SỐ449 (2/10/2025) TẠP CHÍ W W W . N G AY N AY. V N MIỄN PHÍ CƠQUAN NGÔN LUẬN CỦA LIÊN HIỆP CÁC HỘI UNESCOVIỆT NAM ORGAN OF VIETNAM NATIONAL FEDERATION OF ASSOCIATIONS FOR UNESCO Trẻ emở làngAur, xãAVương, TPĐàNẵngháohức hòamình vào không khí rước đèn, múa lân. Ảnh: NguyễnViết đồ chơi truyền thống nhữngmón
Sắc màu truyền thống xuyên suốt các trải nghiệm Đến hẹn lại lên, chuỗi hoạt động văn hóa Tết Trung Thu truyền thống năm 2025 tại Hà Nội làmột loạt các trải nghiệm hấpdẫn. Sựkiệnđặcbiệt trong mùa Lễ hội Trung Thu Phố cổ nămnay là chương trình“Đêm hội Trăng rằm”diễn ra từ ngày 3/10 (tức ngày 12/8 Âm lịch) tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Chương trình có quy mô lớn với 2.000 người thamdự, với khoảng 1.500 em thiếu nhi trênđịa bànphường, người dân, các chuyên gia văn hóa lịch sử, nghệ sĩ. Đặc biệt, lễ rước đèn của thiếu nhi phường Hoàn Kiếm được thành phố Hà Nội lựa chọn làm điểm trong Lễ rước đèn Đêm hội Trăng rằm lần đầu tiên được tổ chức trên 126 xã, phường của Thủ đô, sau khi tổ chức thực hiện chính quyền địa phương hai cấp. Lễ hội Trung Thu phố cổ còn diễn ra tại các địa điểm khác như: Không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm và phụ cận; Không gian bích họa phố Phùng Hưng (đoạn từ phố Lê Văn Linh tới Hàng Cót); Khu vực cửa chính chợ Đồng Xuân; Các tuyến phố Hàng Mã, Hàng Lược, Hàng Rươi và Các điểm di tích văn hoá trên địa bàn phường: Trung tâm Văn hóa nghệ thuật, số 22 Hàng Buồm, Đình Kim Ngân, số 42-44 Hàng Bạc… Tại Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật (22 Hàng Buồm), công chúng được thưởng lãm không gian đón Tết Trung thu truyền thống; không gian sắp đặt các sảnphẩmtừ vật liệu tái tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội tái hiện không gian Trung thu cung đình thế kỷ XI–XII, với hệ thống pano, tranh vẽ và hiện vật phỏng dựng khắc họa sinh động các hoạt động đua thuyền, rối nước, yến tiệc cung đình dưới triều vua Lý Nhân Tông. Nổi bật là hình tượng “Kim Ngao” – linh vật mình rùa đầu rồng, lưng đội ba ngọn núi tiên - biểu trưng cho khát vọng thái bình, thịnh trị của quốc gia. Không gian trưngbày thêmphần lung linh bởi hàng chục chiếc đèn lồng truyền thống như đèn cá chép hóa rồng, đèn kỳ lân, đèn rồng phượng, đèn quả đào – lựu – phật thủ… được các nghệ nhân phục dựng công phu. Cũng từ ngày 2-5/10, Lễ hội Trung Thu 2025 tại Trung tâm Triển lãm Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam (số 2 Hoa Lư) là sự kiện hấpdẫn được nhiều người trông đợi. Một trong những điểm nhấn là chương trình diễu hành đường phố mang tên “Đêm hội Trăng rằm” tối 5/10, với sự tham gia của các câu lạc bộ nghệ thuật trên địa bàn Hà Nội, nghệ sĩ cùng thiếu niên, nhi đồng chế, trình diễn thời trang trẻ em. Các em nhỏ sẽ được các nghệ nhân và thợ thủ công hướng dẫn hoạt động trải nghiệm làm đèn ông sao, đèn kéo quân, ông tiến sĩ, chuồn chuồn tre, con giống bột… Tại phố bích họa Phùng Hưng, BanTổ chức dựng bối cảnh 3D tái hiện không gian Trung thu truyền thống với chủ đề “Mùa trăng cổ tích”, tổ chức các trò chơi dân gian và trò chơi stem. TheoBanQuản lýHồHoàn Kiếmvà Phố cổHà Nội, trên cơ sở kho tàng văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú của Thăng Long - Hà Nội, kết hợp với các giá trị vănhóa dângian của đồng bằng Bắc bộ, các hoạt động Tết trung thu năm 2025 đã được các họa sĩ, nghệ nhân, các nhà thiết kế kết nối, sáng tạo trong các không gian di sản. Đây là yếu tố giúp cho các hoạt động, sự kiện Tết Trung thu truyền thống năm 2025 tại khu Phố cổ, không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm và Không gian Bích họa phố Phùng Hưng vừa giữ được nét văn hóa truyền thống, vừa mang hơi thở đương đại. “Mùa trăng” năm nay tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long diễn ra ngay từ những ngày đầu tháng 10 với không gian trưng bày theo hai chủ đề “Tết Trung thu truyền thống” và “Hội Trung thu cung đình thời Lý”. Đây là lần đầu tiên Trung tâm Bảo Mùa Thu còn có tên gọi khác, đó là “mùa trăng” vì có Tết Trung Thu. Người ta nhận ra một “mùa trăng” nữa sắp đến khi những chiếc đèn lồng, đèn ông sao, đèn kéo quân... được treo cao, giăng mắc khắp các mái hiên, lấp lánh dưới ánh điện chiếu sáng rực rỡ dọc phố cổ Hà Nội. Háo hức đón một HẠNH NGUYÊN NGAYNAY.VN 2 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
và phụ huynh. Chương trình diễu hành kết hợp các hoạt động rước đèn trông trăng, góp phần tạo nên không khí lễ hội rộn ràng và ấm áp cho cộng đồng. Năm nay, các hoạt động vui Tết Trung Thu đều được sắpđặtmangđậmchất truyền thống, nơi các em nhỏ và khách thamquan có thể khám phá những món đồ chơi dân gian quen thuộc như đầu lân sư, mặt nạ giấy bồi, tiến sĩ giấy, lồng đèn, trống ếch, thiên nga bông, mâm ngũ quả…, trở thành chủ thể của sự kiện thay vì chỉ thăm quan, ngắm nghía nhưmọi năm. Đẩy mạnh giáo dục di sản của Thủ đô Lễ hội Trung Thu năm 2025 không chỉ tập trung vào vui chơi, giải trí mà còn hướng đến ý nghĩa giáo dục văn hóa và cộng đồng. Các em thiếu nhi có cơ hội hòa mình vào sự kiện, cùng bố mẹ làm đồ chơi dân gian, trải nghiệm nghề truyền thống như vuốt gốm, nặn gốm, tô tượng, in tranh dân gian, làm sáp thơm, làm đèn lồng giấy dó… cũng như thamgia các trò chơi dân gian và hoạt động thể chất như múa lân - sư - rồng, trò chơi vận động ngoài trời… Các hoạt động được thiết kế để nuôi dưỡng ước mơ, bồi đắp nhân cách, đồng thời khẳng định ý nghĩa gắn kết gia đình và cộng đồng trong ngày Tết TrungThu. “mùa trăng” Đó cũng là mục tiêu hướng đến của chương trình “TrungThuThành cổ - SơnTây xứ Đoài” năm 2025 sẽ diễn ra từ ngày 13/9 đến 4/10. Trẻ em ngoại thành Hà Nội cũng được đằm mình vào chuỗi những hoạt động ý nghĩa như: Biểu diễn múa lân, sư, rồng; hội thi mô hình đèn Trung Thu đẹp, diễu hành mô phỏng theo hình tượng nhân vật lịch sử, truyền thuyết dân gian, con vật yêu thích trong truyện cổ tích, ngụ ngôn hay những hình ảnh được coi là biểu tượng văn hóa, sản vật đặc trưng của Sơn Tây... Các em thiếu nhi cũng sẽ được tham gia vào các hoạt động trải nghiệm như: làm đèn ông sao, đèn kéo quân; nặn tò he; làm bánh Trung Thu; trò chơi dân gian; chụp ảnh tiểu cảnh TrungThu... Theo lãnh đạo UBND phường Sơn Tây, dưới bàn tay tài hoa và sáng tạo của nhân dân, các tổ dân phố trên địa bàn, các mô hình đèn Trung thu không chỉ đẹp về hình thức, mà còn có ý nghĩa giáo dục, giúp các em thiếu nhi và du khách hiểu hơn về văn hóa dân tộc, đểmỗi người dânSơn Tây thêm tự hào về chương trình “Trung Thu Thành cổ - SơnTây xứĐoài”. Tiến sĩ Trần Đoàn Lâm, Chủ tịch Hội đồng Biên tập Chuyên khảo nghiên cứu Việt Nam - Nhà Xuất bản Thế giới bày tỏ quan điểm: “Những sự kiện mang tính chất lễ hội liên quan đến văn hóa truyền thống được tổ chức trong phạm vi phường Hoàn Kiếm nói riêng và khắp thành phố Hà Nội nói chung có ý nghĩa quan trọng trong việc đóng góp vào thực hiện Chiến lược Văn hóa, xây dựng nền văn hóaViệt Namtiên tiến, đậmđà bản sắc dân tộc. Trong đó, Tết Trung Thu chính là một trong những thành tố đóng góp tạo nênbảnsắc vănhóaViệtNam”. Bên cạnh đó, đồ chơi truyền thống mùa Trung Thu của Việt Nam đã và đang có sức lan tỏa mạnh mẽ, là “cầu nối” truyền tải văn hóa, lịch sử độc đáo đến các em nhỏ. Ngoài việc phát triển những sáng tạo mới, rất nhiều nghệ nhân đã cùng nhau “vực dậy” những con giống bột, những đồ chơi truyền thống đã từng thất truyền, tạo nên sự đa dạng, phong phú cho mùa trăng cũng như giữ gìn nét văn hóa cổ truyền của dân tộc. TS Đoàn Lâm khẳng định, các hoạt động văn hóa Tết Trung thu góp phần đẩy mạnh giáo dục di sản của Thủ đô, nâng cao ý thức bảo tồn, quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống, phát triển hệ sinh thái giáo dục sáng tạo trong cộng đồng, hướng tới hình thành thế hệ công dân hiểu biết về văn hóa di sản và có sức sáng tạo trên nền tảng đó. n Ảnhminhhọa. Tết Trung Thu chính là một trong những thành tố đóng góp tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam. Tiến sĩ Trần Đoàn Lâm NGAYNAY.VN 3 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
Biến ký ức thành điểm hẹn văn hóa Trong không gian cổ kính của ngôi nhà số 22 Hàng Buồm, nơi từng ghi dấu ký ức thươngmại sầmuất một thời, nay lại vang lên tiếng cười trẻ thơ, hòa trong sắc màu rộn rã của mùa trăng. Đèn kéo quân quay vòng nhịp nhàng, tò he rực rỡ đủ hình, tiến sĩ giấy xếp hàng ngay ngắn, mặt nạ giấy bồi treo thành dãy như những gương mặt từ quá khứ bỗng trở về. Cả một thế giới tuổi thơ của nhiều thế hệ Hà Nội sống lại, không chỉ như một cuộc trưng bày hoài niệm mà như sự hồi sinh từ chính đôi bàn tay nghệ nhân và cộng đồng. Mùa Trung thu 2025 tại phố cổ Hà Nội không chỉ dừng lại ở việc trưng bày đèn lồng, mặt nạ hay trò chơi dân gian để gợi nhớ quá khứ. Quan trọng hơn, nơi đây đã trở thành một điểm hẹn văn hóa, nơi người dân, du khách và cả những thế hệ trẻ cùng nhau góp mặt, cùng thắp lên không khí lễ hội. Ở đó, Trung thu không chỉ là ký ức được tái hiệnmà còn là niềm vui sẻ chia, một niềm vui có sức lan tỏa mạnh mẽ từ cộng đồng. Lâm Anh Tuấn, sinh viên một trường đại học tại Hà Nội chia sẻ, khi bước vào 22 Hàng Buồm, Tuấn có cảm giác như đang thực sự sống trong đêm rằm. Đèn lồng treo khắp nơi, tiếng cười nói rộn rã, bên cạnh là những trò chơi vừa quen vừa lạ. Tuấn đặc biệt ấn tượng với trò xếp hình trí tuệ – một hoạt động tưởng chừng giản đơn nhưng khơi gợi sự tập trung và sáng tạo. Theo Tuấn, Hà Nội nên tổ chức nhiều dịp Từ ngày 22/9 đến 12/10, chuỗi hoạt độngTết Trung thu 2025 do UBND phường Hoàn Kiếm phối hợp với Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội tổ chức đã biến không gian này thành một “bảo tàng sống” về ký ức Trung thu. Không dừng lại ở việc bày biện vật phẩm, ban tổ chức còn mời các nghệ nhân trực tiếp giới thiệu nghề, để công chúng không chỉ ngắm nhìn mà còn thamgia vàoquá trình sáng tạo. Không chỉ là một lễ hội Trung thu thường niên, phố cổ Hà Nội năm nay trở thành điểm hội tụ của những sáng kiến văn hóa gắn liền với di sản. Từ tái chế sản phẩm truyền thống, phục dựng đầu sư tử cổ cho đến hoạt động STEM dành cho thiếu nhi, tất cả đều hướng đến mục tiêu vừa giữ hồn cốt Trung thu, vừa mở đường cho sự sáng tạo. Phố sáng đèn thắp lênmùa sáng tạo NGUYỆT LINH Các hoạt độngnằmtrong chuỗi sựkiệnTết TrungThu truyền thống2025. NGAYNAY.VN 4 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
như thế này hơn, bởi chúng không chỉ dành cho trẻ nhỏ mà còn mở ra cơ hội để giới trẻ và du khách quốc tế khám phá, thưởng thức văn hóaViệt trongmột không khí sinh động, không gò bó. Không khí Trung thu nơi phố cổ cũng trở thành cầu nối tự nhiên cho gia đình. Khi trẻ em ríu rít rước đèn, say mê nặn tò he hay hăng hái tham gia trò chơi, cha mẹ tranh thủ kể cho con nghe những đêm Trung thu ngày xưa, về mâm cỗ trông trăng giản dị hay ký ức rước đèn dọc phố. Những câu chuyện ấy, hòa cùng ánh sáng lung linh của đèn giấy bồi, tạo nên sợi dây gắn kết ngọt ngào giữa thế hệ chamẹ với con cái. Tiếng cười vang dưới mái đình cổ kính, giữa những phố phường quen thuộc, khiến Trung thu trở nên không chỉ là ngày hội của thiếu nhi mà còn là dịp để cả gia đình tìm lại sự gần gũi. Một điểm nhấn độc đáo được nhiều người chờ đợi là chương trình trình diễn thời trang trẻ em ngày 28/9 tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm. Giữa khung cảnh kiến trúc cổ kính, các em nhỏ sải bước trong trang phục lấy cảm hứng từ sắc màu và biểu tượng của Trung thu. Bộ sưu tập của các nhà thiết kế Trịnh Bích Thủy (TRỊNH FASHION), Phương Thảo (ThaoOliver) và Hoài Nguyễn không chỉ khoe vẻ đẹp trang phục mà còn làm bật lên tinh thần giao thoa. Ở đó, nét hồn nhiên của tuổi thơ hòa quyện với chiều sâudi sản nghìn năm, biến phố cổ Hà Nội thành một sàn diễn vừa lung linh vừa đậmý nghĩa. Trong khi đó, không gian bích họa Phùng Hưng cũng rộn ràng bước vào mùa lễ hội với chủ đề“Mùa trăng cổ tích”. Dưới những vòm cầu cổ kính, hàng loạt đèn hoa được thắp sáng, cùng trò chơi dân gian và các hoạt động STEM dành cho thiếu nhi. Nơi đây, trẻ em không chỉ được vui chơi theo cách truyền thống, như làm đồ chơi dân gian, mà còn được thử thách với các hoạt động khoa học, nơi trí tò mò và óc sáng tạo được khuyến khích. Sự kết hợp này khiến Trung thu không chỉ là cuộc vui thắp sáng ký ức mà còn là hành trình học hỏi, giúp trẻ mở rộng thế giới của mình, từ văn hóa tới khoa học. Đẩy mạnh thương hiệu “Thành phố sáng tạo” Đằng sau những không gian rực rỡ ánh đèn, sau những trò chơi dân gian tưởng chừng giản đơn, là một kế hoạch được chuẩn bị bài bản nhiều tháng của Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội. Trung thu ở phố cổ không đến như một cuộc vui ngẫu hứng, mà được tổ chức như một lễ hội có tầm nhìn, vừa gìn giữ truyền thống vừa mở ra con đường cho tương lai. Bà Nguyễn Hồng Trang, Phó Chủ tịch UBND phường Hoàn Kiếm, cho biết năm nay phường xây dựng một “chùm” hoạt động gắn kết nhiều địa điểm và nhiều tầng ý nghĩa. Tại số 22 Hàng Buồm, không gian được bày biện những sản phẩmTrung thu truyền thống nhưng thổi thêm hơi thở mới bằng chất liệu tái chế, vừa gợi nhớ vừa gợi mở. Ở đình Kim Ngân, số 42–44 Hàng Bạc, các buổi tọa đàm xoay quanh việc phục dựng đầu sư tử cổ truyền - hình tượng gắn bó sâu sắc với ký ức Trung thu Bắc Bộ. Song song, không gian bích họa Phùng Hưng trở thành điểm hẹn cho trẻ nhỏ, nơi các em không chỉ rước đèn mà còn tham gia hoạt động STEM, tự tay chế tạo, khám phá và sáng tạo. Đây là định hướng gắn liền với tầm nhìn Hà Nội xây dựng thương hiệu “Thành phố sáng tạo” trong mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Di sản không khép kín trong tủ kính bảo tàng, không chỉ là câu chuyện hoài niệm, mà phải hiện diện trong đời sống đương đại, hòa vào sinh hoạt cộng đồng và khơi dậy năng lực sáng tạo mới. Lễ hội Trung Thu ở phố cổ, với sự đa dạng hoạt động và quy mô tổ chức rộng khắp, chính là minh chứng rõ rệt cho tư duy ấy. Trong ánh sáng lung linh của hàng nghìn chiếc đèn lồng, thông điệp về hòa bình, tình đoàn kết và khát vọng nhân văn được gửi gắm không phải bằng những lời kêu gọi khô khan, mà bằng chính trải nghiệm cộng đồng. Người dân Thủ đô, du khách quốc tế và đặc biệt là trẻ em đã cùng nhau tạo nên một đêm hội nơi truyền thống và hiện đại gặp gỡ. Đó cũng là cách Hà Nội khẳng định bản sắc: một Thủ đô nghìn năm văn hiến, đồng thời là đô thị văn minh, hiện đại, cởi mở, không ngừng sáng tạo nhưng vẫn giữ trọn hồn di sản. n Hà Nội nên tổ chức nhiều dịp như thế này hơn, bởi chúng không chỉ dành cho trẻ nhỏ mà còn mở ra cơ hội để giới trẻ và du khách quốc tế khám phá, thưởng thức văn hóa Việt trong một không khí sinh động, không gò bó. LâmAnh Tuấn NGAYNAY.VN 5 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
Màn biểu diễn ấn tượng với đầu sư tử - lân – rồng như một nghi thức không thể thiếu trong lễ trông trăng ở mọi miền quê, đưa con trẻ vào hành trình khám phá cội nguồn văn hoá cùng mâm ngũ quả, đồ chơi giấy bồi, tiến sĩ giấy… Phục dựng đầu sư tử đúng chất Bắc Bộ Sáng thứ Bảy ngày 27/9, triển lãm“TrăngTa”chính thức mở cửa giữa lòng phố cổ. Một không gian trông trăng đậm chất Bắc Bộ đã được sắp đặt, bài trí trọn vẹn giữa không gian Đình Kim Ngân (42-44 HàngBạc, phườngHoànKiếm, Hà Nội). Điểm nhấn của triển lãm là chiếc đầu sư tử mang đúng phong cách Bắc Bộ xưa - món đồ chơi TrungThu truyền thống của bao thế hệ xưa cũ được tái hiện dưới bàn tay tài hoa của nhà nghiên cứu mỹ thuật KevinVương. Khác với đầu lân Nam Bộ chịu ảnh hưởng nhiều của văn hóa người Hoa, đầu sư tử Bắc Bộ mang đậm dấu ấn sáng tạo của người Việt, đặc biệt là đôi lông mày cá chép - biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương đã dày công phục dựng sát với hình ảnhgốc bằngmây tre, giấy dó, sơn ta dựa trên tư liệu từ Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác CổViệt Nam. Chia sẻ tại Đình KimNgân, Kevin Nguyễn kể lại: “Khó khăn lớn nhất khi tôi thực hiện dự án là việc tìm lại hình ảnh đầu sư tử Bắc Bộ, một nét đặc trưng của Trung Thu miền Bắc nhưng đã dần bị mai một. Hiện nay, trong nhiều lễ hội, đám cưới hay sự kiện khai trương, loại đầu lânmiềnnam, vốn bắt nguồn từ văn hóa người Hoa ở Chợ Lớn lại phổ biến hơn. Tôi đã tìmđến nhiều nơi, từ phố cổ ở Hà Nội, Hàng Mã cho đến các vùng ven Hà Nội nhưHàĐông, HàTây, Nam Định, những nơi vốn từng có làng chuyên làm đầu sư tử Bắc Bộ. Nhưng giờ đây, hầu hết họ đã ngừng hoặc chuyển sang sản xuất mặt hàng khác, nên việc tìm lại dấu vết nghề truyền thống này thực sự rất khó khăn”. Từng có thời gian làm việc ở nước ngoài, Kevin Vương đã tranh thủ cơ hội nghiên cứu, tìm hiểu về những chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam được lưu giữ tại các bảo tàng lớn. Năm2021, trong thời gian làm việc tại Pháp, Kevin Nguyễn đã tìm đến một bảo tàng lớn để nghiên cứu về chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam. Đó là chiếc đầu sư tử được mang sang Pháp năm 1931, thời đó các nhân viên người Pháp của Viện Viễn Đông Bác Cổ đã đi thu mua rất nhiều những đồ chơi trung thu để mang sang Pháp trưng bày. Sau đó, cùng với nhiềuhiệnvật châuÁkhác, chiếc đầu sư tử được lưu giữ trong kho của bảo tàng cho đến tậnhômnay và chưa từng được trưng bày. “Tuy có trong tay những tư liệu và kiến thức nhất định, nhưng việc tái hiện chiếc đầu sư tử Bắc Bộ vẫn rất khó. Các nghệ nhân thủ công truyền thống hầu hết đã không còn theo nghề, những người còn làm thì lại quen với tạo hình đầu lân miền nam. Để họ làm được theo dáng vẻ sư tử Bắc Bộ đúng nhưmongmuốn của tôi là điều không dễ dàng. Tôi đã phải vừa làmviệc từ xa, vừa trực tiếp ở xưởng, liên tục thử nghiệm, học hỏi từ nhiềumẫu khác nhau. Chỉ sau rất nhiều lần trao đổi, chỉnh sửa, tôi mới có thể cùng họ đi đến hình dáng một chiếc đầu sư tử Bắc Bộ như hômnay”. Hành trình phục dựng và tái hiện đầu sư tử đúng chất Bắc Bộ có những đoạn tưởng chừng bế tắc khi nguyên gốc gần như không còn tồn tại, nhưng nhà nghiên cứu Kevin Vương đã kiên trì theo đuổi và thành công. Ông Nguyễn Xuân Hiền, nghệ nhân duy nhất hiện còn gắn bó với điệu múa đầu sư tử cổ của làng Phương Bản (Chương Mỹ, Hà Nội) đã không giấu nổi niềm xúc động khi chiếc đầu sư tử đậm chất Bắc Bộ vẫn có sức hút không nhỏ với thế hệ trẻ. Giữa đình Kim Ngân, ông Hiền trực tiếp tái hiện điệu múa sư tử cổ được cha ông truyền lại, mang đến cho công chúng những khoảnh Tìm về những món đồ Những du khách đến đình Kim Ngân sáng hôm ấy được đắmmình vào không gian đậm chất hoài niệm nhưng vẫn đầy mới mẻ, sáng tạo… VIỆT ĐAN Nhànghiên cứuKevinVương. NGAYNAY.VN 6 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
chơi truyền thống khắc sống động của lễ hội trông trăng xưa. “Khi nhận được lời mời đến đình Kim Ngân để biểu diễn một màn múa sư tử cổ, tôi rất mừng. Mừng vì truyền thống của cha ông đã được quan tâm và càng vui hơn khi thấy các bạn trẻ đang góp sức lan tỏa và gìn giữ những vốn cổ ấy”, ông Hiền nói. Những du khách đến đình Kim Ngân sáng hôm ấy được đắm mình vào không gian đậm chất hoài niệm nhưng vẫn đầy mới mẻ, sáng tạo. Tất cả được lắng nghe chuyên gia Kevin Vương kể chuyện “sự tích” chiếc đầu sư tử Bắc Bộ, được chiêm ngưỡng những đường nhảy uyển chuyển, dứt khoát của nghệ nhân Nguyễn Xuân Hiền khi “hóa thân” vào con sư tử, chuyển tải khát vọng vươn mình, hùng mạnh vào lớp người đi sau… Gió Thu mát dịu, từng chùm nắng chiếu lấp lánh xuống đầu sư tử tạo nên một bức tranh văn hóa đẹp đến ngỡ ngàng. Sáng tạo văn hóa trong không gian di sản Mùa trăng này, đình Kim Ngân đã bày biện cả một mâm cỗ Trung thu đặc sắc đúng chất hồn xưa phố cổ: Có chiếc đầu sư tử với gam màu ấm nóng, bắt mắt; có ông tiến sĩ giấy tượng trưng cho sự hiếu học, cầu mong con trẻ chămngoan, học giỏi; có ông đánh gậy – nhân vật dân gian vui nhộn, gần gũi; có mâm ngũ quả tỉa hình cá hóa rồng gửi gắm tất cả ước vọng vươn xa bay cao; có đồ chơi con giống bột phố cổ – sắc màu rực rỡ, gắn liền ký ức tuổi thơ Hà Nội xưa; có bức liễn chép lại bài thơ vịnh mùa thu của vua Minh Mạng treo ngay ngắn trên bức vách… Giữa mùa trăng rằm, đứng trước mâm ngũ quả, ngắm chiếc đầu sư tử Bắc Bộ xưa, ta như lắng nghe tiếng vọng của quá khứ, nơi văn hóa truyền thống vẫn ngân nga cùng mùa thu đất Việt. Tất cả tạo nên một không gian trung thu xưa cổ kính với nhiều cung bậc cảm xúc. “Trăng ta” không chỉ tái hiện một ký ức đẹp về mùa Trung thu xưa, mà còn mở ra cuộc đối thoại về cách để di sản sống tiếp trong đời sống hôm nay. Không chỉ xuất hiện trong lễ hội, hình ảnh đầu sư tử Bắc Bộ còn mang đậm giá trị văn hóa, cho lớp trẻ ngày nay được sống cùng những cung bậc cảm xúc rộn ràng cách đây cả trămnăm. KevinVương lànhànghiêncứumỹ thuật độc lập, hiệnđang sống tại HàNội. Anhđãnhậnđượcnhiềugiải thưởngvàhọc bổngdanhgiá, baogồmgiải phimngắnxuất sắcnhất của MediaAptechnăm2010vàhai họcbổng tại Đức. Ngoài ra, anh còn có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là dịch và xuất bản các tác phẩmvăn học nước ngoài như “Truyện cổ tíchGrimm” và “Chàng Kẹp hạt dẻ và Vua chuột”. Năm2022, anh đã tìm lại và giới thiệu hai họa sĩ thời ĐôngDương bị lãng quên do sự thất lạc tác phẩm hoặc ít được nhắc đến so với các tên tuổi lớn. ĐầuSưTửở ĐìnhKimNgân. MâmcỗTrungThu tại ĐìnhKimNgân. Ảnh: VănTùng Với góc nhìn của một nhà nghiên cứu mỹ thuật, Kevin Vương đã bày tỏ sự xúc động đặc biệt khi được tiếp cận một chiếc đầu sư tử đã gần trăm năm tuổi. Hiện vật quý giá này mang đậm dấu ấn văn hóa miền Bắc, với những chi tiết độc đáo như đôi lông mày hình cá chép và phần đuôi uốn cong. Hành trình phục dựng món đồ chơi truyền thống này không hề dễ dàng. Sự đồng lòng của nghệ nhân làng nghề và chuyên gia tâm huyết với cái truyền thống đã biến dự án này thành hiện thực. Dự án “Trăng ta” được ra đời từ ước mơ rất con trẻ, đó là tìm về những món đồ chơi truyền thống Bắc Bộ. Đây không đơn giản chỉ là việc tái tạo một món đồ chơi truyền thống xưa cũ, mà sâu xa hơn, đó là nỗ lực đáng trân trọng của những người nặng lòng với văn hóa dân gian, quyết tâm bảo tồn giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc. n Khi nhận được lời mời đến đình KimNgân để biểu diễn một màn múa sư tử cổ, tôi rất mừng. Mừng vì truyền thống của cha ông đã được quan tâm và càng vui hơn khi thấy các bạn trẻ đang góp sức lan tỏa và gìn giữ những vốn cổ ấy. Ông Nguyễn Xuân Hiền NGAYNAY.VN 7 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
Lưu giữ tiếng rền Trung Thu Dưới chân cầuTrườngTiền giữa thành phố Huế mộng mơ, hình ảnh mệ Trương Thị Hường với gánh đồ chơi giản dị đã không còn quá xa lạ đối với người dân nơi đây. Hơn 50 năm gắn bó với nghề, mệ là thế hệ nối tiếp “cưu mang” và gìn giữ nghề thủ công truyền thống lâu đời được cha ông truyền lại: nghề làm trống lùng tùng và con ve ve đã có từ thời xa xưa - đây là những trò chơi gắn liền với tuổi thơ của bao thế hệ người con vùng đất cố đô Huế. Nhưng đến nay, tại Huế, chỉ còn lại mệ Hường kiên trì giữ nghề. Dù đã ngoài 80, mái tóc bạc trắng theo năm tháng, lưng đau dáng còng, mệ vẫn miệt mài gìn giữ nghề thủ công truyền thống của cha ông với đôi tay thoăn thoắt, bền bỉ tạo nên nhữngmón đồ thống. Hoa văn truyền thống và nổi bật nhất chính là chữ “Thọ” nằm ở chính giữa khuôn giấy. Tuy đều được làm từ những nguyên liệu cơ bản giống nhau, nhưng hai món đồ chơi ngày càng trở nên “hiếm có, khó tìm” của mệ Hường lại có những điểm đặc biệt khác nhau. Với chiếc trống lùng tùng, linh hồn của âm sắc nằm ở hai dây cước với hai cục bột lọc nhỏmàmệ hay gọi vui là “hai con chuột”, được dán cẩn thận ở hai bên thanh trống. Trong khi đó, bí quyết cho âm vang trong trẻo của con ve ve nằm ở lớp nhựa thông được phủ đều ở phần đầu đũa tre. Ở thao tác này, mệ Hường phải rất chú tâm, bởi chỉ một sơ suất nhỏ, đôi tay vốn đã chai sạn của mệ cũng có thể bị bỏng do nhựa thông được đun nóng để tạo hình. Sau đó, mệ sẽ buộc chặt một sợi dây cước mảnh vào đầu nhựa thông, luồn qua phần giấy dán trên ống tre rồi cố định. Khi dây cước ma sát vào phần nhựa, âm thanh lan truyền qua ống tre, tạo thành tiếng ve ve liên tục khi người chơi xoay tròn. Âm điệu này gợi nhớ đến tiếng được mệ Hường thực hiện rất nguyên tắc đúng như kĩ thuật xưa, từchẻ tre, phơi tre, uốn tre làm khung trống, nấu hồ, nấu nhựa thông… Các bộ phận của trống lùng tùng, con ve ve được dán bằng hồ bột lọc đặc trưng của người Huế, rồi đem đi phơi khô tự nhiên. Điểm đặc biệt là cả hai loại đồ chơi này đều được sử dụng giấy ngũ sắc truyền thống của người dân Huế để làm nên. Loại giấy này có năm màu: đỏ, tím, vàng, lục, lam thường được người Huế dùng để gói bánh mứt, làm đồ mã hoặc trang trí trong các nghi lễ, sự kiện truyền PHẠM BÍCH NGỌC Nhớ về Trung Thu của nhiều năm về trước, người ta nhớ đến tiếng trống bỏi vui tai, chiếc mặt nạ giấy bồi ngộ nghĩnh hay đèn kéo quân lung linh? Và còn có ai nhớ đến trống lùng tùng giòn giã hay con ve ve nổi tiếng một thời ở Huế? Tiếng vọng quá khứ giữa chơi thấm đẫm hồn cốt dân gian. Dù là ngày hè nắng gắt hay mưa gió rét buốt, người ta vẫn thấymệHường ngồi đó mỗi chiều, bên những chiếc trống lùng tùng và con ve ve, với một tấm bảng khắc mộc: “Trò chơi xưa mệ tự làm bằng thủ công. Nghề truyền thống. Mua dùmmệ. Mệ cảmơn!”. Từ thuở thơ ấu, mệ đã gắn bó với những âm vang rộn ràng của trống lùng tùng, và những âm thanh réo rắt của con ve ve. Học hỏi từng bước, từ những cử chỉ ban đầu còn vụngvề,mệdần trởnên thành thạo, khéo léo và tỉ mỉ trong mỗi công đoạn để làm nên nhữngmón đồ chơi trung thu truyền thống thấm đẫm hồn cốt làng quê xưa cũ. Với mệ Hường, đây không chỉ là cái nghề kiếm kế sinh nhai nuôi lớn 12 người con của mình, mà còn là sứmệnh lưu giữ nét đẹp văn hoá dân gian, qua đó kể lại câu chuyện và sự sáng tạo của cha ông từ những món đồ chơi bình dị. Trống lùng tùng và con ve ve là những món đồ chơi trung thu rất đỗi mộc mạc, mang đậm chất Huế, sử dụng nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên và thân thiện với môi trường. Từng công đoạn làm ra hai món đồ chơi này đều Trống lùng tùng, conve ve vàbiểnkhắcmộc đặc trưng củamệHường. Các nguyên liệu làmtrống lùng tùngvà con ve ve. MệHường thực hiện các côngđoạn làmtrống lùng tùng. Mẫu trống lùng tùng in hìnhquốc kỳViệt Namdịpkỷ niệm Quốc khánh2/9 củamệHường. Ảnh: Journeys inHue. NGAYNAY.VN 8 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
ve kêu của mùa phượng hè, tạo nên một không gian trung thu vừa náo nhiệt, vừa gần gũi với thiên nhiên. Những món đồ chơi xưa cũ ấy không chỉ đẹp một nét đẹp riêng có, mà còn mang giá trị văn hóa truyền thống lớn lao. Hành trình của mệ Hường không chỉ là một câu chuyện đơn thuần về người nghệ nhân tâm huyết với nghề, đó còn là tín hiệu báo động khi những nghề thủ công truyền thống có nguy cơ bị mai một. Nếu không được bảo tồn, gìn giữ và tiếp nối, tiếng trống lùng tùng và con ve ve có thể chỉ còn vang vọng trong ký ức tuổi thơ của lớp thế hệ đã đi qua. Di sản ngân vang cùng người trẻ “Mệ luôn muốn giữ nghề. Mệ rất yêu nghề, và không thể bỏ nghề này bởi đó là nghề mà cha ông để lại”, đó là tâm sự đau đáu của mệ Hường với nghề. Tâm huyết với nghề của mệ xuất phát chính từ trách nhiệm gìn giữ một di sản văn hoá của quê hương mình. Sự kiên trì đến tần tảo của mệ Hường cũng đầy xúc động, xót xa. Anh Đoàn Công Quốc Tuấn, Trưởng nhóm Journeys in Hue, kể lại cơ duyên nhóm gặp mệ Hường: “Nhiều lần đi dạo quanh cầu Trường Tiền, chúng tôi thường xuyên bắt gặp mệ. Dù trời nắng gắt hay mưa to, mệ vẫn ngồi đó bên một tấm bảng nhỏ, trải bán trống lùng tùng và con ve ve. Chúng tôi cảm nhận rất rõ sự kiên trì của mệ và thấy rất cảm động. Đó là điểm chạm thôi thúc những người trẻ như chúng tôi cần phải hành động”. Nhóm Journeys in Hue được thành lập vào năm 2020, với 6 thành viên là những người trẻ cùng chung đam mê khám phá lịch sử, văn hoá và di sản Huế. Nhóm đã có nhiều hành động thiết thực với mục tiêu “biến văn hóa trở nên thú vị, và gần gũi hơn với người trẻ” thông qua các kế hoạch truyền thông đại chúng. Đến nay, kênh truyền thông của nhóm đã thực hiện gần 1.000 bài viết cũng như video về nhiều nghệ nhân, di sản của Huế, trong đó có trống lùng tùng và con ve ve. “Trong đời sống hiện đại, nhiều nét văn hóa, phong tục có nguy cơ bị mai một. Vì vậy, rất cần người trẻ hiểu, yêu và gìn giữ chúng. Nếu các bạn trẻ không hiểu thì không thể yêu chúng được. Trên hành trình đó, chúng tôi lựa chọn đóng góp bằng cách truyền thông về những nét đẹp ấy, và truyền thông một cách bền bỉ, lâu dài”, anh Tuấn cho biết. Trước nguy cơ mai một của đồ chơi trung thu truyền thống, nhóm đã quyết định lập riêng trang thông tin “Trống Lùng Tùng & Con Ve VeMệHường”trên Facebook, được xây dựng song ngữ Việt – Anh, nhằm lan tỏa nét đẹp văn hoá này không chỉ đến người trẻ Việt Nam, mà còn mở rộng phạm vi tiếp cận đến với bạn bè quốc tế. Theo chia sẻ từ anh Quốc Tuấn, nhóm đã nhận được sự quan tâm và liên hệ từ các đoàn sinh viên quốc tế, các sự kiện văn hóa lớn, tạo cơ hội cho mệ Hường giới thiệu sản phẩm của mình đến đa dạng đối tượng hơn. Sự hỗ trợ của nhóm Journeys in Hue với mệ Hường không chỉ dừng lại ở việc lan tỏa thông tin, mà đi sâu thực tiễn. Nhóm đã hỗ trợ kiến tạo sinh kế bền vững cho mệ Hường, từ đó tạo động lực cho con cháu mệ theo nghề. Nhóm đã giúp mệ tiếp cận thị trường thông qua mạng xã hội, kết nối bán hàng online nhằm tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm thủ công của mệ. “Thu nhập của lòng cố đô Huế mệ khi bán dạo rất bấp bênh. Chúng tôi muốn hỗ trợ bán hàng để mệ có thu nhập ổn định hơn. Khi con cháu mệ thấy cái nghề sống được, họ sẽ tích cực cùng làm phụ, và từ đó chắc chắn sẽ giữ được nghề”, Trưởng nhómJourneys in Hue chỉ rõ. Để đồ chơi trung thu truyền thống đến gần hơn với thế hệ trẻ, nhómđã hỗ trợ mệ Hường tổ chức các buổi workshop trải nghiệm làm trống lùng tùng và con ve ve. Buổi workshop đầu tiên vào thángTámvừa qua đã thu hút gần 40 người, từ trẻ mẫu giáo đến sinh viên đại học tham gia. “Tuy nhiên, quá trình tổ chức cũng gặp phải một số trở ngại bởi mệ Hường đã lớn tuổi và chưa quen dẫn dắt nhóm đông trải nghiệm thực hành. Chính vì vậy, chúng tôi đã tham gia vào hầu hết các khâu tổ chức để hỗ trợ, từ chuẩn bị không gian, bài trí, thậm chí thuyết minh, giới thiệu giúpmệ trong quá trình workshop diễn ra”. “Trải nghiệm thực tế là cách văn hóa trở nên gần gũi nhất, sống động nhất”, anh Tuấn nhấn mạnh. “Thế nhưng, bảo tồn không có nghĩa là đóng băng”. Để đồ chơi truyền thống thích nghi với nhu cầu hiện đại, nhóm Journeys in Hue đã cùng mệ Hường tìm cách cải tiến mẫu mã. Trong dịp kỷ niệm Quốc khánh 2/9 vừa qua, mệ Hường đã làm những mẫu trống lùng tùng in hình quốc kỳ Việt Nam, và sắp tới sẽ có các mẫu trống đa dạng, hiện đại hơn trong dịp trung thu năm nay. “Những cải tiến này giúp chiếc trống gần gũi hơn với cuộc sống hiện tại, mà vẫn giữ được chất liệu thủ công, tinh thần truyền thống – vốn là linh hồn của sản phẩm”, trưởng nhóm Journeys in Hue cho biết. Với sự đồng hành của người trẻ, tiếng trống lùng tùng và con ve ve đang vang xa hơn, nhắc nhở rằng, di sản chỉ thực sự sống khi được yêu thương và lan tỏa.n MệHường trong buổi workshop được nhóm Journeys inHue hỗ trợ tổ chức ngày 17/8. . AnhĐoànCông Quốc Tuấn, Trưởngnhóm Journeys inHue hỗ trợmệHường thuyếtminh trongbuổi workshopngày 17/8. Ảnh: Journeys inHue. Trải nghiệm thực tế là cách văn hóa trở nên gần gũi nhất, sống động nhất. Anh Đoàn Công Quốc Tuấn NGAYNAY.VN 9 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
Theo chị Nguyễn Thị Hiền, chủ một cửa hàng trên phố Hàng Mã, vài năm gần đây, xu hướng tìm về đồ chơi truyền thống ngày càng rõ rệt. “Bên cạnh sản phẩm hiện đại, được cải tiến, đèn ông sao, mặt nạ, trống hay lồng đèn giấy được nhiều người trẻ tìm mua”, chị Hiền chia sẻ. Không chỉ dừng lại ở việc mua chơi, nhiều gia đình còn sáng tạo khi kết hợp đèn lồng, đầu lân, mặt nạ cùng phông nhung đỏ hay mành tre để trang trí, tạo nên không gian check-in độc đáo ngay trong chính ngôi nhà, tòa nhà chung cư mình đang ở. Con giống bột – Linh hồn của Trung Thu xưa Một trong những biểu tượng của đồ chơi Trung thu truyền thống chính là con giống bột, tên gọi dân dã là tò he, với nhiều màu sắc, gắn liềnvới kýức lễhội. Nghệnhân Đặng Văn Hậu, sinh ra ở làng Xuân La (Phú Xuyên, Hà Nội), là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của nghề nặn con giống bột. “Những con giống bột không chỉ là một món đồ chơi mà còn linh hồn của tết Trung Thu, bởi trên mỗi mâm cỗ ngày xưa đều có sự hiện diện của chúng”, anh Hậu cho biết. Ngoài mùa Trung thu, các nghệ nhân còn sáng tạo nhiều hình con giống phục vụ tín ngưỡng dân gian như: mâm ngũ quả, mâm xôi, 12 con giáp, con cá… những vật phẩmdâng lễ. Theo nghệ nhân Đặng Văn Hậu, con giống bột có hai trườngphái nổi bật: con giống Đồng Xuân, thiên về chất dân gian, gầnvới tranhĐôngHồ, là lễ vật cúng dâng tại chùa, đền, phủ với hình ảnh mâm ngũ quả, hài thêu…; và con giống phố Khách mang đậm nét văn hóa của người Hoa Kiều với các hình tượng thần thoại nhưTứ linh, Lân và các vị thần. Sáng tạo và đổi mới, anh kết hợp cả hai để tạo nên những con giống vừa giữ hồn dân gian, vừa có tính thẩmmỹ cao. Những năm 1960, một nghệ nhân cao tuổi trong Cuối tháng Chín, những con phố cổ Hàng Mã, Hàng Lược lại rực rỡ sắc màu của những món đồ chơi đèn lồng, đèn ông sao, mặt nạ giấy bồi, tò he... Dù thị trường tràn ngập sản phẩm hiện đại, nhưng đồ chơi truyền thống vẫn có sức hút mạnh mẽ, như một phần ký ức gắn liền với tuổi thơ và văn hóa dân tộc. Sức hút của hai tiếng “truyền thống” NGỌC ÁNH làng nảy ra ý tưởng, nặn con giống bột trên que tre thay vì nặn trên vòng tre, bột tẻ được thay bằng bột nếp, để tạo sự kết dính giữa que tre và con giống, giúp trẻ em dễ cầm hơn (được gọi là tò he). Nhờ sự cải tiến này, con giống bột nhanh chóng phổ biến tại các lễ hội, có thể “biến hóa” theo yêu cầu của khách hàng. Trong thời kỳ kháng chiến, các em nhỏ còn thích thú với những con giống mang hình tượng bộ đội, y tá, công nhân… phản chiếu tinh thần thời đại. Để tạo hình, các nghệ nhân sử dụng năm màu chính là đỏ, vàng, trắng, xanh, đen; các màu khác được pha từ năm màu đó. “Người Việt Namquan niệm rằng, Trung thu là tết của nhi đồng, nên những màu sắc được ưu tiên ‘nhất đỏ, nhì vàng’ để các con giống trông sặc sỡ, bắt mắt, thu hút sự chú ý của trẻ con”, nghệ nhân Hậu chia sẻ. Những năm gần đây, nghệ nhân Đặng Văn Hậu còn kết hợp kỹ thuật của nhiều làng nghề, trong đó, kỹ thuật con giống bột Đồng Xuân và Phú Xuyên được ứng dụng, tạo nên những con giống bột có sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và sáng tạo. Một sản phẩm thường chỉ mất 1015 phút để hoàn thành, song có những con giống bột phải dành tới vài ngày, thậm chí một tuần. Songđằng sauđó là sự chắt lọc tinh hoa của nhiều đời nghệ nhân. Gắn bó sâu đậm với nghề, đủ hiểu nghề, nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu lại tiếp tục nhận ra những nhược điểm của con giống làng nghề Xuân La là dễ bị mốc, không để được lâu. Anh Hậu đã nghiên cứu, cải tiến loại bột mới, có thể giữ trong nhiều năm, mang đi xa hơn mà vẫn thoang thoảng mùi thơm của gạo nếp - yếu tố được coi là “bước ngoặt” cho sự phát triển của nghề. Không chỉ nặn cho mỗi dịp Trung Thu, nghệ nhân Hậu còn đưa con giống bột vào không gian cà phê, nhà hàng, sự kiện. Đặc biệt, năm 2017, tại chương trình Thu Vọng Nguyệt ở Hà Nội, mâm cỗ Trung Thu đã gây bất ngờ và sự quan tâm lớn khi chinh phục cả trẻ em lẫn thế hệ 7X, 8X - những người tìm thấy ký ức tuổi thơ qua những con giống bột cổ truyền. Một sốmónđồ chơi TrungThu truyền thốnganh LêHồngQuang sưu NghệnhânĐoànVănHậuđượcUBNDTPHàNội vàSởCông thươngHàNội trao tặngdanhhiệu “Nghệ nhânHàNội” vàonăm2014, trở thànhmột trongnhữngnghệnhân trẻ tuổi nhất củaThủđô. Hồi còn bé, tôi hay mang ra hồ Hoàn Kiếm, buộc một sợi chỉ vào chiếc thuyền, để tàu chạy ra tít ra xa, hết dầu thì kéo về, đổ dầu vào để được chạy tiếp. Đó là trải nghiệm thú vị, cảm xúc háo hức đến tận bây giờ tôi vẫn luôn nhớ. Anh Lê Hồng Quang NGAYNAY.VN 10 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
“Tôi rất vui khi thế hệ trẻ ngày nay quan tâm hơn đến nghệ thuật và văn hóa dân gian. Đó là tín hiệumừng và là động lực để tôi không ngừng sáng tạo, phát triển nghề”, nghệ nhân Hậu tâmsự. Sau thành công đó, nghệ nhân Hậu cho biết mình sẽ tiếp tục sáng tạo tò he thành phụ kiện như kẹp tóc, pin cài áo, hay bộ chữ cái ABC kết hợp hình con vật dành cho học sinh mầm non, tiểu học. Anh cũng mở lớp miễn phí cho học sinh, thậm chí trả lương với sản phẩm đẹp để khuyến khích các em theo nghề. Nghệ nhân Đặng Văn Hậu tin rằng nghề làm con giống bột sẽ luôn phát triển, bởi bản thân nó có một chỗ đứng riêng trong đời sống tinh thần của người Việt, những giá trị truyền thống sẽ luôn được gìn giữ bởi thế hệ trẻ, và tiếp tục sống trong nhịp thở hiện đại. Niềm đammê từ người sưu tầm Không chỉ các nghệ nhân, nhiều người cũng dành tình yêuđặc biệt chođồ chơiTrung thu ngày xưa. Là một người đam mê sưu tầm những món đồ chơi truyền thống 25 năm nay, anh Lê Hồng Quang, Phó Chủ nhiệm CLB thơ Ca Trù, Trung tâmUNESCO Ca trù cho biết, đồ chơi Trung Thu truyền thống mang được cái “hồn” mà đồ chơi hiện đại khó có được. Trong những năm trở lại đây, dấu hiệu đáng mừng là nhiều bạn trẻ đã để ý và bắt đầu quan tâm đến những đồ chơi truyền thống. Dù đã đem tặng nhiều nhưng anh vẫn còn giữ mỗi loại một, hai món. Hiện anh Quang có bộ sưu tập 15 món đồ chơi như: Tàu hỏa chạy bằngdầu, đènôngsao,mặt nạ giấy bồi… Niềm đam mê của anh Quang có ảnh hưởng rất lớn đến các con và người thân xung quanh, anh cho biết mỗi một lần tặng hay giới thiệu nhữngmónđồ chơi TrungThu là mỗi mình đang lan toả nét độc đáo của đồ chơi dân gian đến nhiều người hơn. Theo anh Quang, đối với đồ chơi truyền thống, trẻ em được trực tiếp tham gia vào quá trình sáng tạo, từ đó trẻ sẽ có sự kết nối, hiểu được tinh thần và câu chuyện mà món đồ chơi đómang lại. Đặc biệt, khi chơi những món đồ chơi truyền thống, trẻ sẽ có sự tương tác qua lại, mới thực sự được“chơi”với những món đồ đó, làm tăng sự gắn kết và sáng tạo; ngược lại với những món đồ chơi “tự động hóa” như hiện nay. Chẳng hạn với tàu thủy chạy bằng dầu hỏa - món đồ chơi rất quen thuộc với thế hệ 7X, 8X, anh Quang kể: “Hồi còn bé, tôi hay mang ra hồ Hoàn Kiếm, buộc một sợi chỉ vào chiếc thuyền, để tàu chạy ra tít ra xa, hết dầu thì kéo về, đổ dầu vào để được chạy tiếp. Đó là trải nghiệm thú vị, cảm xúc háo hức đến tận bây giờ tôi vẫn luôn nhớ” Mỗi dịp Trung Thu, anh Lê Hồng Quang đều đưa các con lên Hàng Mã và cùng trang trí đồ chơi truyền thống, làm chó bưởi, kể chuyện Tết trăng rằm. Với anh, đó là cách đơn giản nhưng ý nghĩa để lưu giữ trọn vẹn tinh thần Trung Thu cổ truyền, giúp các con hiểu ý nghĩa, thêm yêu thích đồ chơi TrungThu truyền thống. Giữa muôn vàn sản phẩm hiện đại, đồ chơi Trung Thu truyền thống vẫn kiên trì tồn tại, bởi chúng không chỉmang lại niềm vui cho trẻ nhỏ mà còn ẩn chứa giá trị văn hóa, lịch sử. Từ bàn tay nghệ nhân, từ niềm đam mê của những người sưu tầm, tất cả đã góp phần gìn giữ nét đẹp xưa trong nhịp sống hômnay. n Các congiốngbột bắtmắt được làmchodịpTrungThu nhưmâmngũquả, đầu sư tử… NghệnhânĐặngVănHậuhướngdẫn các bạn trẻ làmtòhe. Dukháchbị thuhút với nhữngmónđồ chơi tòhenhiềumàu sắc. Các sảnphẩm đồ chơi truyền thống “lênngôi” tại conphốHàng Mã, HàNội. NGAYNAY.VN 11 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
Trò diễn mới kể câu chuyện mới Bên cạnh lịch biểu diễn ở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam hay ở khu phố cổ dịp tết Trung Thu, theo anh Phạm CôngBằng, phường rối TếTiêu đã và đang tham gia rất nhiều hội chợ làng nghề, trưng bày biểu diễn để tương tác với khán giả. Những năm gần đây, ngoài các vở diễn cổ kể những câu chuyện lịch sử, anh hùng cách mạng của dân tộc, phường rốiTếTiêuđã cónhiều sự sáng tạo ra những trò diễn mới mang tính chất đương đại gần gũi với cuộc sống thường ngày, có thể những trò diễn phê phán các thói hư tật xấu, hoặc biểu dương các tấm lòng nhân ái trong cộng đồng qua các câu chuyện chị Hằng, chú Cuội, cả những câu chuyện hoạt hình nước ngoài nổi tiếng như Công chúa Elsa, Bạch tuyết và 7 chú lùn… Những câu chuyện mới chính là sợi dây kết nối để những tích trò cổ trong một loại hình nghệ thuật xưa cũ như múa rối dễ dàng đến gần với các em thiếu nhi hiện đại. Nghệ nhân ưu tú Phạm Công Bằng luôn đau đáu bảo vệ, phát triển nghệ thuật múa rối truyền thống của ông cha, để làm sao càng nhiều thế hệ đi sau nhớ đến càng tốt, nhất là cũng như phục vụ nhiều du khách trong và ngoài nước đến thưởng thức. Nhà thủy đình được xây dựng nhờ nguồn tiền của Quỹ Ford Việt Nam, trên mảnh đất do chính quyền địa phương hỗ trợ. Đến năm 2016, cụ Bể qua đời ở tuổi 92, thực hiện nguyện vọng của cha, anh Phạm Công Bằng vẫn ngày đêm cặm cụi đẽo gọt những con rối gỗ, tổ chức những tiết mục biễudiễn rối nước, rối cạn mỗi khi nhận được lời mời. Nghệ nhân Phạm Công Bằng kể: “Từ khi còn nhỏ, tôi đã được bố mình thắp lên tình yêu với nghệ thuật múa rối. Ban đầu ông thường kể cho tôi nghe các tích truyện dân gian gắn với từng con rối, sau đó ông hướng dẫn tôi sửa chữa, làm đẹp, sau đó là tạo hình con rối theo các nhân vật trong truyện dân gian hay các vở chèo, tuồng. Nhờ vậy, tôi gắn bó với nghệ thuật múa rối từ đó đến bây giờ”. Dù là rối cạn hay rối nước thì phương thức trình diễn cũng như kỹ thuật đều mang đặc trưng cơ bản, đó là nghệ thuật xếp trò, nghệ thuật tạo hình con rối, kỹ thuật điều khiển con rối sao cho sinh động... nhà trường, tôi đã dàn dựng kịch bản tạo hình quân rối và dạy các bạn cùng trường biểu diễn nhiều trò và vở diễn có nội dung tạo sức hấp dẫn cho người xem, như vở: Thánh Gióng đánh giặc Ân; Trí khôn ở đâu, Thạch Sanh chém trăn tinh, Lê Phụng Hiểu đánh hổ, Đấu vật chọi trâu và nhiều tiết mục múa hát khác, được nhà trường, đặc biệt là các bạn học sinh hưởng ứng khen ngợi”. Với sự đammê và tình yêu di sản, nghệ nhân PhạmCông Bằng đã không ngừng góp sức bảo tồn, phát huy giá trị của di sản. Anh còn khéo léo sáng tạo lồng ghép giữa nội dung tiết mục múa rối cạn và rối nước một cách tài tình, từ đó nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân trên địa bàn. “Diễn đến đâu đẽo trò đến đấy” Phạm Công Bằng là con trai thứ chín, đồng thời là truyền nhân của ông Phạm Văn Bể - người tiếp bước cha trên con đường duy trì nghề cổ của làngTếTiêu. Năm2001, anh Bằng cùng với cụ Phạm Văn Bể đã xây dựng thủy đình để biểu diễn phục vụ bà con trong làng Cứ đến tháng Tám âm lịch, ngoài các ngày thứ Bảy, Chủ nhật biểu diễn ở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, nghệ nhân ưu tú Phạm Công Bằng, trưởng phường rối Tế Tiêu (xã Mỹ Đức, Hà Nội) lại đưa những con rối ra phố biểu diễn cho khách trong và ngoài nước thưởng thức. Tết Trung Thu là dịp các thành viên trong phường rối được sống hết mình với nghề, hối hả phục vụ “thượng đế nhí”. Trông trăng cùng TÂM LÊ Nghệnhân PhạmCông Bằnghướngdẫn các emhọc sinh tìmhiểunghệ thuậtmúa rối. khi phường rối Tế Tiêu là nơi duy nhất trên địa bàn Hà Nội có cả rối cạn và rối nước. “Trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện nay có 6 di sản múa rối thì có tới 5 di sản rối nước gồm: Rối nước làng Đào Thục, rối nướcSài Sơn, rối nước làng Ra, rối nước làng Yên và rối nước Chàng Sơn. Duy nhất có phường rối Tế Tiêu bảo lưu được cả rối cạn và rối nước. Rối cạn Tế Tiêu vốn rất nổi tiếng, cóhơn 100 trò rối cạn và hàng trăm trò rối nước được người dân địa phương nỗ lực gìn giữ và phát triển đến ngày nay”, NNƯT Phạm Công Bằng chia sẻ. Đến với làng Tế Tiêu, những “tín đồ”yêu mến nghệ thuật dân tộc sẽ có dịp thăm quan, trải nghiệmthủyđìnhvà thưởng thức đặc sản của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Từ ngày còn ngồi trên ghế trường tiểu học, trung học cơ sở, cậu bé Phạm Công Bằng đã cùng phường rối Tế Tiêu đi biểu diễn cùng cha chú, các ông, các bác trong phường rối vào những dịp mừng hội làng, cổ động hội khỏe Phù Đổng, ngày Quốc tếThiếu nhi, ngày rằmTrung Thu... Với anh, muốn lôi kéo được khán giả thì nội dung các tích trò phải hấp dẫn: “Khi còn ngồi ghế NGAYNAY.VN 12 CHUYÊNĐỀ Số449 | ThứNăm, ngày 2/10/2025
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA3Mzg1MA==