Những ghi chép từ 500 năm trước
Việt kiệu thư là tác phẩm biên khảo về Việt Nam từ thời kỳ thượng cổ cho đến năm 1540, do Lý Văn Phượng – một viên quan, học giả người Trung Hoa sinh sống trong thời nhà Minh biên soạn. Ngay từ khi ra đời, Việt kiệu thư đã được giới nghiên cứu thừa nhận là tập đại thành trọng yếu cho việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam cũng như lịch sử mối quan hệ Việt-Trung.
Có thể nói cột mốc năm 1540 đại diện cho một giai đoạn lịch sử đặc biệt với nhiều diễn biến phức tạp trong quan hệ giữa triều Minh với các triều Hồ, Lê sơ và Mạc. Phía chính quyền Đại Việt, sau nhiều biến động chính trị - xã hội, vương triều Lê Sơ dần suy yếu, nhà Mạc thay thế, nhà Minh nhân cơ hội đó liên tục sách nhiễu, gây sức ép.
Điều này dẫn đến những sự kiện dồn dập diễn ra tại khu vực biên giới, những cuộc thảo luận giữa triều Minh - Lê sơ, Minh - Mạc về việc sách phong, triều cống, cũng như sự lựa chọn của mỗi bên về phương cách ứng xử… Từ đó xuất hiện các ghi chép có hoàn cảnh biên soạn khác nhau, do nhiều đối tượng, từ sử quan, trí thức quan lại xuất thân Nho học, có cả những viên tướng từng trực tiếp cầm quân xâm lược Đại Việt sao soạn.
Các ghi chép này nhằm nhiều mục đích, trước hết nhằm đáp ứng nhu cầu hiểu biết, từ hình thế núi sông, diên cách hành chính, nhân vật lịch sử, phong tục tập quán, về các sự kiện liên quan đến quan hệ Việt - Trung của quan lại, triều đình người Hán.
Công trình dịch thuật chất lượng
Theo ghi nhận của giới nghiên cứu tại Việt Nam, kể từ khi được Lý Văn Phượng hoàn thiện, Việt kiệu thư chưa bao giờ được đưa vào khắc in mà chỉ tồn tại trong các tùng thư dưới dạng bản sao, chép tay. Nhiều thế hệ các nhà sử học, sinh viên lịch sử khi cần tra cứu tài liệu này đều phải tìm tới tận thư viện Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn để ghi chép lại.
Nhận ra giá trị khảo cứu đặc biệt của cuốn sách cùng mong muốn phổ biến kiến thức tới đông đảo độc giả, Công ty MaiHaBooks phối hợp với Nhà xuất bản Khoa học xã hội tổ chức dịch và phát hành toàn bộ 20 cuốn Việt kiệu thư. Đây là bản dịch được tuyển lựa và thực hiện bởi nhóm dịch giả uy tín bao gồm các chuyên gia về Hán Nôm, cổ sử như PGS.TS Đặng Hồng Sơn, TS Vũ Đường Luân, ThS Nguyễn Ngọc Phúc.
 |
| Nhóm dịch giả gồm TS Vũ Đường Luân (phải), ThS Nguyễn Ngọc Phúc, PGS.TS Đặng Hồng Sơn. Ảnh: MaiHaBooks. |
Khác với dự định ban đầu, ra mắt bản dịch đầy đủ, kế thừa những phần được lược dịch từ thế hệ các nhà nghiên cứu đi trước, sau cùng nhóm dịch giả phải mất tới ba năm mới có thể hoàn thiện cuốn sách nêu trên.
Theo chia sẻ của ThS Nguyễn Ngọc Phúc, với 3.473 cước chú được khảo cứu, biên soạn công phu, tỉ mỉ, nhóm dịch giả phải làm việc trong nhiều tháng trời để sưu tầm, đối chiếu, phản biện những chi tiết còn tồn nghi ở Việt kiệu thư với các nguồn sử liệu chính thống của Việt Nam và Trung Quốc. Nhờ đó, bản dịch hiện tại đã khắc phục được nhiều lỗi sai do những lần sao đi chép lại trong hàng trăm năm qua.
Tham chiếu đáng quý với giới sử học
Từng có nhiều năm nghiên cứu về mối quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam - Trung Quốc, TS Vũ Đường Luân nhận định: “Việt kiệu thư đã làm phát lộ những động thái bang giao ấn tượng từ cấp độ địa phương”.
Trong cương vị giám sát quân đội tại Quảng Đông, Vân Nam, Lý Văn Phượng thu thập nhiều tài liệu về những cuộc trao đổi, giao dịch, tương tác quan trọng ở biên giới. Qua đó cho thấy sự đa dạng, năng động của xã hội vùng biên Việt Trung vào khoảng thế kỷ 16. Bối cảnh ấy sinh động hơn rất nhiều nếu so với những trang sử biên niên trong Đại Việt sử ký toàn thư hay Khâm định Việt sử Thông giám cương mục.
Mặt khác, phần văn thơ của các sứ thần chỉ ra bên cạnh cái nhìn “thiên triều” có phần phiến diện về nước ta. Hình dung về một Đại Việt với cảnh sắc tươi đẹp, trù phú, văn hiến, cùng tầng lớp văn thân sĩ phu có thể đối đáp ngang hàng cùng quan lại nhà Minh cũng hiện lên rõ nét. “Các quan hệ tương tác trong Việt kiệu thư không chỉ dừng lại ở quan hệ triều cống, phong tước, chính trị mà còn là bức tranh tổng thể, đa tầng, nhiều chiều”, TS Luân nói.
Còn theo đánh giá của GS Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch hội Khoa học lịch sử Việt Nam: “Việt kiệu thư không chỉ là một sử thư có giá trị cao mà còn là những trang biên khảo đặc sắc về địa phương chí, dư địa chí, đáp ứng nhu cầu hiểu biết về hành chính, nhân vật, phong tục tập quán nước ta tại một thời kỳ”.
GS Ngọc kỳ vọng việc dịch đầy đủ, trọn bộ Việt kiệu thư cùng sự chỉn chu trong công tác đối chiếu sử liệu, bổ sung cước chú của nhóm dịch giả sẽ cung cấp nhiều thông tin giá trị cho việc nghiên cứu quan hệ Việt - Trung, phục vụ hiệu quả công tác nghiên cứu lịch sử trong tương lai.
