Cả một đời đi tìm “lá diêu bông” Từ sau lần gặp đầu tiên đó, cứ mỗi lần ra Hà Nội, có thời gian tôi lại đến ngồi hầu chuyệnHoàngCầm.Càngtiếp xúc, tôi càng mến phục nhà thơ tài hoa, nhưng vô cùng tự trọng, kiêu hãnh, không nhờ vả ai điều gì, dù khó khăn cách mấy. Ông rất nặng lòng với những ai là tri kỷ của ông, không phân biệt lớn hay bé. Những câu chuyện của hai bác cháu dần dần không chỉ về ba tôi, về những ký ức xưa cũ, mà trở thành tình cảm và sự trân trọng của tôi với ông, và sự chân thành, chu đáomà Hoàng Cầmdành cho tôi như một người bạn trẻ. Có lần tôi hỏi ông: Hồi bác vướng vào Nhân văn - Giai phẩm, ba cháu đang làm ở TCCT, có nhiều tài liệu lắm. Nên sau này cháu đọc hết, từ tác phẩm của các cụ, đến cuộc bút chiến”văn nghệ vị cái gì”, đến cả những bài phê các cụ ác liệt… Bây giờ mọi chuyện đã qua lâu rồi, cháu hỏi thật - hồi đó các bác có sai không? - Sai quá đi chứ. Hồi đó cả nước đều khổ, trong Nam thì lo đánh nhau, miền Bắc thì thắt lưng buộc bụng lo cho miền Nam. Thế mà chúng tôi cứ mơ mộng, thơ với thẩn, còn đòi tự do này nọ… Vậy sai thế chúoángì nữa? - Chúng tôi khôngoán, chỉ trách là khi đó Đảng không chỉ đường cho chúng tôi, đến khi chúng tôi sai thì xử nặng quá. Phải biết khi đó Liên Xô đang sôi ùngục nào là thi đua hòa bình, nào là đảng toàn dân, nào là văn nghệ vị nghệ thuật. Rồi không khí của“Mùa Xuân Praha” tràn về…, người dân ai cũng khao khát hòa bình, chúng tôi say sưa viễn cảnh đó nên mới cổ súy cho tự do văn nghệ, đảng không cần lo cho văn nghệ mà để người dân tự lo cuộc sống tinh thần của mình…, sai là sai chỗ đó. Chứ bảo chúng tôi làmtay sai chogiánđiệpnước ngoài, hay âm mưu lật đổ chính quyền thì oan quá. Làm gì có chuyện đó, văn nghệ sĩ chúng tôi nhát lắm cậu ạ, nổ súng đánh đoành cái là té đái, chứ ai mà dám làmphản. Oan của chúng tôi là oan như thế, khi đã rõ rồi thì xử chúng tôi nặng quá. Chúng tôi sai, nhưng chúng tôi yêu nước, sai nhưng không phản quốc. Mà đúng thế thật, vào nhữngnăm90, nổi lênphong trào “Lật án”, rồi “Cởi trói văn nghệ”…, Hoàng Cầm luôn tỉnh táo để không “sai” lần nữa. Ông bảo tôi: “Đừng ai dại chơi với đám đó, bọn này không nhìn gương chúng tôi có ngày chúng nó chết”. Có một lần tôi đến nhà ông chơi, thấy bảo ông đang có khách nên ngồi tầng dưới hút thuốc với anh Phi, con trai ông. Chợt nghe trên nhà ông to tiếng: “Thôi cô về đi. Tôi từng này tuổi đầu, có chống chính quyền thì đã chống từ lúc cô chưa đẻ. Nay lại định xui ăn cứt gà sát…. Khi khách về, tôi mò lên hỏi, té ra là có người đến vận động ông viết đơn “lật án” vụ Nhân văn. Tôi hỏi đùa: “Người ta là phụ nữ, bác nhẹ nhàng tý không được à?” Ông bảo: “Thôi đã nói thì nói một lần, cho lần sau nó đừng đến nữa. Rách chuyện”. Ai cũng nhìn thấy ở Hoàng Cầm một tài năng, một sự hào hoa hiếm thấy. Nhưng tôi còn nhìn thấy ở ông là một nhân cách giàu tình cảm, tình yêu Tổ quốc, tình bạn, tình đồng chí… Hoàng Cầm là một con người trầm tĩnh, nho nhã, nghiêm túc nhưng bao trùm trên tất cả lại là một tính cách hóm hỉnh. Cái hóm hỉnh này lại ẩn ở trong đôi mắt hay trong câu nói của ông. Hoàng Cầm ít cười, nhưng người đối diện có thể cảm nhận được nụ cười trong tâm hồn ông. Cho nên nghe ông nói chuyện, từ già đến trẻ, gái hay trai, bạn văn hay bạn đời, đều thấy có mình trong đó. Ông mà kể chuyện thì cứ như “rót mật vào tai”, như người ta nói “con kiến trong lỗ cũng phải bò ra”. Sau này ông ngã, bị liệt, phải nằm bất động trong một cái cũi, đặt trên sàn nhà, nằm ngồi, ăn uống, tiếp khách, nói chuyện, viết văn đều ở đó. Tôi đến thăm thấy mỗi lần ngồi dậy ông phải vịn hai tay vào thành cũi… Thế mà đầu óc vẫn minh mẫn, nói chuyện vẫn có duyên, đôi mắt vẫn sáng rực lên như trong một cơ thể hoàn toàn khỏe mạnh. Cơ sự như thế rồi mà không hôm nào thiếu mấy cô gái trẻ, rất xinh xắn ríu rít xung quanh, phục vụ “anh Hoàng Cầm”, từ viết lách, rồi sách báo, tra cứu tư liệu, đi thư viện, đến cái ăn đến cái mặc, các cô tìnhnguyện lo tất. Tôi hỏi đùa ông: “Mấy cô trẻ trẻ ở đâu mà ngày nào cũng đến, phục vụ cụ chu đáo thế?” Ông nói: “Các em học trường văn, nó bảo đến xin chữ tôi đấy!”; “Thế cụ có cho chữ gì không?”; “Tôi chả cho chữ gì, nó cứ loanh quanh phục vụ cho vui thôi”. Nhiều người nói Hoàng Cầm đa tình, nhưng có lẽ họ chưa hiểu đầy đủ cái đa tình của ông. Ông từng nói với tôi: “Yêu là phải từ đáy mắt đến tấm lòng”, ông yêu cái đẹp, trước hết là đẹp trong tâm hồn, sau đó là cái đẹp trong cách ứng xử, cuối cùng là cái đẹp vật chất. Sinh thời, cuộc đời Hoàng Cầm cũng có những lúc thăng trầm, dù vậy ông vẫn sống một cuộc đời đáng tự hào. Ông tham gia Cách mạng với toàn bộ nhiệt huyết tuổi trẻ. Rồi ông mắc sai lầm, mà không chỉ một mà vài sai lầm liên tiếp, nhưng ông vẫn đứng được để tiếp tục cống hiến cho đời tài năng của mình. Đến cuối đời, người ta đã nhìn Hoàng Cầm bằng một con mắt bao dung hơn, bởi con đường nào cũng có khúc quanh, ông đã vượt qua được “khúc quanh” của đời mình và sống đẹp bằng phẩm chất tài hoa và tấm lòng nhân hậu. n Tranh sơndầu củaTrầnThếVĩnh. NGAYNAY.VN 47 VĂNNGHỆ SỐĐẶCBIỆT
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA3Mzg1MA==