Từ một vụ kiện ở Úc
Sau 2 năm trải qua phiên xét xử ở tòa án các cấp, cặp vợ chồng Adrew và Mandy Mason đã được Tòa án Liên bang Úc tuyên thắng kiện vào năm 2010 và buộc trường Methodist Ladies xin lỗi công khai vì đã phân biệt đối xử với người con gái mắc hội chứng tự kỷ của mình. Đây là chiến thắng đầu tiên của trẻ em mắc chứng tự kỷ ở đất nước này.
Trường Methodist Ladies đã chấm dứt hợp đồng với người trợ giúp học tập của con gái ông bà Mason ở trường và từ chối cho con gái ông bà được tiếp tục học ở trường. Sau khi gửi đơn khiếu nại đến Ủy ban Nhân quyền, ông bà Mason đã khởi kiện lên tòa án Liên bang Úc. Tòa đã tuyên hành vi không tạo điều kiện cho trẻ tự kỷ được theo học ở trường là hành vi phân biệt đối xử vi phạm Luật phân biệt đối xử với người khuyết tật năm 1992. Vụ kiện đã mở ra cơ hội được học tập mà không bị phân biệt đối xử đối với trẻ tự kỷ và trẻ khuyết tật khác ở Úc. Đây không phải là vụ việc đầu tiên đấu tranh cho quyền được học tập và không bị phân biệt đối xử với trẻ tự kỷ. Ở Glasgow (Vương quốc Anh), nhiều vụ khiếu kiện và biểu tình của các bậc cha mẹ đã diễn ra nhằm yêu cầu có được chính sách và sự trợ giúp tốt hơn từ chính quyền cho việc học tập của trẻ tự kỷ ở các trường học dành cho trẻ em bình thường (mainstream school).
 |
Phân biệt đối xử với trẻ tự kỷ - hành vi trái luật? (Ảnh minh họa)
Trên thực tế, nhiều Quốc gia trên thế gới đều có luật chống phân biệt đối xử với người khuyết tật nói chung và người mắc chứng tự kỷ nói riêng như Luật chống phân biệt đối xử với người khuyết tật năm 1995 của Vương quốc Anh, Luật về người khuyết tật năm 1990 của người Hoa Kỳ… Ngoài ra còn có những quy định cấm phân biệt đối xử trong học tập và việc làm được quy định trong Luật giáo dục và Luật việc làm của quốc gia này. Không chỉ nghiêm cấm những hành vi phân biệt đối xử và xử phạt với những hành vi này, 43 bang của Mỹ còn đưa ra quy định về bảo hiểm nhằm hỗ trợ chi trả cho quá trình điều trị tự kỷ. Ví dụ, Theo Luật về Bảo hiểm đối với chứng tự kỷ của bang Michigan (Autism Insurance Act 2012), bang yêu cầu bảo hiểm sức khỏe, bao gồm lợi nhuận và chi phí lợi nhuận phải bao gồm chi trả chi phí điều trị trẻ tự kỷ đến 18 tuổi. Mức chi trả tối đa cho trẻ dưới 6 tuổi là 50.000 USD, trẻ từ 7 đến 12 tuổi là 40.000 USD và trẻ từ 13 đến 18 tuổi là 30.000 USD.
Khoảng trống trong pháp luật Việt Nam
Luật người khuyết tật năm 2010 liệt kê “Kỳ thị, phân biệt đối xử người khuyết tật” là một trong những hành vi bị nghiêm cấm. Nghị định số 144/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về bảo trợ. Cứu trợ xã hội và bảo vệ chăm sóc trẻ em đưa ra hình thức xử phạt hành chính đối với hành vi kỳ thị, phân biệt đối xử người khuyết tật là từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng.
Như vậy, Việt Nam đã có khung pháp lý về cấm và xử phạt hành vi phân biệt đối xử với người khuyết tật nói chung. Tuy nhiên, Luật chưa ghi nhận “tự kỷ” là một trong những khuyết tật trong đối tượng điều chỉnh. Ngoài ra, những quy định phân biệt đối xử người khuyết tật không quy định rõ các hành vi nghiêm cấm ở nhà trường, nơi làm việc… Do vậy, khó có cơ sở để xác định những hành vi nào xem là hành vi phân biệt đối xử ở trường học hoặc cơ sở giáo dục. Vì thế, Việt Nam chưa có cơ chế để bảo vệ người mắc chứng tự kỷ khỏi hành vi phân biệt đối xử.
Mặc dù, Luật người khuyết tật có quy định về quỹ trợ giúp người khuyết tật, tuy nhiên trẻ tự kỷ không nằm trong diện được hỗ trợ. Trong khi đó, điều trị chứng tự kỷ đòi hỏi thời gian rất dài, thậm chí là suốt cả cuộc đời của người mắc chứng tự kỷ nên chi phí là rất lớn. việc xem xét bổ sung “tự kỷ” vào diện được chi trả bảo hiểm trẻ tự kỷ (kể cả bảo hiểm tự nguyện) sẽ là hỗ trợ hiệu quả cho người nhà của trẻ tự kỷ để theo đuổi quá trình điều trị kéo dài. Đồng thời, không định danh tự kỷ là một dạng khuyết tật trong hệ thống pháp luật cũng đã dẫn tới tình trạng đem “tự kỷ” ra như một trò đùa cợt, cá biệt, nó còn xuất hiện trên cả những chương trình truyền hình lớn có hàng triệu người xem.
Giáo dục hòa nhập là phương pháp hiệu quả nhất
Đối với trẻ tự kỷ, giao tiếp chính là khó khăn lớn nhất. Trẻ càng được can thiệp sớm, được dạy các kỹ năng xã hội sớm thì hiệu quả điều trị càng cao. Do vậy, hiện nay song song với việc đưa trẻ em đến các trung tâm giáo dục chuyên biệt hoặc bệnh viện thì giáo dục hòa nhập đang ngày càng được coi trọng hơn. Theo ước tính của các phụ huynh và các nhà hoạt động cộng đồng như VAN, VSEN, có đến 70-80% trẻ tự kỷ là ở thể nhẹ hoặc trung bình và không cần thiết phải đưa vào trường chuyên biệt mà có thể học tập trong môi trường hòa nhập ở trường phổ thông.
Trong khi chờ đợi những chính sách và quy định pháp luật mới hỗ trợ cho trẻ tự kỷ thì việc thay đổi nhận thức và thay đổi thái độ ứng xử, bao gồm không phân biệt đối xử với trẻ tự kỷ là cần thiết để tạo cơ hội cho trẻ tự kỷ có một cuộc sống bình thường. Tuyên truyền để cộng đồng hiểu đúng, thông cảm và tôn trọng dạng khuyết tật này sẽ là hành động bền vững hơn là việc xử phạt. Mặc dù vậy, biện pháp bền vững đó luôn cần một bảo đảm pháp lý, dù có thể không dùng tới – chính là sự ghi nhận chính thức tự kỷ là một dạng khuyết tật phát triển.
Thanh An
