SỐ451 (16/10/2025) TẠP CHÍ W W W . N G AY N AY. V N MIỄN PHÍ CƠQUAN NGÔN LUẬN CỦA LIÊN HIỆP CÁC HỘI UNESCOVIỆT NAM ORGAN OF VIETNAM NATIONAL FEDERATION OF ASSOCIATIONS FOR UNESCO TRANG6 - 7 Xemáy là “THỦPHẠMCHÍNH” gây ô nhiễmkhông khí?
Dự báo trong vòng một tháng tới, 1-2 cơn bão nữa có thể ảnh hưởng đất liền, thiên tai vẫn tiềm ẩn nhiều bất thường. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp nhận định, thiên tai đã vượt quá sức chịu đựng của người dân. Quy luật về bão đảo lộn Bão số 9 Ragasa hình thành ngày 22/9, được đánh giá là siêu bão mạnh nhất thế giới năm 2025, với sức gió cấp 17, giật trên cấp17. Dù khi tiến vào Quảng Ninh (ngày 25/9), bão đã suy yếu thành áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) và sau đó thành vùng áp thấp, nhưng vẫn gâymưa lớn diện rộng. Ngay sau đó, tối 26/9, bão số 10 Bualoi đi vào giữa Biển Đông với tốc độ di chuyển rất nhanh, 30-35km/h (gấp đôi trung bình), trở thành cơn bão đặc biệt nguy hiểm. Bualoi đổ bộ vào khu vực Hà Tĩnh - Bắc Quảng Trị vào đêm 28/9 với sức gió mạnh cấp 11, giật cấp 14. Cơn bão không chỉ gây gió mạnh, mà còn mang theo hoàn lưu mưa cực lớn trải dài từ Bắc Bộ đến Huế, lưu trên đất liền hơn 12 giờ - một điều hiếmgặp. Chưa kịp khắc phục hậu quả từ bão Bualoi, Việt Nam tiếp tục hứng chịu bão số 11 Matmo - hình thànhngày 3/10 với sức gió cấp 10, giật cấp 13. Dù đi vào Trung Quốc rồi suy yếu khi tiếp cận LạngSơn (Việt Nam), bão vẫn kết hợp với các hình thái thời tiết khác gây mưa lũ tại các tỉnh miền núi phía Bắc và thủ đô Hà Nội. Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết, từ đầu năm 2025 đến nay, trên phạm vi cả nước đã xảy ra 20 loại thiên tai với diễn biến dồn dập, khốc liệt, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử và xảy ra trên phạm vi rộng, đặc biệt là bão, dông lốc, mưa lớn, lũ quét. Trong đó, có những cơn bão di chuyển rất nhanh trên biển nhưng lại chậm khi vào đất liền, gây mưa lớn kéo dài. “Quy luật về bão cũng đảo lộn, khi cơn bão đầu mùa hướng thẳng vào miền Trung, cuối mùa lại vào miền Bắc - đây là điều hiếm thấy trong lịch sử ở Việt Nam”, ông Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các cơn bão xảy ra gần đây đã gâymưa lớn cực đoan, dẫn đến lũ vượt mức lịch sử trên nhiều tuyến sông (như sông Thương cao hơn lũ năm 1937 là 0,76m, sông Lô vượt mức năm 1969 là 0,90m, sông Bưởi tại Thanh Hóa vượt mức năm 1971 là 0,08m); gây ngập lụt nghiêm trọng. Cùng với đó, nhiều khu vực liên tiếphứng chịu các đợt thiên tai, hình thành tình trạng kinh tế bằng khoảng 37% so với cùng kỳ. Năm 2024, thiên tai đã khiến làm 519 người chết, mất tích (gấp hơn 3 lần so với năm 2023 và 2,5 lần trung bình 10 năm trước đó); 2.212 người bị thương; thiệt hại về kinh tế ước khoảng 91.622 tỷ đồng. Nhưng thiệt hại vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Con số thiệt hại trên mới chỉ là ước tính, chưa bao gồm hàng chục nghìn tỷ đồng sửa chữa ôtô bị ngập sau mưa lũ ở các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là tại các địa phương như Thái Nguyên, Hà Nội. “bão chồng bão, lũ chồng lũ,” mưa lớn kèm theo sấm sét kinh hoàng; rồi lũ quét, sạt lở đất, nhất là tại các tỉnh miền núi và trung du Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ... đã đe dọa nghiêm trọng đến an toàn giao thông, đê điều, hồ đập; nhiều người, nhà cửa, tài sản bị lũ cuốn trôi. Chỉ riêng trậnmưa lớn sau bão số 11 (bão Matmo) với lượngmưa lớn đã khiến nhiều đô thị lớn phía Bắc (đặc biệt như Thái Nguyên, Cao Bằng, Bắc Ninh, Hà Nội) chìm trong biển nước. Thống kê tính đến ngày 9/10, thiên tai trên cả nước đã khiến 238 người chết và mất tích, 367 người bị thương; gần 260.000 ngôi nhà bị hư hỏng, tốc mái; gần 556.000 ha lúa, hoa màu và cây trồng khác bị ngập úng, thiệt hại; hơn 15.000 con gia súc và gần 1,45 triệu con gia cầm bị chết hoặc cuốn trôi; hơn 40.000 ha nuôi trồng thủy sản bị ảnh hưởng. Tổng thiệt hại do thiên tai từ đầu năm đến nay khoảng 35.000 tỷ đồng. Theo ước tính, thiệt hại về người do thiên tai từ đầu năm 2025 đến nay tương đương 47% so với cùng kỳ năm 2024, trong khi thiệt hại Chỉ trong 13 ngày từ 22/9 - 3/10, ba cơn bão số 9, 10 và 11 liên tiếp xuất hiện trên Biển Đông, hoàn lưu sau bão tiếp tục gây mưa lớn kéo dài và lũ nghiêm trọng đã khiến nhiều người dân gặp thiệt hại, khó khăn. Ứng phó với biến đổi khí HẠNH NGUYÊN Người dânở xãDânTiến, tỉnhThái Nguyêndi chuyển lênmái nhàbởi nước dâng cao. ẢnhHuệ Lê. NGAYNAY.VN 2 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
hậu là “mệnh lệnh sống còn” Vòng xoáy “thiệt hại - khắc phục - tái thiệt hại” Nói về tình trạng ngập lụt nghiêm trọng tại Thái Nguyên tuần qua, PGS.TS Vũ Thanh Ca, nguyên giảng viên cao cấp Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đánh giá hệ thống đê hạ lưu sông Cầu yếu. Các tuyến đê được đầu tư kiên cố chủ yếu tập trung ở khu vực xung yếu, gia cố bằng bê tông. Phần lớn các đoạn còn lại là đê đất, được xây dựng từ lâu trên nền đất yếu. Dù được kiểm tra, duy tu, bảo dưỡng hàng năm nhưng một số vị trí chưa đáp ứng được yêu cầu chống những cơn lũ mạnh, vượt đỉnh lũ lịch sử như hiện nay. Khi hệ thống đê điều bị vô hiệu hoá, việc giảm lũ chỉ có thể trông chờ vào khả năng tiêu thoát nước của khu vực. PGS.TS Vũ Thanh Ca phân tích hiện tại, hệ thống tiêu thoát nước tại Thái Nguyên là tiêu tự chảy, không có van tại cửa thoát nước nênmực nước trong thành phố phụ thuộc vào mực nước sông. Vì vậy, khu vực như Thái Nguyên rơi vào thếbị động trong việc tiêu thoát nước. Hệ thống thoát nước đầy đủ của một đô thị cần được bố trí máy bơm cưỡng bức. Bởi ngay cả khi hệ thống đê bao quanh Thái Nguyên ngăn được nước từ sông Cầu tràn vào, thì vẫn phải đối mặt với lượng mưa trực tiếp bên trong, từ đồi, núi xung quanh chảy vào. Nếu chỉ dựa vào đê mà không có hệ thống bơm, nước mưa trong thành phố không thể tiêu thoát, dễ gây ngập úng. Để dùng bơm tiêu thoát, đê phía sông cần phải cao và vững chắc, chống lại được nước tràn đê và áp lực nước từ sông. Tuy nhiên, nhiều vị trí tại Thái Nguyên có đê bối (đê bao được xây dựng bên ngoài đê chính), nhưng cũng rất yếu. Nếu bơm để thoát hết nước bên trong thì chênh lệch áp lực nước lớn giữa trong và ngoài có thể làm vỡ đê. Giải pháp tiêu thoát nước cơ học trở nên bất khả thi”. Trong khi nước chưa rút hẳn, hàng ngàn gia đình rơi vào cảnh khó khăn, tài sản tích cóp, vay mượn trôi theo dòng nước; nhìn đâu cũng cảnh tan hoang, tiếc xót. Trong bối cảnh tình hình mưa, lũ được dự báo vẫn còn diễn biến phức tạp, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, “mệnh lệnh sống còn” đặt ra là công tác dự báo, phòng chống thiên tai cần phải luôn sẵn sàng, đảm bảo chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn, không thể chỉ trông chờ vào các giải pháp tiêu thoát nước. Chỉ khi biến sự chủ động thành hành động nhất quán, mới thoát khỏi vòng xoáy“thiệt hại - khắc phục - tái thiệt hại”. Việc phát triển hạ tầng phải gắn liền với phòng, chống thiên tai; đánh giá, dự báo đầy đủ tác động từ các yếu tố địa chất, dòng chảy trong quá trình xây dựng hệ thống kết cấuhạ tầng khi triển khai các công trình, dự án. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng, xây dựng các công trình phòng chống lũ như đê điều, kè biển cần tính đến yếu tố phòng tránh thiên tai ở cấp độ cao. Quan trọng hơn, thích ứng khí hậu phải được lồng ghép trong chiến lược phát triển quốc gia. Trong đó, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước, đất, rừng không còn là sự lựa chọn, mà làđiềukiệnphát triển, làmệnh lệnh sống còn cho một tương lai ổn định, bền vững hơn. n Quy luật về bão cũng đảo lộn, khi cơn bão đầu mùa hướng thẳng vào miền Trung, cuối mùa lại vào miền Bắc - đây là điều hiếm thấy trong lịch sử ở Việt Nam. Ông Nguyễn Hoàng Hiệp - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường NGAYNAY.VN 3 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
Thời gian gần đây, do ảnh hưởng của tình trạng biến đổi khí hậu, hiện tượng bão lũ tại các vùng cao Việt Nam đã gây ra thiệt hại nặng nề về người và tài sản do cường độ mạnh và hệ luỵ sâu rộng. Riêng tại Hà Nội, ảnh hưởng từ bão và hoàn lưu bão số 10, 11 đã gây ra mưa lớn khiến toàn thành phố hứng chịu trận ngập lụt nghiêm trọng. Trận mưa lớn khiến nhiều khu vực nội thành và ngoại thành chìm trong “biển” nước, gây gián đoạn giao thông, kinh tế và sinh hoạt hàng ngày của người dânThủ đô. Những bất cập kéo dài trong hạ tầng thoát nước Hiện tượng ngập lụt tại Hà Nội không phải là tình trạng bất ngờ, hiếm thấy mà đã lặp lại và tồn tại từ lâu qua nhiều năm. Tuy nhiên, trận ngập lụt nghiêm trọng vào ngày 30/9, do ảnh hưởng của bão số 10 và hoàn lưu bão, một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về tính dễ tổn thương của hệ thống hạ tầng thoát nước Hà Nội trước các hiện tượng thời tiết cực đoan. Biến đổi khí hậu đang làm tăng tần suất và cường độ của các sự kiện thời tiết cực đoan, đòi hỏi các biện pháp can thiệp mạnh mẽ hơn để tránh lặp lại. Thế nhưng, tình trạng ngập lụt tại Hà Nội không chỉ do yếu tố thiên tai, mà còn xuất phát từ những bất cập kéo dài trong quản lý hạ tầng. PGS.TS NguyễnThế Chinh, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ) đánh giá, tình trạng này phản ánh sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch và đầu tư hạ tầng. Ông Chinh nhận định: Với lượng mưa lên đến 500mm, trận ngập ngày 30/9 có thể so sánh tương đương với trận lũ lịch sử năm 2008. Điều đáng tiếc là sau hơn một thập kỷ, hệ thống hạ tầng thoát nước của thành phố vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu trước các trậnmưa cực đại, dẫn đến tình trạng ngập úng nghiêm trọng trên diện rộng. Điều này phản ánh sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch và đầu tư hạ tầng củaThủ đô. Mặc dù công tác ứng phó nhanh chóng tại nội thành nhờ vận hành bơm động lực tối đa, giúp nước rút chỉ trong khoảng nửa ngày, nhưng tình hình ở các khu vực ngoại thành và các khu đô thị mới lại rất đáng lo ngại. Các tuyến đường lớn như Đại lộ Thăng Long, Võ Chí Công và nhiều khu đô thị mới xảy ra tình trạng ngập úng kéo dài hơn ba ngày. Thực trạng này cho thấy công tác khắc phục và dự phòng cho các trận mưa cực đại vẫn chưa đạt yêu cầu, đặc biệt trong các dự án phát triển đô thị mới. Việc mở rộng đô thị mà không đồng bộ nâng cấp hệ thống thoát nước đã dẫn đến tình trạng “thất thủ” toàn diện. Để khắc phục những hạn chế hiện tại, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh đề xuất một loạt giải pháp cốt lõi, bắt đầu từ việc rà soát lại quy hoạch tổng thể, vấn đề liên quan đến toàn bộ cấu trúc đô thị. Ông nhấn mạnh nhu cầu xác định lại mức mưa cực đại mà hạ tầng thoát nước của Hà Nội có thể chống chịu lên đến 700mm/ngày, từ đó đưa ra ao hồ rộng lớn đóng vai trò là nơi chứa nước tạm thời tự nhiên. Hiện nay, quá trình đô thị hoá, bê tông hóa và áp lực phát triển thương mại đã thu hẹp các không gian này. Trong trận ngập vừa qua, chúng ta có thể thấy nhiều sông Hồ đều đã vượt sức chứa như hồ Hoàn Kiếm, hồ Hoàng Cầu,… Do đó, thành phố cần tính tới phương án phục hồi và mở rộng hệ thống sông hồ. Trong đó, xem xét lại các tuyến sông vốn có đã bị san lấp làm đường để nghiên cứu khôi phục dòng chảy. Đối với các hồhiện có, cầnnghiên cứu nạo vét sâu hơn và mở rộng không gian chứa nước”. được phương án thiết kế phù hợp. Hệ thống bơm động lực cần được nâng cấp nhằm đẩy nước ra sông Hồng nhanh chóng, đặc biệt khi đáy sông đang cao dần do bồi lắng, làm giảm khả năng thoát tự nhiên. Mục tiêu là đảm bảo nước rút hết trong vòng một giờ sau khi mưa ngừng, giảm thiểu tác độngđếnhoạt động đô thị. Một yếu tố quan trọng khác là việc phục hồi và mở rộng hệ thống sông hồ tự nhiên, vốn từng đóng vai trò chứa nước tạm thời. Phó Chủ tịchHội Kinh tếMôi trường chỉ rõ: “Trước đây, Hà Nội ít ngập vì có hệ thống đồng ruộng, Những trận mưa liên tiếp trong tháng 9-10/2025 đã phơi bày những bất cập kéo dài trong hệ thống thoát nước và quy hoạch đô thị tại Hà Nội. Ngoài việc cấp bách nâng cấp hạ tầng, liệu Hà Nội có nên chuẩn bị phương án ứng phó ở mức độ cực đoan nhất, đặt an toàn sinh mạng lên hàng đầu? PHẠM BÍCH NGỌC Hà Nội ngập đến bao giờ? PGS.TSNguyễnThếChinh, PhóChủ tịchHội Kinh tếMôi trường. NGAYNAY.VN 4 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
Hà Nội cần ưu tiên phát triển thêm các hồ điều hòa và hồ sinh thái đa chức năng tại các vùng trũng, như phía Nam thành phố, tăng từ 2-3m lên hơn 4m và mở rộng diện tích để tăng sức chứa. Những hồ này không chỉ phục vụ thoát nước mà còn mang tính đa chức năng, gópphầnđiềuhòa không khí, bảo tồn hệ sinh thái đất ngập nước, và phát triển du lịch sinh thái như khu nghỉ ngơi cuối tuần với cây xanh xung quanh. Bên cạnh đó, thành phố cần kiểm soát nghiêm ngặt cốt nền xây dựng để tránh cản trở dòng chảy, đồng thời ngăn ngừa tắc nghẽn hệ thống thoátnướcdorác thải, lácâyvà vật liệu xây dựng. Quy hoạch tổng thể phải tập trung phát triển tại các khu vực cao, giữ lại khônggian chohồ tạmthời và tránh lạm dụng đất cho mục đích thương mại do áp lực giá đất tăng cao. Với cách tiếp cận này, Hà Nội có thể giảm thiểu ngập úng, đảm bảo nước rút nhanh và xây dựngmột đô thị bền vững hơn. Thay đổi chiến lược để kịp thời ứng phó PGS.TS Nguyễn Thế Chinh khẳng định rằng việc thay đổi chiến lược đầu tư hạ tầng là cần thiết và cấp bách để đối phó với các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng nghiêm trọng do biến đổi khí hậu gây ra. Khi xây dựng hệ thống thoát nước, cần tính toán đến kịch bản các trận mưa cực đại, nhằm đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả mà không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của đô thị. “Công tác dự báo thiên tai cũng cần được ưu tiên, vì hiện nay các dự báo qua vệ tinh đã tương đối chính xác, cho phép chúng ta hành động sớm. Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần chủ động xử lý tình huống một cáchkhẩn trươngkhi có thông tin dự báo. Ví dụ, khi có dự báo mưa lớn, cần hút bớt nước từ các hồ, kênh, sông lớn hoặc vận hành bơm động lực trước để đưa mực nước về mức tối thiểu, tạo thêm không gian chứa nước. Việc này giúp đón đầu 50-60% lượng mưa ban đầu”, ông Chinh lưu ý. Tình trạngngập sâu xảy ra trênnhiều tuyếnphố tại ThủđôHàNội ngày 30/9. Ngoài ra, cần áp dụng công nghệ hiện đại trong công tác điều phối nước tự động, tương tự hệ thống giám sát giao thông. Hệ thống này bao gồm các trạm đo và camera để theo dõi mực nước, vận hành đập ngăn và cống thoát nước tự động khi đạt mức báo động. Điều này không chỉ giúp ứng phó ngập lụt mà còn duy trì nguồn nước trong mùa khô. Đặc biệt, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường cho rằng ở góc độ nào đó, Hà Nội nên nghiên cứu và xây dựng chiến lược “sống chung với lũ”, vì biến đổi khí hậu thường gây ra các hiện tượng cực đoan khó dự đoán, vượt quá khả năng kiểm soát và khắc phục triệt để của con người. “Tôi xin nhấn mạnh “sống chung” ở đây có nghĩa là chúng ta chuẩn bị phương án ứng phó ở mức độ cực đoan nhất, đặt sinhmạng con người lên trên hết trong các tình huống bất khả kháng”, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh nhấn mạnh. Kế hoạch này bao gồm trang bị phương tiện tại chỗ cho hộ gia đình và cộng đồng, như phao cứu sinh, thuyền nhỏ hoặc ủng cao su tại các vùng trũng thấp khi xảy ra tình trạng ngập nặng. Trong trận lụt gần đây, khi ô tô và xe máy bị “vô hiệu hoá”, việc sử dụng xe đạp cũng đã chứng minh hiệu quả cho việc di chuyển an toàn. Những công cụ này có thể trên thực tế là rất quan trọng trong tình huống khẩn cấp. “Tuy nhiên, “sống chung” không đồng nghĩa với việc chấp nhận ngập lụt do quy hoạch yếu kém, điều này đáng trách và cần khắc phục. Cơ bản, vẫn cần ưu tiên hệ thống thoát nước hiệu quả, chỉ sử dụng biện pháp “sống chung” trong trường hợp đặc biệt. Hướng đi này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng và chuyên gia để giảm thiểu thiệt hại, đồng thời học hỏi từ kinh nghiệm quốc tế nơi thiên tai không thể loại bỏ hoàn toàn nhưng có thể kiểm soát để bảo vệ con người và tài sản”, ông Chinh giải thích. n Chúng ta vẫn cần chủ động xử lý tình huống một cách khẩn trương khi có thông tin dự báo. Ví dụ, khi có dự báo mưa lớn, cần hút bớt nước từ các hồ, kênh, sông lớn hoặc vận hành bơm động lực trước để đưa mực nước về mức tối thiểu, tạo thêm không gian chứa nước. Việc này giúp đón đầu 50-60% lượng mưa ban đầu. PGS.TS Nguyễn Thế Chinh NGAYNAY.VN 5 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
Nhận diện các nguồn gây ô nhiễm Theo TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường - Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ), tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội chịu tác động từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm sản xuất, xây dựng, giao thông và sinh hoạt dân sinh. Đầu tiên phải kể đến chính là nguồn phát thải từ các cơ sở sản xuất, trong đó gồm cả những nhà máy nằm trong địa giới thủ đô lẫn các tỉnh lân cận. Do đặc tính lan truyền của không khí, các nguồn phát thải từ nhà máy xi măng ở Hà Nam (cũ), làng nghề tái chế tại HưngYên, Bắc Ninh, và thậm chí ngoại thành Hà Nội đều góp phần đáng kể gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí tại Thủ đô. Hoạt động giao thông, đặc biệt là phương tiện cá nhânnhưô tô và xemáy trong nội đô, cũng là nguồn phát thải lớn. Bêncạnhđó, các công trình xây dựng trong quá trình đô thị hóa, cải tạo hạ tầng tạo ra bụi bặm, trong khi hoạt động nông nghiệp ở ngoại thành, baogồmtrại chănnuôi, tạo ra lượng bụi mịn PM2.5 thứ cấp không nhỏ. Hoạt động sinh hoạt dân sinh, như đốt phụ phẩm nông nghiệp (rơm rạ) sau thu hoạch và đốt rác tùy tiện, càng làmtìnhhình thêmphức tạp. “Để lượng hóa mức độ đóng góp của từng nguồn, nhiều nghiên cứu khoa học đã được thực hiện theo từng thời kỳ. Trong công tác quản lý môi trường, việc xác định rõ các nguồn ô nhiễm là nguyên tắc cơ bản để có những chính sách và biện pháp ưu tiên. Chúng ta không thể dàn trải nguồn Xe máy là “thủ phạm chính” Ô nhiễm không khí tại Hà Nội đang trở thành một thách thức môi trường cấp bách, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng sống của người dân Thủ đô. Việc triển khai các giải pháp bền vững là cần thiết để kiểm soát và cải thiện chất lượng không khí. lực, mà cần phải có lộ trình tập trung giải quyết những nguồn gây ô nhiễm. Mặc dù vậy, điều này không có nghĩa là bỏ qua bất kỳ nguồn nào, mỗi nguồn giảm thiểu một lượng nhỏ cũng sẽ mang lại kết quả tích cực cho tổng thể. Điều này đòi hỏi lộ trình và biện pháp riêng biệt cho từng loại nguồn thải”, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam nhấn mạnh. Một thực tế ít được nói tới là các khu công nghiệp ở Đông Bắc, Đông Nam - nhữnghướngđược coi là“đầu gió” của Hà Nội – vẫn tồn tại những nhà máy gây ô nhiễm. Đây cũng là nguồn phát thải đáng kể, gây ra những ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí tại Thủ đô. Theo TS. Hoàng Dương Tùng, nhà nước hiện đã triển khai các giải pháp giảm thiểu, bao gồm thắt chặt quy chuẩn khí thải, yêu cầu đầu tư hệ thống xử lý khí thải hiện đại, và lắp đặt thiết bị quan trắc tự động cho cơ sở lớn. Ông đề xuất thêm rằng: “Thành phố cần các biện pháp xử phạt mạnh tay đối với các cơ sở không tuân thủ, thậm chí đóng cửa nếu cần thiết, cương quyết di dời cácnhàmáygâyô nhiễm cao ra khỏi khu vực nội đô, khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp sạch”. Để kiểm soát ô nhiễm một cách bài bản, Hà Nội cần hệ thốngquan trắc và kiểmkê khí thải khoa học, nhằm cung cấp dữ liệu khoa học, phục vụ việc xây dựng chính sách môi trường. Hiện tại, thành phố có một số trạm quan trắc truyền thống, bao gồm hai trạm của thành phố và bốn trạm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Tuy nhiên, số lượng này chưa đủ để cung cấp dữ liệu chính xác. NGỌC PHẠM TS. Hoàng DươngTùng, Chủ tịchMạng lưới Khôngkhí sạchViệt Nam. Thành phố cần các biện pháp xử phạt mạnh tay đối với các cơ sở không tuân thủ... cương quyết di dời các nhà máy gây ô nhiễm cao ra khỏi nội đô, khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp sạch. TS. Hoàng Dương Tùng NGAYNAY.VN 6 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
gây ô nhiễm không khí? “Hà Nội cần tiếp tục mở rộng, tăng cường hệ thống quan trắc truyền thống đạt chuẩn, đảm bảo vận hành ổn định và cung cấp dữ liệu đáng tin cậy. Thành phố cũng cần triển khai mạng lưới quan trắc cảm biến giá rẻ (low-cost sensors) để phát hiện các điểm nóng ô nhiễm, chẳng hạn như khu vực đốt rác hoặc các nguồn phát thải đột biến, như cách Bắc Kinh đã thực hiện”, ôngTùng chỉ rõ. Đồng thời, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho rằng thành phố cần đưa vào sử dụng các hệ thống cảnh báo và dự báo tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ học máy (Machine Learning). Biện pháp này sẽ giúp xây dựng hệ thống dự báo, thông tin về hiện trạng chất lượng không khí theo thời gian thực, từ đó dự đoán xu hướng ô nhiễm và cảnh báo kịp thời. Ở góc độ khác, ông nhấn mạnh kiểm kê phát thải cần được thực hiện định kỳ ba nămmột lần nhằmđánh giá, xác định lượng phát thải của các chất như bụi PM2.5, NOx, SO2,… cho từng ngành và cơ sở sản xuất để xây dựng lộ trình giảm thiểu ô nhiễm cụ thể. “Việc công bố dữ liệu minh bạch sẽ giúp nâng cao nhận thức cộng đồng và hỗ trợ các cơ quan quản lý đưa ra các quyết định chính sách dựa trên cơ sở khoa học trong thời gian tới”, ông Tùng khẳng định. Chuyên gia nói về phương án cấm xe máy xăng trong khu vực Vành đai 1 Phương tiện giao thông được xác định là một nguồn ô nhiễm chính, thông qua thông qua phương pháp đo đạc và kiểm kê khí thải từ các phương tiện di động. Với gần 7 triệu xe máy cá nhân, phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch này đóng góp đáng kể vào lượng phát thải khí CO2, HC, NOx và bụi mịn PM2.5 tại Thủ đô. Theo Chỉ thị số 20/CT-TTg mới được Thủ tướng ký ban hành ngày 12/7/2025, Hà Nội sẽ chính thức cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch (nhiên liệu xăng) lưu thông trong khu vực Vành đai 1 từ ngày 1/7/2026. Tiếp đó, từ năm 2028, ô tô cá nhân chạy xăng, dầu cũng bị hạn chế trong phạm vi Vành đai 1 và 2, mở rộng tới Vành đai 3 vào năm 2030. “Quyết định không cho xe máy chạy xăng đi vào khu vực Vành đai 1 tại Hà Nội từ tháng 7/2026 là một trong những biện pháp quan trọng đểgiảmthiểuônhiễmvà tiến tới hạn chế tối đa phương tiện giao thông cá nhân. Đây là chủ trương hướng tới giải quyết hai vấn đề lớn nhất của Thủ đô: ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường”, TS. Hoàng Dương Tùng cho biết. Trên thực tế, từ trước đến nay, xe máy chưa từng kiểm tra, kiểm soát khí thải một cách chặt chẽ như những phương tiện khác. Nhiều xe máy cũ kỹ, thải khói mù mịt hiện vẫn được lưu hành, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Với số lượng xe máy ngày càng tăng, đây thực sự là nguồn gây ô nhiễm lớn, rất cần được giải quyết sớm. Để đảm bảo chính sách này được thực thi hiệu quả, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường cho rằng thành phố cần có các điều kiện hạ tầng, cơ chế hỗ trợ và biệnphápđồngbộ. Thứ nhất, cần có chính sách hỗ trợ người dân chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe điện, như trợ giá hoặc chương trình đổi xe cũ lấy xe mới. Thứ hai, hạ tầng trạm sạc và đổi pin cần được quy hoạch và xã hội hóa kèm theo các quy chuẩn kỹ thuật cụ thể rõ ràng để đảm bảo tiện lợi và an toàn cho người dân. Thứ ba, cần tăng cường hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là xe buýt nhỏ, để tiếp cận các khu vực ngõ nhỏ trong nội đô. Tuy nhiên, vị chuyên gia này cho rằng xe máy là “thủ phạm chính” gây ra tình trạng ô nhiễm không khí tại Thủ đô cần được đặt trong bức tranh tổng thể. “Ô nhiễm không khí tại Hà Nội là từ nhiều nguồn. Do đó, cần có cách tiếp cận toàn diện, dựa trên dữ liệu khoa học để xây dựng các chính sách quản lý toàn diện phù hợp, tránh quy kết đơn lẻ”, ông Tùng nói. Đồng tình với ý kiến trên của TS. Hoàng Dương Tùng, GS.TS. Hoàng Xuân Cơ, Trưởng Ban Khoa học công nghệ, Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, bày tỏ quan điểm thận trọng khi đề cập đến vấn đề này. Ông đặc biệt nhấn mạnh việc thực hiện chủ trương cấm xe máy xăng trong khu vực Vành đai 1, Hà Nội cần được tính toán kỹ càng, đặt trên nền tảng khoa học vững chắc. Ông cũng cho rằng mức độ ảnh hưởng khi hiện thực hoá lộ trình này cần được đánh giá chi tiết dựa trên với dữ liệu quan trắc và nghiên cứu định lượng làm cơ sở.n Ảnhminhhoạ. GS.TS. Hoàng XuânCơ, Trưởng BanKhoahọc côngnghệ, Hội Kinh tếMôi trườngViệt Nam. Nếu thiếu đi những nghiên cứu định lượng về số lượng phương tiện, mức độ phát thải và tác động cụ thể, chính sách có nguy cơ không đạt được mục tiêu đề ra và khó thuyết phục người dân. GS.TS. Hoàng Xuân Cơ NGAYNAY.VN 7 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
Từ điểm nóng ô nhiễm… Trong kỷ nguyên hiện đại, sự tiện lợi của nhựa đã phải trả một cái giá đắt về môi trường. Ô nhiễm rác thải nhựa đã trở thành một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất hành tinh, ảnh hưởng đến hệ sinh thái, sức khỏe con người và nền kinh tế. Theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), với sản lượng nhựa toàn cầuđạt khoảng430 triệu tấn mỗi năm, hơn 2/3 trong số đó là sản phẩmdùng một lần, thế giới đang ngập tràn trong rác. Hơn14 triệu tấn nhựa thải ra đại dương hàng năm, gây hại cho hơn 800 loài động vật biển và len lỏi vào chuỗi thức ăn của con người qua vi nhựa. Việt Nam, với tốc độ đô thị hóa và tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, từng đối mặt với thực trạng đáng báo động khi nằm trong top 5 quốc gia gây ô nhiễm nhựa đại dương hàng đầu thế giới. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) ghi nhận, lượng rác thải nhựa của Việt Nam năm 2018 là 3,7 triệu tấn, nhưng tỷ lệ tái chế chỉ vỏn vẹn 27% (khoảng 0,4 triệu tấn), phần lớn bị chôn lấp, đốt bỏ hoặc đổ bừa. Con số này được dự báo sẽ tăng gấp đôi lên 7,6 triệu tấn vào năm 2030 nếu thức; thiết lập hệ sinh thái tái chế có thểmở rộng thôngqua các cụm công nghiệp và tăng cường quản lý chất thải đô thị và nông thôn… Ông Hồ Kiên Trung, Trưởng nhóm kỹ thuật chính sách NPAP Việt Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, cho biết trong thời gian tới, nhóm sẽ hoạt động chặt chẽ với hai Nhóm kỹ thuật hiện hành của NPAP: Đổi mới sáng tạo và Tài chính, Bình đẳng giới và Bao trùm xã hội; nhằm củng cố cách tiếp cận tích hợp và toàn diện để giải quyết ô nhiễm nhựa tại Việt Nam. Đồng thời, củng cố nền tảng chính sách cần thiết cho những thay đổi dài hạn, mang tính hệ thống và đóng góp cho cam kết của Việt Nam trong việc xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn nhựa bền vững. Song song với đó, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách then chốt, như Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Kế hoạch Hành động Quốc gia về Rác thải Nhựa Đại dương, Đề ánTăng cường Quản lý Chất thải Nhựa… Cùng với đó, Việt Nam còn triển khai Trách nhiệm Mở sáng tạo, huy động tổng vốn đầu tư hơn 1 triệu USD. “Nhờ sự phối hợp chặt chẽ đó đã góp phần định hình và lồng ghép nguyên tắc bao trùm vào các chính sách của Việt Nam”, bà Ramla Khalidi nhận định. Nếu mười năm trước, Việt Nam thường được xếp vào nhóm các quốc gia gây ô nhiễm nhựa hàng đầu thế giới thì nay câu chuyện đó đang thay đổi, không phải vì vấn đề đã được giải quyết, mà vì Việt Nam đang có những bước đi thực chất, đo lường được và bền vững. “Chuyển sang mối quan hệ đối tác thực sự bền vững sẽ cần thời gian. Điều này đòi hỏi hệ thống vận hành hiệu quả, sự dẫn dắt tích cực ở cấp quốc gia, nguồn tài chính ổn định. Dẫu vậy, điều này là hoàn toàn khả thi nếu tất cảcácbêncùng chia sẻ trách nhiệm và duy trì hợp tác”, bà Ramla Khalidi nói. Nhóm chuyên gia khuyến nghị Việt Nam cần tiếp tục cải cách và tối ưu hóa khung trách nhiệm mở rộng nhà sản xuất; thúc đẩy đầu tư cho đổi mới trong nhựa tái chế và nhựa thay thế; chính thức hóa và hỗ trợ khu vực phi chính NGỌC ÁNH Từng nằm trong nhóm các quốc gia gây ô nhiễm nhựa đại dương hàng đầu, Việt Nam đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ để giải bài toán này. Với những cam kết đầy tham vọng và hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, Việt Nam đặt mục tiêu giảm hơn 43% nhựa rò rỉ vào năm 2030 và đạt mức giảm 75% rác thải nhựa ra biển. Nhựa không phải là vấn đề, không có biện pháp can thiệp quyết liệt. Những nămqua, Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể để đưa tên ra khỏi danh sách các quốc gia gây ô nhiễm nhựa hàng đầu trên thế giới. Song, tốc độ đô thị hóa và tăng trưởng kinh tế nhanh khiến lượng rác nhựa tiếp tục tăng, Việt Nam đang đối mặt áp lực kép: bảo vệ môi trường biển trong khi vẫn phải duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững. … đến nỗ lực giảm thiểu rác thải nhựa Nhằm hiện thực hóa các mục tiêu vào năm 2030 như giảm 75% rác thải nhựa trên biển và loại bỏ 100% đồ nhựa dùng một lần tại các khu du lịch ven biển, Việt Nam đang triển khai một chiến lược đa tầng, đồng bộ. Theo đó, nhận thức rõ tác động nghiêm trọng của ô nhiễm nhựa, Việt Nam đã thể hiện vai trò tiên phong trong các sáng kiến quốc tế. Tại Chương trình Đối tác hành động quốc gia về nhựa (NPAP) do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Chương trình phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) ở Việt Nam, đại diện KPMG – một trong những công ty kiểmtoán lớnnhất thế giới cho biết, Việt Nam là một trong những quốc gia đóng góp lớn vào ô nhiễmnhựa đại dương trong thời gian qua. Theo bà Ramla Khalidi – Trưởng Đại diện UNDP Việt Nam, kể từ khi ra mắt năm 2020, NPAP Việt Nam đã kết nối hơn 200 tổ chức và hỗ trợ trên 160 dự án giảm thiểu ô nhiễm nhựa. Sáng kiến này đã thúc đẩy hơn 570 giải pháp Việt Namđặtmục tiêugiảmhơn43%nhựa rò rỉ vàonăm2030 vàđạtmức giảm75%rác thải nhựa rabiển. Dụng cụ y tếhầuhết làđồnhựadùngmột lần. NGAYNAY.VN 8 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
rộng của Nhà sản xuất (EPR) toàn quốc, buộc doanh nghiệp tham gia vào vòng đời sản phẩm – từ thiết kế, sản xuất, đến thu hồi và tái chế. Theo ước tính của KPMG Việt Nam cần khoảng 8-9 tỷ USD trong 5 năm tới, phân bổ bao gồm: 2-2,5 tỷ USD cho giảm/thay thế nhựa đầu nguồn, 1,4-2 tỷ USD cho thu gom/phân loại, 2,83,4 tỷ USD cho tái chế, 1 tỷ USD cho can thiệp và 700-900 triệu USD cho xử lý cuối cùng. Để huy động nguồn lực này, các chuyên gia khuyến nghị cần tối ưu hóa khung EPR, thúc đẩy đầu tư vào công nghệ tái chế, chính thức hóa vai trò của khu vực phi chính thức và xây dựng các cụm công nghiệp tái chế quy mô lớn. Bên cạnh các chính sách, hành động từ cộng đồng và doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng. Trong Tháng hành động vì Môi trường và Ngày Môi trường thế giới 2025 với chủ đề “Chấm dứt ô nhiễm nhựa”, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phát động chiến dịch“Chung tay giảm thiểu rác thải nhựa – Lan tỏa lối sống xanh”. Các hoạt động thiết thực như “Ngày không nhựa dùng một lần” tại công sở, trường học, siêu thị; phong trào phân loại rác tại hộgia đình; hay các chương trình nông nghiệp tuần hoàn và truyền thông về vi nhựa đang lan tỏa rộng rãi. WWF Việt Nam khẳng định, giáo dục chính là chìa khóa để thay đổi hành vi, khuyến khích người dân từ chối túi ni-lông, ống hút và cốc nhựa. Ngoài ra, nhiều mô hình địa phương đang cho thấy những tín hiệu tích cực như: phân loại rác tại nguồn ở Hải Phòng, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Bình Dương và TP. Hồ Chí Minh, cùng những sáng kiến đáng ghi nhận như “chợ dân sinh xanh”, “đô thị không rác thải nhựa”... Nhiều doanh nghiệp đang chuyển đổi sang vật liệu sinh học, bao bì tái chế, ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất. nếu được quản lý đúng cách Nỗ lực kiến tạo tương lai xanh Nhìn nhận một cách toàn diện, nhựa vẫn là vật liệu quan trọng trong đời sống và là trụ cột của sản xuất, động lực cho kinh tế tuần hoàn. Ông Đinh Đức Thắng, Chủ tịch Hiệp hội NhựaViệtNamcho rằng, nhựa có đặc tính phát thải carbon thấp hơn nhiều vật liệu truyền thống và đóng vai trò không thể thiếu trong các ngành công nghiệp hiện đại, giúp giảmphát thải khí nhà kính. “Nhựa không phải là vấn đề, mà là giải pháp nếu được quản lýđúngcách”, ôngThắng nhấnmạnh. Quan điểm này cũng được TS. Nguyễn Đình Đáp, Viện Hàn lâmKhoa học xã hội Việt Nam chia sẻ, coi ô nhiễm nhựa là “phép thử” cho sự thích ứng của Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuầnhoànvà kinh tế tri thức. Công nghệ cao, sự đổi mới sáng tạo và liên kết giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân chính là chìa khóa để Việt Nam biến thách thức thành động lực phát triển bền vững. Nhựa không phải là vấnđề,mà làgiải phápnếu được quản lý đúng cách. Khi được quản lý hiệu quả, nhựa không còn là gánh nặng môi trường mà trở thành nguồn nguyên liệu tái tạo giá trị cao. Từ những cam kết quốc tế đến hành động cụ thể trong nước, Việt Nam đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa. Tuy nhiên, để biến cam kết thành hiện thực, cần sự chung tay của toàn xã hội – từ những chính sách cấp quốc gia đến hành động nhỏ nhất của mỗi người dân. Đây không chỉ là trách nhiệm bảo vệ môi trường, mà còn là cơ hội tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn và bền vững. Việt Nam đang đứng trước thời cơ để chứng minh rằng phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường hoàn toàn có thể song hành.n BàRamlaKhalidi, TrưởngĐại diệnUNDPViệt Nam. Các đại biểu thamdựChương trìnhĐối tác hànhđộngquốc giavềnhựa (NPAP). ÔngĐinhĐức Thắng, Chủ tịchHiệphội NhựaViệt NamNhiệmkỳVII (2023-2028); Chủ tịchHĐQT kiêmTGĐđiềuhànhTậpđoànStavian. Nhựa không phải là vấn đề, mà là giải pháp nếu được quản lý đúng cách. Ông Đinh Đức Thắng Nhờ sự phối hợp chặt chẽ đó đã góp phần định hình và lồng ghép nguyên tắc bao trùm vào các chính sách của Việt Nam. Bà Ramla Khalidi NGAYNAY.VN 9 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
“Máy điều hòa” của Thủ đô Chỉ cách đây vài năm, dải đất ven sông Hồng thuộc phường Phúc Tân vẫn còn là nơi tập kết rác thải của cả khu vực. Cảnh tượng khi ấy khiến ai đi qua cũng phải nín thở. Lau sậy mọc um tùm, nước đọng đen kịt, từng lớp rác thải sinh hoạt chất cao, bốc mùi nồng nặc mỗi khi triều rút. Dưới cái nắng oi ả, không khí đặc quánh mùi hôi, khiến người dân quanh đó gần như né tránh, còn chính quyền địa phương loay hoay mãi vẫn chưa tìm ra cách xử lý triệt để. Một vùng đất bị bỏ quên ngay giữa trung tâm Hà Nội, nơi chỉ cách khu phố cổ sầm uất khoảng 2 cây số, lại là hình ảnh cho sự xuống cấp môi trường của một đô thị đang phát triển quá nhanh. Thế nhưng, chỉ trong một thời gian ngắn, vùng đất ấy đã khoác lênmìnhdiệnmạokhác. Cái xám xịt của rác rưởi dần được thay thế bằng những mảng xanh. Nước từ các con lạch chuyển trong hơn, cây cối rợp bóng trên lối đi, trẻ em chơi đùa, người lớn thong thả dạo bước. Cảnh tượng từng gợi sự ái ngại giờ trở thành không gian thư giãn của cộng đồng. Từ bãi rác lộ thiên thành “khu rừng trongphố”, PhúcTân đang kể lại một câu chuyện đặc biệt về khả năng tự chữa lành của thiên nhiên và về sức sống bền bỉ màmột đô thị cần hướng tới trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu. Dự án “Rừng - Không gian Từng là khu vực chứa rác thải giữa trung tâm Hà Nội, dải đất ven sông Hồng giờ đây trở thành minh chứng cho khả năng phục hồi của thiên nhiên và đô thị. “Rừng trong phố” không chỉ trả lại màu xanh cho Thủ đô, mà còn giúp điều hòa nhiệt độ, giữ ẩm và cân bằng hệ sinh thái, những yếu tố sống còn trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt. côngcộngvenbờ”, khởi xướng từ năm 2021, đã biến khu đất rộng hơn 9.000 mét vuông từng bị bỏ hoang thành một không gian sinh thái mở cho người dân. Công việc bắt đầu bằng việc thu dọn hàng trăm tấn rác, xử lý lớp bùn nhiễm ô nhiễmkéo dài nhiều năm. Trên nền đất ấy, hơn hai trăm loài cây bản địa được trồng, tái hiện cấu trúc rừng tự nhiên với ba tầng tán đặc trưng. Tầng cao đón nắng và gió, tầng giữa điều hòa khí hậu, tầng thấp giữ ẩm cho đất, nuôi dưỡng vi sinh vật. Mỗi tầng có vai trò riêng, nhưng cùng nhau tạo thành một chỉnh thể hài hòa, vận hành theo nhịp điệu tự nhiên, giúp hệ sinh thái nhỏ này dần ổn định. “Rừng nhiệt đới thường có từ ba đến năm tầng tán, mỗi tầnggiữmột vai trò riêng. Ở vùng bờ vở sông Hồng, chúng tôi ghi nhận hơn bốn mươi loài cây và khoảng một trămnămmươi loài chimxuất hiện trở lại trong giai đoạn 2020 đến 2023”, ông Nguyễn Hoàng Hào, cán bộ kỹ thuật Viện Điều tra Quy hoạch Rừng, thành viên dự án phục hồi không gian sinh thái ven sông, chia sẻ. Những con số tưởng khô khan trên thực ra đang kểmột câu chuyện về sự trở lại của sự sống, về cách mà hệ sinh thái có thể tự cân bằng khi con người ngừng xâm lấn và học cách đi cùng tự nhiên thay vì lãng quên nó. Theo đó, vùng bờ vở sông Hồng vốn là khu vực ngập nước theo chu kỳ, có khả năng điều hòa nhiệt độ, độ ẩm và dinh dưỡng cho toàn khu vực đô thị lân cận. Mỗi mùa lũ, nước mang phù sa và mùn hữu cơ phủ lên bãi, rồi khi rút đi, để lại lớp đất tơi xốp giàu dưỡng chất, giúp cây cối tái sinh, chim chóc tìm về, côn trùng sinh sôi. Trong sinh thái học, khu vực này được coi là vùng đệm, nơi năng lượng và vật chất lưu chuyển giữa dòng sông và khu dân cư, giúp hệ thống tự nhiên duy trì trạng thái cân bằng. Thế nhưng, khi các nhà máy thủy điện thượng nguồn đi vào hoạt động, dòng chảy sông Hồng đã thay đổi đáng kể. Lượng phù sa giảm, mực nước mùa khô hạ thấp, khiến các bãi bồi khô cứng và chu trình tự nhiên bị gián đoạn. Mất đi sự điều hòa, vùng ven sông bắt đầu khô hạn, nónghơn, vàđadạngsinhhọc sụt giảmrõ rệt. Môi trường suy yếu kéo theo chất lượng sống của người dân đô thị đi xuống. Khi cộng hưởng với tác động của biến đổi khí hậu, việc phục hồi khu vực ven sông không còn là lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp bách để giữ cho thành phố có thể thở được trong tương lai. Hà Nội học cách “thở” Nếu “rừng trong phố” là khởi đầucủamột cuộc tái sinh, thì tuyến đường sinh thái ven sông Hồng là bước tiếp theo trong hành trình để thành phố học cách“thở”cùng thiên nhiên. Từ chỗ chỉ là thí điểm cải tạo môi trường, nó dần trở thành thước đo cho năng lực tự điều chỉnh của đô thị trước biến đổi khí hậu. Kể từnăm2020, HàNội bắt đầu thửnghiệmmôhìnhcông viên rừng tại bãi Phúc Tân như một phần trong chiến lược “xanh hóa”đô thị và thích ứng với biến đổi khí hậu. Ý tưởng này không đến từ một nghị quyết lớn mà khởi đầu bằng sự kết hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp xã hội và người dân địa phương. Trong ba tháng đầu, Think Playgrounds, FLOW, Hội Phụ nữ phường và các cư dân tự nguyện đã thu dọn hơn hai trăm tấn rác, tái cấu trúc gần chín nghìn mét vuông mặt bằng thành khu sinh thái cộng đồng. Ở một thành phố mà diện tích cây xanh bình quân chỉ đạt vài mét vuông mỗi người, con số ấy đủ để thấy ý nghĩa của từng tấc đất được trả lại cho tự nhiên. Theo ông Nguyễn Hoàng Từ bãi rác bỏ hoang đến MAI SƠN Bờbãi ven sôngHồng trở thànhkhônggian sinh tháimở. NGAYNAY.VN 10 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
Hào, phục hồi sinh thái không chỉ là trồng cây mà là thay đổi tư duy sống “từ trong nhà ra ngoài ngõ”. Tư duy ấy được thể hiện trong cấu trúc ba phân khu vườn rừng, vườn giác quan và khu thể dục thể thao. Tất cả đều tuân thủ nguyên tắc giảm bê tông hóa, tận dụng vật liệu tái chế, dùng hàng rào cây xanh thay cho hàng rào thép. Thay vì đổ xi măng đường đi, họ chọn giải pháp rải sỏi, để nướcmưa thấmtự nhiên xuốngđất. Việc để đất được “thở” là cách bảo tồn vi sinh vật, duy trì độ ẩm và giảm nhiệt bề mặt, những yếu tố then chốt trong việc chống lại hiệu ứng đảo nhiệt đô thị. Không chỉ là công trình môi trường, công viên Phúc Tân còn là minh chứng cho sức mạnh cộng đồng. Người dân góp công, góp vật liệu; trẻ nhỏ đến nhặt rác, sơn cầu tre; các cụ già chăm cây buổi sáng. Chính sự tham gia của con người đã khiến nơi đây không còn là “dự án”, mà là một thực thể sống. Trong quá trình ấy, cư dân học cách đối thoại với thiên nhiên qua từng hành động nhỏ như dọn một đống rác, giữ lại một gốc cây, tưới nước và chămbón… Sau thành côngbước đầu, nhóm Think Playgrounds và tổ chức FLOW tiếp tục mở hệ sinh thái “rừng trongphố” ÔngNguyễnHoàngHàogiới thiệuvới dukháchvề “rừng trongphố”. Người dânHàNội vàdukhách chung tay bảovệhệ sinh thái đặc biệt của thànhphố. rộng dự án bằng việc thiết lập tuyến đường sinh thái dài gần một cây số dọc bờ sông. Tuyến đường kết nối bảy sinh cảnh đặc trưng gồm đầm nước, rừng dướng, cầu tre, bãi sậy, khu nông nghiệp nhỏ và đường dân sinh. Mỗi chặng không chỉ là điểm dừng chân, mà là một “trạm học tập” tự nhiên. Người tham quan có thể quan sát chim, nhận biết cây bản địa, học về cách tự điều chỉnh của môi trường. Trong đó, bãi sậy và khu nông nghiệpnhỏđược coi là phòng thí nghiệm tự nhiên giúp minh chứng cho năng lực phục hồi của hệ sinh thái bờ bãi. Giờ đây, nơi từng được coi là vùng chứa rác thải đã trở thành “đường rừng giữa phố”, một không gian hoang dã nhưng gần gũi. Học sinh các trường trong Thủ đô tìm đến đây trồng cỏ nến, cỏ sậy, những loài cây có khả năng lọc nước, giữ đất, tạo nơi trú ngụ cho chim nước. Với các em, đó là một bài học sống động hơn bất kỳ lớp học nào về biến đổi khí hậu. Dựatrênkếtquảbướcđầu, nhómThink Playgrounds phối hợp với Hội Phụ nữ phường Phúc Tân tiếp tục phát triển mô hình du lịch sinh thái cộng đồng. Người dân phục vụ sản vật địa phương như nước vối, khoai, ngô, sắn; trẻ nhỏ được hướng dẫn nhặt rác, trồng cây, quan sát tự nhiên. Du lịch ở khu vực này không hướng đến tiêu thụ cảnh quan mà là để học cách chung sống thiên nhiên. Mỗi chuyến tham quan trở thành một giờ học ngoài trời, nơi người thành phố hiểu rằng giữ lại một bụi cây cũng đồng nghĩa với giữ lại một cơ chế điều tiết vi khí hậu. Khi mưa cực đoan và ngập úng ngày càng phổ biến, những mảng rừng bán ngập ven bờ sông Hồng hoạt động như “máy điều hòa tự nhiên”, hấp thụ nước, giảm nhiệt, lọc không khí. Chúng làm chậm dòng chảy khi triều lên, giúp đất ven sông không bị xói lở. Đó là cách Hà Nội tìm lại cân bằng sinh học mà không cần đến những công trình bê tông tốn kém. n Ý tưởng“rừng trongphố” khôngchỉ đểphủxanh hay làmđẹpcảnhquan, mà là cách trả lại chođất khảnăng thở, chodòng sôngquyềnđược chảy và cho tựnhiêncơhội tự điềuchỉnh. Khi đượcquy hoạch theonguyên tắc bánngập, vùngbờ sông duy trì được chukỳngập rút tựnhiên, giúpnước thấmchậm, giữẩmvà tái tạonguồndinhdưỡng. Rừng nhiệt đới thường có từ ba đến năm tầng tán, mỗi tầng giữ một vai trò riêng. Ở vùng bờ vở sông Hồng, chúng tôi ghi nhận hơn bốn mươi loài cây và khoảng một trăm năm mươi loài chim xuất hiện trở lại trong giai đoạn 2020 đến 2023. Ông Nguyễn Hoàng Hào NGAYNAY.VN 11 CHUYÊNĐỀ Số451 | ThứNăm, ngày 16/10/2025
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA3Mzg1MA==