. Toàn bộ hệ thống cần thường xuyên hoàn thiện từ va vấp thực tiễn. Hiện nay, Cục Việc làm đang triển khai hệ thống cơ sở dữ liệu giao dịch việc làm kết nối với cơ sở dữ liệu dân cư và đang đề xuất dự án đầu tư. Việc này đảm bảo một hệ thống cơ sở dữ liệu rất lớn 63 trung tâm dịch vụ việc làm sẽ sử dụng cơ sở dữ liệu toàn quốc; gắn với việc làm trống. Khi xây dựng xong, chúng tôi sẽ tiến tới hoàn thiện hệ thống giao dịch việc làm toàn quốc hoàn chỉnh hơn, hiện đại hơn. Qua đó, vừa đảm bảo thu thập thông tin dữ liệu, vừa đảm bảo “nhả” dữ liệu cho các hệ thống tư nhân. Ông Vũ Trọng Bình - Cục trưởng Cục Việc làm việc làm Sàngiaodịchviệc làmtrực tuyếngiúp laođộngvàdoanhnghiệpđếngầnnhauhơn. Sàngiaodịch việc làmtrực tuyến. Phỏngvấn các ứngviên trực tuyến. NGAYNAY.VN 7 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
Năm chuyển đổi số Nông nghiệp hiện là ngành kinh tế chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế Việt Nam và còn nhiều tiềm năng phát triển. Thế nhưng, không thể phủ nhận rằng nền nông nghiệp nước nhà vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, trong đó có cả những khó khăn về mặt quản lý, sản xuất và tiêu thụ sản phẩmnông nghiệp. Một trong những thách thức lớnnhất củangànhnông nghiệp Việt Nam là hệ thống cơ sở hạ tầng, giao thông và thông tin còn tồn tại những hạn chế nhất định, chưa phát triển đồng đều. Hơn nữa, đây cũng là lĩnh vực đang phải đối mặt với một loạt các vấn đề như thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, biến đổi khí hậu, nhiễm độc môi trường, giá cả nguyên liệu tăng cao, hay sự cạnh tranh trong thị trường toàn cầu. Trước thực trạng đó, chuyển đổi số được tính đến như một giải pháp ưu tiên, nhưng cũng là một xu thế tất yếu, nhằm thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp, thay đổi từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Trong “Chương trình chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, Chính phủ đã xác định: Nông nghiệp là 1 trong 8 lĩnh vực được ưu tiên thực hiện chuyển đổi số, theo hướng chú trọng nông nghiệp thông minh, nông nghiệp chính xác, tăng tỷ trọng của nông nghiệp công nghệ số trong nền kinh tế. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan khẳng định: “Năm 2023 là năm đẩy mạnh chuyểnđổi sốmột cách thực chất, hiệu quả, tiết kiệm, dụngAI đã gópphần cải thiện một loạt các nhiệm vụ liên quan đến nông nghiệp trong toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm. Với những ưu thế vượt trội so với nôngnghiệp truyền thống trong quá trình ứng dụng thực tiễn, AI đang thu hút được sự quan tâm đặc biệt từ Chính phủ, cũng như các chuyên gia, nhà khoa học và doanh nghiệp trong lĩnh vực này”. Tuynhiên, ôngHùngcũng chỉ ra một số những nút thắt cần tháo gỡ: “Trong bối cảnh thị trường đang nhiễu loạn như giai đoạn hiện nay, trí tuệ nhân tạo là một công nghệ mới nên lựa chọnnhư thế nào để đảm bảo chất lượng? Đầu tư cho côngnghệmới bao giờ chi phí ban đầu cũng rất lớn, thậm chí rất rủi ro. Ai hỗ trợ, ai bảo hộ, ai là người làm, ai dẫn dắt cho nông dân tiếp cận với công nghệ trí tuệ nhân tạo? Đó là những câu hỏi lớn đang được đặt ra trong quá trình ứng dụng AI ở lĩnh vực nông nghiệp”. Trên thực tế, trong những năm gần đây, giá cả phần cứng và phần mềm cho các hệ thống AI ở mức tương đối nông nghiệp công nghệ cao. “Trí tuệ nhân tạo là một công nghệ đột phá cần được ứng dụng rộng rãi cho toàn ngànhnôngnghiệp. AI không chỉ giúp tăng năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, mà còn đem lại lợi ích kinh tế và cách tiếp cận thông minh hơn đối với hoạt động sản xuất nông nghiệp cho người nông dân”, TS Trần Quý, Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế sốViệt Nam chia sẻ. Theo báo cáo của Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp (Bộ NN&PTNT), tại Việt Nam, AI hiện đang được ứng dụng trongmột sốhoạt động chính như: phân tích dữ liệu đất, theo dõi và dự báo thời tiết, sử dụng robot nông nghiệp, điều khiển tự động, ước tính sản lượng, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, xử lý ảnh kỹ thuật số và cải thiện chất lượng sản phẩm. Ông Hồ Xuân Hùng, Chủ tịch Tổng Hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT nhấn mạnh:“Ứng gắn với kêu gọi sự hỗ trợ, tư vấn của các doanh nghiệp, hiệp hội công nghệ thông tin chuyên nghiệp”. Tập trung vào công nghệ cốt lõi Trong tiến trình chuyển đổi số, tái cơ cấu ngành nông nghiệp, một trong những công nghệ cốt lõi cần được chú trọng hơn cả, chính là trí tuệ nhân tạo. Tại Việt Nam, dù ứng dụng AI trong lĩnh vực nông nghiệp vẫn còn là một vấn đề khá mới mẻ, nhưng cần phải nhìn nhận rằng đây là một động lực quan trọng trong việc phát triển nền Chuyển đổi số, trong đó ưu tiên ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đang góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp, hướng đến một nền nông nghiệp công nghệ cao: hiện đại, hiệu quả và bền vững, hiện là một xu thế tất yếu. NGỌC PHẠM Dẫn nông dân vào thế giới Hệ thống tưới nước tựđộngbằngnăng lượngmặt trời tạimột trang tại. Sửdụnghệ thốngDrone (Máybay không người lái) trong việc tưới vàphun thuốc trừ sâu trong trồng trọt. Người nôngdân thực hànhứngdụng côngnghệ cao tronghoạt động trồng trọt. NGAYNAY.VN 8 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
cao, đặc biệt là sau khi các công nghệ trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ thời gian vừa qua. Thế nhưng, nhìn ở một góc độ khác, xét về giá trị lâudài, chínhnhữnghệ thống này sẽ giúp cho nông dân và doanh nghiệp tiết kiệm được chi phí trong việc duy trì hoạt động sản xuất. “Trong giai đoạn hiện nay, một mạng lưới kết nối các nhà doanh nghiệp, nhà đầu tư, nhà khoa học và nhà nông, nhằm góp phần đẩy mạnh chuyển đổi số ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong nông nghiệp, là rất cần thiết. Qua đó, hoạt động phát triển các ứng Có thể thấy, người nông dân chính là những đối tượng cần được quan tâm nhất, cần được hướng dẫn, đào tạo để nắm bắt, sử dụng và hiểu rõ những công nghệ này. Thế nhưng, để hỗ trợ cho nông dân sử dụng những công nghệ mới một cách thực sự hiệu quả, các chương trình đào tạo, huấn luyện cần có sự đầu tư phù hợp, đúng mức. Bên cạnh đó, chính phủ, các tổ chức quốc tế và các doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp cũng cần tăng cường hỗ trợ cả về công nghệ lẫn tài chính, đểđảmbảo rằngngười nôngdâncó thể tiếpcậnđược với các hệ thống AI mới. “Nhằm tận dụng tối đa tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong việc xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và bền vững, công tác đầu tư và nghiên cứu cầnphải được triển khai ởmột quy mô tương ứng. Cùng với đó, việc cung cấp thông tin hữu ích về những công nghệmới một cách nhanh chóng, kịp thời đếnngười nôngdân cũng cần phải được chú trọng hơn”, TS Trần Quý cho biết. “Các bên liên quan, bao gồm cơ quan quản lý nhà nước, nhà sản xuất côngnghệ và các tổ chức nông nghiệp, cũng cần phối hợp chặt chẽ hơn nữa trong việc phát triển các ứng dụng AI thích hợp và phù hợp với điều kiện của người nông dân và nhu cầu của thị trường”. n Bắt đầu từ “chuyển đổi con người” “Khi nhắc đến chuyển đổi số, nhiều người thường nghĩ đến công nghệ thông tin, nhưng như thế là chưa đầy đủ”, TS Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp (Bộ NN&PTNT) chỉ rõ. “Chuyển đổi số quan trọng nhất vẫn là chuyển đổi con người, chứ không đơn thuần chỉ là công nghệ. Chuyển đổi số hay công nghệ sau cùng chỉ là giải pháp, trong lĩnh vực nông nghiệp cũng không phải ngoại lệ”. Trong công cuộc chuyển đổi số ngành nông nghiệp, với những công nghệ mới như AI, người nông dân phải luôn được xác định là “căn cốt” của mọi chủ thể nông nghiệp. “Người nông dân chính là những người đầu tiên và là người cuối cùng, xứng đáng được thụ hưởng sản phẩm mà mình làm ra. Do vậy, tất cảmọi con đường đều cần hướng tới giá trị đó”, TS Toản nhấn mạnh. dụng trí tuệ nhân tạo, ứng dụng công nghệ cao trong lĩnh vực nông nghiệp, nhằm thông minh hóa, tự động hóa quy trình sản xuất, nâng cao năng suất, quy trình sản xuất, chất lượng và xuất xứ minh bạch của sản phẩm”, ông Hồ Xuân Hùng nói thêm. 10 năm tới, công nghệ số trở thành lực lượng sản xuất cơ bản, nhân tài số trở thành nguồn lực cơ bản, đổi mới sáng tạo số trở thành động lực cơ bản của phát triển. Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Bộ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông công nghệ Phỏngvấn các ứngviên trực tuyến. ỨngdụngAI tronghoạt độngdự báo thời tiết tạimột vùngnông thônởkhuvựcmiềnBắc. Dữ liệuvềnông sảnđược quản lýbằngphầnmềmtrênđiện thoại thôngminh. NGAYNAY.VN 9 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
"Xin chào ông ngoại..." Cúi người trên bàn, Yu Jialin nhìn chằm chằm vào máy tính của mình. Những ngón tay bồn chồn lướt trên bàn phím, mắt anh đảo liên tục khi cố gắng sắp xếp một cụm từ phù hợp. Sau nhiều tuần làm việc chăm chỉ, những đêm dài và những lần bực bội vì thất bại, Yu đã thực sự đầu tư thời gian cho một dự án công nghệ mang màu sắc "tâm linh". Bản thân người đàn ông 29 tuổi này hiểu rõ tầm quan trọng của cuộc thử nghiệm toàn diện. Cuối cùng, anh quyết định gõ từng chữ: “Chào ông ngoại. Đoán xem cháu là ai?". Sau vài phút dài như vô tận, một đoạn video hiện lên. Một người đàn ông trông giốngôngngoại củaYu, người đã qua đời 12 nămtrước, nhìn chằm chằm vào "người cháu". “Cháu là ai khôngquan trọng”, người ông trên màn hình nói. “Cuộc sống là một phép màu đẹp đẽ". Những lời nói đó khiến Yu mỉm cười, nhưng niềm vui ngắn chẳng tày gang. Người đàn ông trong video không phải ông ngoại anh, mà chỉ là một phép chiếu kỹ thuật số mà Yu đã tạo ra bằng cách sử dụng tin nhắn văn bản, ảnh, video và thư của ông mình. Nhờ kỳ tích của "ma thuật" công nghệ, Yu đã thử nghiệm thànhcôngmột chatbot doAI cung cấp, thậmchí mô phỏng phong cách trò chuyện của ông ngoại mình. Tuy nhiên, tiếng vo ve điện tử đi kèm với giọng nói của "ông ngoại" khiến cuộc đoàn tụ trở nên gượng gạo. Ông ngoại Yu qua đời khi anh mới 17, lúc đó Yu còn đang trên lớp. Từ đó về sau, cả nhà Yu hiếm khi nhắc về ông, có lẽ là nhằm tránh làm bà ngoại buồn. “Có vẻ như mọi người đang cố hết sức để quên hơn là nhớ đến ông", Yu hồi tưởng. Yu luôn nhớ một kỷ niệm buồn với ông ngoại, người đã sống cùng anh từ nhỏ. Đó là khi Yu to tiếng với ông chỉ vì một trò chơi điện tử và anh luôn ước mình có thể quay ngược thời gian. Khi đã trở thành kỹ sư công nghệ, Yu biết tới công nghệ AI và những robot nhắn tin tự động (chatbot) và đặc biệt là những chatbot có khả năngmôphỏngngười quácố. Những chatbot đặc biệt này sử dụng thuật toán học máy (machine learning) để thu thập thông tin từ lịch sử trò chuyện, bài đăng trên mạng xã hội và dấu vết kỹ thuật số của một người để bắt chước tính cách và thái độ của họ. Ở Trung Quốc, phiên bản AI "ông ngoại" của Yu còn hết sức mới mẻ. Nhưng trên thế giới, đặc biệt là Mỹ, xu hướng tạo ra các mô phỏng kỹ thuật thê của anh, người đã qua đời vào năm 2012 ở tuổi 23. "Dự án tháng 12" đã sử dụng mô hình học máy do OpenAI, tổ chức sở hữu chương trình ChatGPT nổi tiếng, cung cấp. OpenAI sau đó đã đóng cửa "Dựán tháng12", lấy lýdođạo đức và nguy cơ sử dụng sai mục đích. Bất chấp những hệ lụy về mặt đạo đức, Yu luôn khao khát được gặp lại ông để nói lời từ biệt lần cuối, để cảm ơn và xin ông tha thứ. Và một chatbot AI đã giúp cuộc hội ngộ giữa Yu và ông ngoại trở thành hiện thực, dù cả hai cách nhaumột màn hình. "Bà có muốn gặp lại ông không..." Nguồn cảm hứng "hồi sinh" ông ngoại của Yu bắt đầu từ năm 2020, một năm sau khi anh tốt nghiệp thạc sĩ khoahọcmáy tínhởMỹvàbắt đầucôngviệc lập trìnhviên tại quê hương Hàng Châu ở tỉnh Chiết Giang. Năm đó, Yu đọc một bài luận về công nghệ hát nhép lo ngại về tính đạo đức, nguy cơ bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư, đặc biệt là khả năng xâm phạm ý nguyện của người quá cố. Năm2021,một người đàn ông đã sử dụngmột nền tảng có tên"Dựán tháng12"để tạo ra một AI mô phỏng vị hôn số về người quá cố đang trở nên thông dụng. Mặc dù vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng công nghệ đã tạo ra hai luồng tranh luận: Một số người tin rằng những AI mang đến cho người ở lại một cơ hội nói tạm biệt, thì những người khác lại Từ ý tưởng muốn nói lời tạm biệt, Yu Jialin - một kỹ sư phần mềm Trung Quốc, đã sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để “hồi sinh” ông ngoại của mình. BẮC HIỆP (Theo Sixth Tone) “HỒI SINH” NGƯỜI THÂN Ảnhminhhọa. Ảnhminhhọa. NGAYNAY.VN 10 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
ảo, khi kết hợp chuyển động củamôi với phương tiện được ghi âm sẵn để tạo ra cảmgiác nghe nhìn như thật. "Liệu mình có thể gặp lại ông ngoại bằng cách này không nhỉ?", câu hỏi đột nhiên bật ra trong đầu Yu. Tìm hiểu sâu hơn, Yu ấy bắt đầu nghiền ngẫm các bài luận và báo cáo về cách tạo ramột chatbot mô phỏng người quá cố bằng cách sử dụng công nghệ AI có sẵn. Có hai cách để mô phỏng người quá cố bằng AI. Đầu tiên, đối tượng được mô phỏng sẽ tham gia vào cuộc đối thoại với máy, dữ liệu thu thập được từ những cuộc đối thoại này sẽ giúp tạo ra một bản sao kỹ thuật số. Nhưng điều này đòi hỏi người kia phải còn sống. Yu không có lựa chọn nào khác ngoài việc chọn phương án thứ hai. Theo đó, dữ liệu được thu thập từ tất cả các dấu vết của người quá cố, bao gồm ảnh, video, thư từ, âm thanh và các kỷ vật khác. Bắt tay vào làm từ năm 2021, Yu đến nhà bà ngoại, ngập ngừng vài giây trước khi hỏi: “Bà ơi, cháu nhớ ông lắm. Bà cho cháu xemảnh của ông được không?”. Bà Yu nhanh chóng nhận lời, cả hai lật giở từng tấm ảnh, Yu vừa hỏi cặn kẽ từng kỷ niệm liên quan, vừa dò xét cảm xúc của bà. “Khi nhận thấy bà cóvẻbuồn, tôi lập tức thay đổi chủ đề hoặc kể một câu chuyện cười. Tôi chỉ không muốn làm bà buồn", Yu nói. Ngoài ảnh,Yu còn được bà cho xem các bức thư pháp của ông ngoại. Sau đó, Yu thận trọng dùng từng lời để thú thực mục đích của chuyến thăm lần này. Mặc dù biết sử dụng điện thoại thôngminh, nhưng bàYu hoàn toànmùmờ về AI. “Bà có muốn nói chuyện với ông lần nữa không?”, Yu dè dặt hỏi. "Bà nhìn chằm chằm tôi như thể người điên, nhưng dần nhận ra tôi hỏi một cách nghiêm túc và đồng ý". Có bà vô nghĩa rồi đem tới cho bà thử nghiệm. Trong im lặng, bà Yu nhìn "chồng" mình dường như sống lại trên màn hình. Sau khi nhắn tin và xemhàng loạt video, bà nhìn Yu với giọng run run: “Cảm ơn cháu” rồi bước vào phòng. Yu cứ nghĩ bà sẽ khóc. Một lúc sau, bà bước ra ngoài, đi vào bếp và bắt đầu nấu ăn như không có chuyện gì xảy ra. “Cả nhà tôi luôn bảo vệ bà bằng cách không nhắc đến ông. Nhưng tôi cho rằng đó không hẳn là điều bà muốn. Có lẽ bà cần thứ gì đó giống như chatbot tôi tạo ra", Yu nói. Còn với bản thân, Yu đã có cuộc trao đổi với với "ông ngoại" về nỗi ân hận trong quá khứ. "Tôi nghĩ cuối cùng thì ông cũng đã tha thứ cho tôi”, Yu bình thản nói. Từ khi ý tưởng nảy ra cho tới khi hoàn toàn "hồi sinh" ông ngoại bằng AI, Yu đã dành khoảng 6 tháng để hoàn thiện bản sao kỹ thuật số của ông. Mặc dù thành công, trong lòng Yu vẫn hết sức day dứt. Suốt nhiều ngày, anh vật lộn với câu hỏi liệu mẹ có cho phép anh tạo ra bản sao kỹ thuật số của ông ngoại hay không. “Nếu mẹ đọc được những lời nói vô nghĩa của chatbot lúc ban đầu, chắc chắn mẹ sẽ mắng tôi", Yu nói. "Tôi cũng không tin ông sẽ cho tôi đọc thư nếu còn sống". Yu muốn nhanh chóng kết thúc dự án ngay khi hoàn thiện nó. Nhưng tới lúc quyết định, anh tỏ ra miễn cưỡng. Mục đích ban đầu của Yu luôn rõ ràng. “Tôi chỉ muốn xin lỗi ông và nói lời tạm biệt. Tôi cũng sợ sẽ dựa dẫm vào chatbot. Tôi sợ mình sẽ không thể bước tiếp nếu cứ nói chuyện với nó”, người đàn ông cho biết. Vào một buổi sáng, Yu nhìn chằm chằm vào màn hình máy tính một cách đăm chiêu, trước khi gõ: “Tạm biệt, ông ngoại”. Rồi anh nhấn nút xóa. n Tạm biệt! Khi bắt đầu thử nghiệm, Yu kể với "ông ngoại" AI rằng chương trình "Giờ trà Hạnh phúc" ông hay xem khi còn sống giờ đã ngừng phát sóng. "Thật đáng tiếc", chatbot đáp lại. Khi đó, Yu không thể biết liệu chatbot có hiểu những gì anh nói hay không. Vì vậy, trong một thử nghiệm tiếp theo, anh ấy quyết định thử chatbot bằngmột cách khác. “Chương trình truyềnhình yêu thích của ông là gì?” - Yu hỏi. “Giờ tràHạnhphúc”- "ông ngoại" đáp. “Ồ, nhưnghọngừngchiếu nó rồi" -Yu đẩy nhanh tốc độ. "Thật đáng tiếc. Chương trình ông muốn xem không cònnữa.Ôngmuốnxemthêm một vài tập nữa" - chatbot lần này đã thực sự "sống". Tuy nhiên, Yumuốn nhiều hơn thế. Anh muốn cải thiện các đặc điểm trên khuôn mặt và giọng nói của "ông ngoại". Nhưng anh không thể đi xa được. Chatbot không thể giao tiếp tức thời. Ở giai đoạn này, tương tác với chatbot giống như trao đổi thư: Yu sẽ nhập văn bản trong giao diện đen trắng đơn giản và khoảng 10 phút sau, hệ thống tạo ramột video về phản hồi của ông, video này sẽ tựđộngđược lưu vàomột tệp. Mặc dù những cuộc thử nghiệm thành công khiến Yu nghĩ rằng "ông ngoại" AI thực sự hiểu anh nói gì, nhưng đôi khi nó vẫn đưa ra những lời phản hồi mà theo Yu là lố bịch. "Có lần bà tôi nhắn: 'Ở dưới này chúng tôi vẫn ổn. Ở trênkiaông thếnào?'. Chatbot trả lời: 'Tôi ổn. Bà cómuốn lên chơi không?'", Yu kể lại. Việc không thểđoán trước được các phản hồi chỉ ra rằng một chatbot có khả năng làm tổn thương người dùng. Lời mời của "ông ngoại" AI khiến Yu và bà khó chịu, khiến anh càng không dám kể cho cha mẹ. Vì vậy, Yu đã chỉnh sửa lại chatbot, loại bỏ những lời nói bên cạnh, việc thu thập thông tin về ông trở nên thuận lợi hơn với Yu. Nhưng anh cần thêm nhiều dữ liệu để huẩn luyện AI và làm cho nó giống ông ngoại hơn, từ giọng điệu cho tới tính cách. Và nguồn dữ liệu đó nằm trong góc của một ngăn kéo đầy bụi. Đó là chiếc điện thoại di động cũ màYu đã sử dụng khi còn học cấp hai, chứa hàng tá tin nhắn của hai ông cháu, cùng nhiều video anh ghi hình ôngmình. Rồi bà Yu đã cho anh thứ "nguyên liệu" quý như vàng: xấp thư mà hai ông bà gửi cho nhau thời trẻ. Lòng tràn đầy phấn khích, Yu ôm xấp thư về. Được viết từ nhiều thập kỷ trước, những lá thư còn hơn cả tá siêu dữ liệu trên mạng. Chúng đã giúpYu hiểu hơn về ông mình, người qua đời ở tuổi 73. Sau vài tuần, Yu đã sẵn sàng thử nghiệm chatbot "ông ngoại". Tôi chỉ muốn xin lỗi ông và nói lời tạm biệt. Tôi cũng sợ sẽ dựa dẫm vào chatbot. Tôi sợ mình sẽ không thể bước tiếp nếu cứ nói chuyện với nó. Yu Jialin BẰNG AI Kỹ sư côngnghệYu Jialinnảy ra ýđịnh“hồi sinh”ôngngoại bằngAI đểnói lời từbiệt. NGAYNAY.VN 11 CHUYÊNĐỀ Số331 - ThứNăm, ngày29/6/2023
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA3Mzg1MA==