Chùa Cổ Lễ hiệu Thần Quang Tự nằm phía Tây thị trấn Cổ Lễ, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Chùa xây dựng từ thế kỷ XII thời Lý Thánh Tông, thờ Phật và đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không sinh đầu năm thế kỷ XII. Ngài hương quán tại làng Đường Xá, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Thuở thiếu thời ngài chuyên làm nghề chài lưới của cha ông. Năm 29 tuổi xuất gia đầu Phật.
Ngài còn là nhà y sư nổi tiếng đã cứu chữa cho vua Lý Thánh Tông khỏi bệnh nan y và được nhà vua phong làm “Lý triều quốc sư”. Ngài cùng thiền sư Giác Hải và thiền sư Từ Đạo Hạnh kết nghĩa anh em sang Tây vực (Bắc Ấn Độ), “Tâm học pháp”, “Tâm vô lậu”, đắc “Giới - Định - Tuệ viên dung nhập Thánh siêu phàm du nhật nguyệt”, sau khi đắc lục trí thần thông cả ba Thiền sư trở về nước.
Đức thánh tổ Từ Đạo Hạnh trụ trì chùa Sài Sơn, Đức thánh tổ Nguyễn Minh Không trụ trì chùa Thần Quang, Đức Giác Hải thiền sư trụ trì chùa Diên Phúc. Từ đó 3 thiền sư trở thành “Nam thiên tam vị thánh tổ”. Sau đó thiền sư Nguyễn Minh Không vượt Tống quyên đồng đem về đúc “An Nam tứ khí” bốn bảo vật quý ở nước ta: tượng Phật cao 4 m ở chùa Quỳnh Lâm, Đông Triều, Quảng Ninh; chuông Quy Điền nặng 1.000 kg ở Lục Đầu Giang, Phả Lại, Hải Dương; tháp Bảo Thiên 9 tầng ở Hà Nội; đỉnh Phổ Minh nặng 1.000 kg tại thành phố Nam Định.
 Tháp Cửu phẩm liên hoa. |
Chùa Cổ Lễ trước đây là ngôi chùa bằng gỗ trải qua thời gian phong hóa bị xói mòn và mọt nên ngôi chùa bị xuống cấp nghiêm trọng. Năm 1902, đệ nhất sư tổ Phạm Quang Tuyên tuổi cao đức trọng về trụ trì. Ngài đã trùng tu thiết kế lại theo kiểu mới “Nhất thống lâu đài quy mô rộng lớn”.
Phía trước chùa có cây tháp “Cửu phẩm liên hoa” cao 9 tầng hoa sen cao 32 m có tòa “Phật giáo hội quán và quan âm đài”. Hai bên có phủ đền, có cầu núi và 2 dãy hành lang dài theo chùa… Tòa chính cung cao 29 m thờ Phật và Đức thánh tổ bằng gỗ bạch đàn (gỗ trầm hương trắng).
Thiết kế xây dựng nhà chùa do Đức sư tổ Phạm Quang Tuyên sáng chế nguyên vật liệu nội địa (vôi, cát, muối, gạch, mật) xây dựng lên. Năm 1934, hòa thượng Phạm Thế Long kế vị trụ trì, hòa thượng là Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VII, Phó Chủ tịch Hội Phật giáo châu Á và Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
Năm 1936, hòa thượng cho đúc quả chuông cao 4,2 m, đường kính 2,03 m, nặng 9.000 kg. Từ năm 1947 đến 1981 (từ 47, 48, 49, 72, 75, 78, 81) chùa Cổ Lễ liên tục làm lễ cởi áo cà sa cho trên 35 vị Tăng, Ni khoác áo chiến bào xông ra trận đánh giặc cứu nước. Chùa Cổ Lễ là 1 công trình kiến trúc văn hóa Phật giáo của dân tộc.
Chùa được Bộ Văn hóa xếp hạng di tích lịch sử quốc gia và là trụ sở Phật giáo huyện Trực Ninh và cơ sở trường Phật giáo tỉnh Nam Định. Trong quá trình hàn gắn chiến tranh xây dựng phong cảnh chùa, được sự quan tâm của Đảng và nhà nước, sự hưởng ứng của các Phật tử thập phương hằng tâm, hằng sẵn góp phần tôn tạo chùa trở thành danh lam thắng cảnh, đảm bảo tự do tín ngưỡng cho nhân dân.
Lễ hội chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến ngày 16 tháng Chín âm lịch hàng năm. Đó là ngày hội tưởng niệm Đức Thánh tổ hóa thân (14-9), một ngày trọng đại đã đi vào tiềm thức nhân dân trong vùng: “Dù ai buôn bán trăm nghề/Mười tư tháng Chín thì về hội Ông”.
 Ảnh: Đức Hiển |
Đây là một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu của tỉnh Nam Định còn bảo lưu được nhiều nghi thức văn hóa cổ truyền giàu tính nhân văn như lễ rước Phật, đấu vật, đánh cờ người..., phản ánh đời sống văn hóa phong phú, đa dạng của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Đặc biệt là cuộc thi bơi chải truyền thống làng Cổ Lễ của 5 cửa họ: Dương Nhất, Dương Nhì, Lê, Phan, Nguyễn. 5 cửa họ này có 4 chải, trong mỗi ngày, mỗi cửa họ sẽ bốc thăm chọn 1 chải và bắt đầu thi đấu trên dòng sông chạy dọc địa phận cổ lễ, và quay vòng 4 lượt với tổng chiều dài xấp xỉ 8 km.
Sau 4 ngày tranh tài sẽ chọn ra cửa họ về nhất hội. Trong các ngày thi đấu bơi chải dọc hai bên bờ sông kéo dài gần 2km tập chung rất đông các Phật tử cũng như người dân tham gia. Có thể nói đây cũng là phần hội thu hút được đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia nhất và tạo nên nét đặc trưng của phần hội hằng năm của chùa Cổ Lễ. “Hễ mà bơi chải râm ran/Thánh cho đôi chữ bình an đời đời”.
Lễ hội chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến ngày 16 tháng Chín âm lịch hàng năm. Đó là ngày hội tưởng niệm Đức Thánh tổ hóa thân (14-9), một ngày trọng đại đã đi vào tiềm thức nhân dân trong vùng: “Dù ai buôn bán trăm nghề/Mười tư tháng Chín thì về hội Ông”.
