Hành trình 10 năm của best seller dòng sách giả tưởng
Xứ Cát được xuất bản lần đầu năm 1965, và Frank Herbert, tác giả, đã thu phục được một lượng người đọc khổng lồ trên Trái Đất, kèm theo đó là những giải thưởng phải có như giải thưởng Nebula dành cho Tiểu thuyết Khoa học giả tưởng hay nhất và giải Hugo vào cùng năm đó (1965).
Những ý tưởng đầu tiên về Xứ cát xuất hiện khi ông viết bài cho một tập san về vấn đề sa mạc hóa ở Oregon, Mỹ, vào năm 1956. Xứ Cát ban đầu bị 23 nhà xuất bản từ chối bản thảo, trước khi Chilton Books, một nhà xuất bản nhỏ và nổi tiếng về sách sửa chữa ô tô, đồng ý xuất bản.
Thật không ngoa khi nói đây là một cuốn tiểu thuyết khoa học giả tưởng bán chạy nhất mọi thời đại, không một tác giả nào khác lại có thể viết được một cuốn sách vượt qua được Xứ Cát. Chỉ hơn 600 trang nhưng Xứ Cát chứa đựng trong đó cả một vũ trụ rộng lớn, một hệ sinh thái, chính trị, tôn giáo và triết lý khiến người đọc nó phải choáng ngợp, phải nể phục nơi tác giả và 10 năm ông dành cho Xứ Cát.
Và tất nhiên, nhiều người thích Xứ Cát nhưng cũng không ít đọc giả lại cảm thấy khó hấp thu được cuốn tiểu thuyết tưởng chừng như dễ dãi này. Vào 28 tháng 9 năm 2007, kể từ khi ra mắt lần đầu tiên vào năm 1965, Xứ Cát đã bán được hơn 12 triệu bản trên toàn thế giới, trở thành tiểu thuyết khoa học viễn tưởng bán chạy nhất mọi thời đại, và Xứ Cát của Frank Herbert là một trong những đóng góp vĩ đại nhất của thế kỷ 20 cho văn học.
Mang tầm vóc sử thi
Xứ Cát được coi trọng đến mức khi nhắc đến kiệt tác này, người ta lại nhắc đến tên Chúa tể của những chiếc nhẫn và Chiến tranh giữa các vì sao. Cũng như những bộ tiểu thuyết giả tưởng vĩ đại nhất, Xứ Cát mang trong mình một vũ trụ rất phức tạp, trong đó từng khái niệm đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Đây là một thiên sử thi vĩ đại và hùng tráng về những mưu mô chính trị hòng tranh giành quyền lực vũ trụ, về mối quan hệ giữa con người và sinh thái và sự ảnh hưởng sâu sắc của tôn giáo tới tín ngưỡng của nhân loại.
Lấy bối cảnh tương lai nhân loại sau hai mươi nghìn năm nữa, nơi loài người đã rải ra sinh sống trên nhiều hành tinh khác nhau, chia làm nhiều gia tộc và có nhà nước cũng như thể chế của riêng mình, cuốn sách tập trung vào cuộc chiến giành quyền lực của Gia tộc Arrakis, giữa những mưu mô hiểm ác của gia tộc Harkonnen và Hoàng đế Padishah.
Chi phối cuộc chiến quyền lực này chính là “Hương dược” - một loại chất gây nghiện có khả năng kéo dài tuổi thọ và mang đến cho người dùng những khả năng vượt xa giới hạn của một người bình thường (như khả năng thấu thị, viễn kiến,…). Thế lực nào nắm được quyền kiểm soát và khai thác thứ biệt dược này chính là thế lực mà kể cả Hoàng đế cũng phải dè chừng.
Một vũ trụ được Frank Herbert cất công xây dựng thật quy mô và phức tạp, cũng thật xa xôi và lạ lùng; để rồi qua từng lần lật giở giữa những trang sách, độc giả sẽ đi từ bất ngờ này tới bất ngờ khác. Cuối cùng người ta không khỏi thốt lên cảm thán trước tính thời sự của vũ trụ Xứ Cát. Đó là những biến động nóng hổi hiện nay như hiện tượng ấm lên toàn cầu, tình trạng khan hiếm nước ở nhiều vùng lãnh thổ hay biến động chính trị liên miên ở các vùng Trung Đông giàu có về dầu mỏ, tất cả dường như đều có gì đó quen thuộc với Arrakis khô cằn đầy những sa mạc cát chảy.
Không chỉ là một cuốn tiểu thuyết tranh quyền đoạt vị đơn thuần, Xứ Cát bước lên một tầm cao mới bằng việc trở thành một trong những tiểu thuyết khoa học viễn tưởng đầu tiên đề cập đến yếu tố tôn giáo.
Frank Herbert có một tầm nhìn khác biệt về tương lai của nhân loại. Không có trí tuệ nhân tạo, không máy móc hiện đại, không công nghệ tân tiến - đó là tương lai sau hai mươi nghìn năm nữa. Trong tương lai, con người tiếp tục sử dụng trí tuệ nhân tạo, rồi dần phụ thuộc vào chúng, để rồi tới một ngày robot muốn lật đổ sự kiểm soát của loài người, xảy ra một sự kiện mà vũ trụ Xứ Cát gọi là “Cuộc Nổi dậy Lớn”. Sau sự kiện này, loài người loại bỏ và cấm sản xuất trí tuệ nhân tạo và tập trung phát triển trí tuệ của con người.
Từ đó, yếu tố tôn giáo xuất hiện với đại diện là những người rèn luyện để đạt đến những khả năng cao siêu của trí tuệ loài người - Bene Gesserit. Đây cũng là những người có thế lực, thường xuyên lợi dụng tôn giáo để bảo vệ các thành viên của họ và chi phối các hoạt động của các phe phái, họ lợi dụng niềm tin tôn giáo để truyền bá những truyền thuyết và lời tiên tri đến các thế giới, giành được sự tôn trọng của cư dân bản địa.
Tham vọng của tác giả
Yếu tố sinh thái trong Xứ Cát cũng được Frank Herbert đầu tư và xây dựng rất công phu. Ý tưởng đầu tiên cho bộ tiểu thuyết này xuất phát từ một bài báo ông viết nói về những cồn cát ở Oregon Dunes gần Florence, bang Oregon.
Đọc Xứ Cát độc giả có thể dễ dàng mường tượng ra khung cảnh hùng vĩ của Arrakis khô cằn, nơi con người phải chế tạo ra những bộ sa phục, tái chế hơi ẩm từ chính cơ thể mình để một ngày không mất quá một ngụm nước nhỏ. Nước cũng là thứ quý giá hơn vàng ở Xứ Cát, mở ra một viễn cảnh khắc nghiệt nơi con người chịu đựng và sống chung với cảnh thiếu thốn thứ vốn chiếm tới 60% trọng lượng cơ thể của mình.
Tuy nhiên, không dừng lại ở việc đề cập, Xứ Cát mang một tham vọng lớn hơn: can thiệp nhân tạo lên hệ sinh thái Xứ Cát hòng biến nơi sa mạc cằn cỗi trở thành một nền sinh thái xanh. Frank Herbert dành cả một phụ lục để nói về hệ sinh thái Xứ Cát, đặt ra câu hỏi có nên hay chăng, con người can thiệp lên một hệ sinh thái hòng biến đổi nó theo ý muốn của mình.
Giống như “Chúa tể của những chiếc nhẫn” của Tolkien, Xứ Cát giới thiệu cho độc giả một thế giới khép kín, hoàn chỉnh với các chủng tộc, tôn giáo và chính trị, địa lý riêng. Thêm vào đó, tác giả còn bổ sung cho câu chuyện những nhân vật và tình tiết hấp dẫn, phức tạp và sống động cùng thông điệp về sinh thái tiềm ẩn.
Xứ Cát có thể được coi là một câu chuyện ngụ ngôn về thế giới hiện đại của chúng ta, không những mang tính ẩn dụ mà còn có giá trị dự báo.
