Di sản đặc biệt
Nằm sát bên dòng sông Ô Lâu thơ mộng với ba mặt giáp sông, thôn Hội Kỳ được lập khoảng 500 năm trước. Được xem là mảnh đất “Địa linh nhân kiệt” nên nơi đây được nhiều quan lại, địa chủ, gia đình giàu có lựa chọn là nơi dựng đất, làm nhà. Các căn nhà rường cổ được ra đời như thế.
Hiện nay, thôn Hội Kỳ còn có 16 căn nhà rường cổ, trong đó có 15 nhà ở và 1 nhà thờ họ. Các căn nhà rường ở đây hầu hết đều có tuổi thọ trên 100 năm. Đặc biệt, nhiều căn nhà có tuổi thọ hơn 200 năm như: nhà của ông Dương Quang Dân, hậu duệ nhà ông Ký (người giàu có của làng địa chủ ngày xưa); nhà ông Dương Văn Tuệ, hậu duệ của nhà lý trưởng; nhà ông Nguyễn Tiến Dũng hậu duệ của ông giáo Độ...
Theo nhiều người kể lại, thời điểm căn nhà hoàn tất, khi nghiệm thu chủ nhà sẽ dùng một ca nước lớn đổ vào vị trí khớp nối giữa các cột gỗ. Căn nhà được đánh giá đạt chuẩn khi nước không chảy qua những vị trí đó; nếu nước chảy lọt, chủ nhà sẽ “bắt đền” người thợ.
Được thiết kế theo dạng 3 gian 2 chái hoặc 1 gian 2 chái, gian giữa để thờ tổ tiên và để bàn tiếp khách, Tây phòng để đàn ông ở và Đông phòng cho phụ nữ ở, những căn nhà ở đây đều mang dấu hiệu vùng quê riêng của miền Trung khi có gác lửng hay còn gọi là “tra” để đựng lúa, gạo, đồ dùng và là nơi tránh trú của các gia đình ở mỗi khi nước lũ dâng cao.
Nhà rường Hội Kỳ có thiết kế riêng biệt với nhiều yếu tố đặc trưng trong kiến trúc như: Mái được lợp bằng ngói liệt; cửa bản khoa đóng mở như một cuốn sách; hệ thống hương án, cột, kèo, giá đỡ được chạm khắc công phu theo thẩm mỹ của chủ nhà, tùy thuộc vào tầng lớp quan lại hay địa chủ để có những hoa văn phù hợp và đa dạng…
Rời xa cuộc sống tấp nập của phố thị, đến với ngôi nhà rường cổ của ông Nguyễn Tiến Dũng (56 tuổi), thôn Hội Kỳ, xã Hải Chánh, người tới thăm có thể ngỡ như đang lạc về quá khứ với giàn cau, hàng trầu, cây mai vàng trước ngõ và hàng chè tàu xanh mướt được cắt tỉa cẩn thận.
Ông Dũng là hậu duệ đời thứ 5 của ông giáo Độ, một trong những người có tiếng tăm trong làng năm xưa. Thực hiện di huấn tổ tiên, đến nay nhiều thế hệ gia đình ông Dũng vẫn bảo tồn và giữ nếp nhà xưa. Căn nhà của ông có bức hoành phi mang tên “Tứ đại đồng đường” tạm dịch là 4 thế hệ ông-cha-con-cháu luôn ở chung một nhà. Đây là lời dặn dò, mong muốn của người khai sinh ra căn nhà này gửi gắm đến các thế hệ con cháu.
Hiện nay, gia đình ông Dũng còn hai căn nhà rường cổ, trong đó căn nhà chính giữa một gian hai mái còn tương đối nguyên vẹn nhưng căn nhà còn lại đã được sửa đổi, trùng tu lại để phục vụ nhu cầu sử dụng cũng như bảo tồn được căn nhà.
Nhà rường mang nét đặc sắc văn hoá của người dân Hải Lăng |
Giải bài toán bảo tồn
Trong hai căn nhà rường cổ của gia đình ông Dũng, căn nhà phía Đông đã được sửa chữa lại bằng bức tường bê tông, sàn nhà được lát lại gạch hoa, phần ngói cũng được lợp mới lại theo kiểu hiện đại thay cho ngói liệt, cửa hai cánh thay cho cửa bản khoa…
Tuy nhiên, hệ thống cột kèo và rường cổ vẫn còn nguyên vẹn với những họa tiết riêng biệt. Đối với căn nhà chính ở trung tâm vẫn còn giữ lại được những nét cổ xưa, chưa bị tác động nhiều trong cấu trúc và kết cấu xây dựng. Tuy nhiên, hệ thống cột đỡ bên trước hiên và tường nhà được sửa chữa, tân trang, xây dựng bằng xi măng…
Giống nhà ông Dũng, nhà của ông Dương Quang Dân cũng trong tình trạng tương tự, mặc dù hệ thống nhà rường đang còn giữ nguyên nét độc đáo bởi hệ thống rường cổ trên 100 năm tuổi, cửa bản khoa và ngói liệt…
Tuy nhiên, do yếu tố thời gian nên căn nhà đã bị xuống cấp, ông Dân cũng đã trùng tu lại căn nhà để phù hợp với nhu cầu sử dụng. Hệ thống 4 cột đỡ trước mái hiên được dựng lại bằng bê tông, bên hông nhà được xây lại bằng bức tường xi măng, sàn nhà lát gạch hoa…
Ông Đỗ Văn Bình, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị cho biết: Làng cổ Hội Kỳ là một lợi thế riêng biệt của huyện Hải Lăng về văn hóa, lịch sử, đây cũng là địa điểm tham quan đầy lý thú. Để phát huy giá trị của những căn nhà rường cổ, trong thời gian tới, Sở sẽ chỉ đạo các bộ phận chuyên môn tiếp tục nghiên cứu lập hồ sơ để công nhận danh hiệu Làng cổ, tạo tiền đề gắn với phát triển du lịch cộng đồng để thu hút các lượt khách trong nước và quốc tế đến thăm quan. Qua đó, tạo điều kiện quảng bá hình ảnh độc đáo của làng cổ Hội Kỳ cũng như tạo thu nhập cho địa phương, góp phần bảo vệ, trùng tu các căn nhà rường cổ. Sở sẽ đồng hành cùng địa phương trong việc lập kế hoạch, huy động các nguồn lực phát triển du lịch gắn với bảo tồn, trùng tu, tôn tạo, phát huy giá trị của nền văn hóa và di sản…