Trợ giúp về mọi mặt
Trong Luật Quốc tế, bảo hộ công dân được hiểu (theo nghĩa hẹp) là việc quốc gia thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tiến hành các hoạt động nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích của công dân nước mình ở nước ngoài khi các quyền và lợi ích này bị xâm hại hoặc có nguy cơ bị xâm hại. Còn theo nghĩa rộng, bảo hộ công dân bao gồm cả các hoạt động giúp đỡ về mọi mặt mà quốc gia dành cho công dân nước mình khi ở nước ngoài, kể cả trong trường hợp không có hành vi xâm hại tới công dân của nước này.
Đối với Việt Nam, Công ước Viên về quan hệ ngoại giao năm 1961 (Điều 3) và Công ước Viên về quan hệ lãnh sự năm 1963 (Điều 5) đều quy định: “Cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan đại diện lãnh sự có chức năng bảo vệ quyền lợi của công dân của nước mình trong phạm vi cho phép của luật pháp quốc tế”.
Hiến pháp Việt Nam năm 2013 (Khoản 3, Điều 17) và Luật Quốc tịch 2008 (Điều 6) đều quy định, công dân Việt Nam ở nước ngoài được nhà nước CHXHCN Việt Nam bảo hộ. Các cơ quan nhà nước ở trong nước, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài có trách nhiệm thi hành mọi biện pháp cần thiết, phù hợp với pháp luật của nước sở tại, pháp luật và tập quán quốc tế để thực hiện sự bảo hộ đó.
Còn trong luật cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài (Điều 8, các khoản 1, 2 và 3), nhiệm vụ bảo hộ công dân được quy định rất rõ: Bảo hộ lãnh sự đối với lợi ích hợp pháp của công dân trên cơ sở tuân thủ pháp luật Việt Nam, pháp luật quốc gia tiếp nhận (nước sở tại) và điều ước quốc tế mà Việt Nam và quốc gia tiếp nhận là thành viên, phù hợp với pháp luật và thông lệ quốc tế. Thực hiện việc thăm lãnh sự và liên hệ, tiếp xúc với công dân Việt Nam trong trường hợp họ bị bắt, tạm giữ, tạm giam, xét xử hoặc đang chấp hành hình phạt tù tại quốc gia tiếp nhận.
Trong trường hợp công dân Việt Nam không thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo pháp luật và thực tiễn của quốc gia tiếp nhận, cơ quan đại diện có thể thu xếp người đại diện cho họ tại tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền của quốc gia tiếp nhận cho đến khi có người khác làm đại diện cho họ hoặc họ tự bảo vệ được quyền và lợi ích của mình. Thực hiện thăm lãnh sự và liên hệ, tiếp xúc với công dân trong trường hợp họ bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam, xét xử hoặc đang chấp hành hình phạt tù.
Bộ Ngoại giao Việt Nam luôn quán triệt, công tác bảo hộ công dân VN ở nước ngoài là một trong những trọng tâm công tác của Bộ và của cơ quan đại diện VN ở nước ngoài.
Bảo hộ công dân trên nguyên tắc cẩn trọng và đúng luật
Đối với việc bảo hộ công dân Việt ở nước ngoài, một trong những nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế là nguyên tắc không can thiệp vào công việc thuộc thẩm quyền nội bộ của quốc gia. Do đó, các hoạt động bảo hộ phải được xem xét kỹ và tiến hành cẩn trọng nhằm tránh vượt quá mức hợp lý, gây cản trở hay tác động đến việc thực thi các công việc của cơ quan chức năng của nước sở tại.
Trên thực tế 10 năm gần đây, đại sứ quán Việt chưa bao giờ “bỏ rơi” công dân Việt Nam ở nước ngoài, luôn luôn nỗ lực để bảo đảm công dân Việt Nam ở bất cứ quốc gia nào trên thế giới cũng được đối xử đúng với quy định của pháp luật sở tại và luật pháp quốc tế, trong đó có luật nhân quyền quốc tế.
Cách đây 6 năm, công dân Nguyễn Thanh Ngọc Tuyết, sinh năm 1988 (công dân TP HCM) bị cơ quan có thẩm quyền Malaysia bắt giữ ngày 26/6/2011 do vận chuyển 2,7 kg ma túy từ Châu Phi vào Malaysia. Suốt từ năm 2012 đến 29/3/2016, các phiên xử Nguyễn Thanh Ngọc Tuyết sử dụng luật sư do Tòa án chỉ định. Tháng 3/2016, Tòa án Liên bang Malaysia tuyên án 20 năm tù giam đối với chị Tuyết vì tội vận chuyển ma túy. Trong quá trình 5 năm chị Tuyết bị bắt và xét xử tại Malaysia, ĐSQ Việt luôn thăm lãnh sự, động viên đương sự; làm việc với cơ quan chức năng nước sở tại để quá trình tố tụng diễn ra đúng luật, xét xử công bằng đối với công dân ta.
Cũng tại Malaysia, sau vụ Nguyễn Thanh Ngọc Tuyết đúng 1 năm, Klong K Djoanh – một công dân Việt ở tỉnh Lâm Đồng bị kết án tử hình do vận chuyển ma túy. Trong suốt thời gian từ 2012 đến các lần xử ở cấp phúc thẩm, đương sự sử dụng luật sư do Tòa chỉ định. Trong quá trình xét xử đó, ĐSQ cũng luôn sát cánh động viên, thăm hỏi đương sự, đồng thời thăm lãnh sự, làm việc với cơ quan chức năng nước sở tại để quá trình tố tụng diễn ra đúng luật, xét xử công bằng đối với công dân Việt.
 Rất nhiều lao động Việt Nam từ Libya đã được trở về với gia đình nhờ nỗ lực của ngành ngoại giao Việt Nam |
Một vụ nữa, năm 2012, cảnh sát Hà Lan bắt Vũ Hoàng Giang (TP. Hà Nội) do Giang đã tham gia vào vụ lấy cắp 1,5 tỉ địa chỉ email, lấy thông tin thẻ tín dụng, chiếm đoạt hàng triệu USD; tạm giữ 60 ngày để điều tra; dự kiến sẽ dẫn độ sang Mỹ theo đề nghị của Bộ Tư pháp Mỹ. Trong quá trình tố tụng tại Hà Lan, luật sư Jan Willem Bosman do cảnh sát giới thiệu thực hiện vai trò là luật sư cho Vũ Hoàng Giang. Trong vụ án này, cơ quan đại diện Việt Nam luôn theo sát diễn biến vụ việc, kịp thời động viên đương sự; làm việc với cơ quan chức năng nước sở tại để quá trình tố tụng diễn ra đúng luật, công bằng với công dân Việt ở nước ngoài.
Còn nhớ riêng trong năm 2014, Việt Nam đã thực hiện nhiều việc bảo hộ công dân tại nước ngoài. Trong đó đáng chú ý những vấn đề bảo hộ công dân liên quan đến những sự kiện nổi bật trong nước và thế giới như vụ Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trái phép, sơ tán lao động tại Libi, xử lý khủng hoảng tại U-crai-na, trợ giúp các nạn nhân vụ MH17…
Vụ việc mới nhất về nghi phạm Đoàn Thị Hương ở Malaysia
Vụ án tại Malaysia, Đoàn Thị Hương là nghi phạm có tính chất đặc biệt nghiêm trọng và phức tạp, liên quan đến công dân nhiều quốc gia. Các biện pháp bảo hộ trong vụ này bị giới hạn trong khuôn khổ cho phép của pháp luật quốc gia sở tại, đó là pháp luật Malaysia.
Thực hiện các quy định phù hợp với thông lệ quốc tế, cơ quan đại diện Việt Nam tại Malaysia đã thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ của mình liên quan đến bảo hộ công dân Đoàn Thị Hương. Cụ thể: Đại sứ quán Việt Nam đã làm việc với cơ quan chức năng sở tại làm rõ các thông tin liên quan, theo dõi chặt chẽ để xác minh thông tin. Tuy nhiên, đây là vụ án nghiêm trọng do vậy phía Malaysia chưa cho phép tiếp xúc lãnh sự đối với các nghi phạm ngay sau khi bị bắt giữ. Sau đó, Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia đã được phép tiếp xúc lãnh sự và hỏi thăm sức khỏe của Đoàn Thị Hương.
 An ninh được thắt chặt bên ngoài phiên tòa xét xử Đoàn Thị Hương hôm 1/3 (Nguồn: Getty) |
Tại phiên tòa ngày 1/3/2017, đại diện Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia đã có mặt để bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho Đoàn Thị Hương tại tòa.
Ngày 2/3, đại diện Cục Lãnh sự - Bộ Ngoại giao đã có cuộc gặp với gia đình công dân Đoàn Thị Hương để giải thích tiến trình tố tụng của vụ án và hướng dẫn gia đình về việc hỗ trợ pháp lý cho Đoàn Thị Hương theo đúng quy định của pháp luật nước sở tại và thông lệ quốc tế. Trước đó, Cục Lãnh sự - Bộ Ngoại giao đã thông báo cho gia đình công dân Đoàn Thị Hương về việc thăm lãnh sự và sức khỏe của Đoàn Thị Hương.
Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia vẫn đang tiếp tục triển khai các biện pháp bảo hộ công dân trong phạm vi thẩm quyền để bảo đảm tiến trình tố tụng diễn ra công bằng, khách quan, không phân biệt đối xử, cũng như đảm bảo mọi quyền lợi hợp pháp của công dân Việt Nam, trong đó có việc hỗ trợ tìm luật sư phù hợp với quy định pháp luật của nước sở tại.
