Cùng trong chuyến xe bị tai nạn có hành khách chỉ bị trầy xước nhẹ trong khi nhiều người khác thiệt mạng thê thảm. Đối mặt với những câu hỏi khó trả lời này, con người chỉ còn biết chép miệng: Tại số phận! .

Nhân gian quan niệm rằng, mỗi người chúng ta sinh ra đã có sẵn một số phận bề trên định đoạt cho mình, vậy nên sướng hay khổ không phải do mình mà là do định mệnh! Đến giày dép cũng còn có số nữa là người! Vậy phải chăng mỗi người sinh ra trên trái đất này đều đã có một số phận an bài?

Số phận = nghiệp nhân + nghiệp quả!

Kinh sách nhà Phật cho biết, cách nay hơn 25 thế kỷ, Đức Phật đã giác ngộ một cách chân xác về sự tồn tại của mọi vật trong vũ trụ là do nguyên lý duyên khởi: “Nếu cái này hiện hữu, thì cái kia hiện hữu; nếu cái này không hiện hữu, thì cái kia không hiện hữu. Nếu cái này sinh khởi, thì cái kia sinh khởi”. Điều đó có nghĩa là cái gì tồn tại trên đời cũng có nguyên do của nó.

Định luật bảo toàn năng lượng có nội dung tương tự như sau: “Năng lượng không tự sinh ra cũng không tự mất đi mà chỉ chuyển từ dạng này sang dạng khác hay chuyền từ vật này sang vật khác”. Vận mệnh con người cũng không tồn tại ngoài quy luật ấy.

Có thể diễn giải dễ hiểu hơn quan điểm của Đức Phật là sự tồn tại của mỗi con người với vận mệnh khác nhau phần lớn đều là kết quả của quá trình gieo trồng nhân trước đó một hoặc nhiều kiếp. “Tất cả chúng sinh đều mang theo nghiệp của chính mình như một di sản, như vật di truyền, như người chí thân, như chỗ nương tựa. Chính vì nghiệp riêng của mỗi người mỗi khác nên mới có cảnh dị đồng giữa các chúng sinh” – (Kinh Trung A Hàm).

Trong bài viết “Những quan niệm về số mệnh” tác giả Phan Minh Đức lý giải rằng,  từ ngàn xưa đã có nhiều quan niệm về số mệnh. Số mệnh hay số phận là quan niệm của Túc mệnh luận, Định mệnh luận và Thiên mệnh luận, Thần ý luận.

Túc mệnh luận cho rằng mỗi người có một số mệnh do quá khứ an bài. Định mệnh luận tương tự như Túc mệnh luận, cho rằng mỗi người có một số mệnh đã định sẵn, khẳng định tuyệt đối con người bất khả kháng số mệnh, mọi nỗ lực thay đổi số mệnh của con người đều vô ích. Thiên mệnh luận cho rằng số mệnh của con người được ông Trời (Thiên) định sẵn, đó gọi là mệnh Trời, con người không thể nào làm khác được.Thần ý luận tương tự như Thiên mệnh luận, cho rằng số mệnh của con người do Thượng Đế hoặc các thần linh quyết định, mọi thành bại, được mất, vinh nhục, khổ vui… đều do ý của Thượng Đế hoặc các thần linh (cũng như người Trung Hoa gọi là ý Trời-Thiên ý). Các luận thuyết này đều phủ nhận vai trò tự thân của con người, phủ nhận vai trò của con người đối với cuộc đời và thế giới mình đang sống.

Đề cập đến vấn đề định mệnh con người do đấng Tạo Hóa an bài sắp đặt như quan niệm của một số học thuyết, giáo phái, Đức Phật đặt câu hỏi, nếu bảo rằng con người là tạo vật hoàn hảo của Phạm Thiên (Brahma, đấng Sáng Tạo, đấng Tối Cao) thì tại sao lại có người câm điếc, kẻ mù lòa, người bị dị tật bẩm sinh, kẻ là quái thai còn trong bụng mẹ?

Tại sao có người thông minh, kẻ đần độn; người chết yểu, kẻ sống lâu; người giàu sang, kẻ bần cùng?  Nếu bảo rằng thế gian là tạo vật của một đấng tối cao có đầy đủ oai lực, toàn năng, toàn trí thì tại sao thế gian không hoàn mỹ? Tại sao thế gian lại bất đồng, thế gian có thiên hình vạn trạng và luôn mâu thuẫn, xung đột? Loài vật ăn tươi nuốt sống lẫn nhau, con người tàn hại lẫn nhau cũng do ý chí của đấng tối cao sao?

Cũng là con người nhưng tại sao lại có người hiền người dữ? Những con người hung ác bạo tàn cũng là do đấng tối cao tạo ra ư? Chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh thường xuyên diễn ra, nếu thế gian là tạo vật của Đấng Tối Cao, lẽ nào Đấng Tối Cao lại điên rồ đến mức sáng tạo ra thế gian rồi lại làm hư hỏng thế gian?…

Từ đó cho thấy Đấng Tạo Vật, Đấng Tối Cao Sáng Tạo, Đấng Tạo Hóa chỉ là nhân vật giả định hay sản phẩm của trí tưởng tượng khi con người chưa tìm ra được lời giải đáp cho những thắc mắc về các hiện tượng trong đời sống, nguồn gốc của con người, nguyên nhân của vũ trụ.

Theo quan điểm của Đức Phật, con người và thế giới được hình thành từ vô số điều kiện, nhân duyên, không do một đấng tối cao hay một thần linh nào tạo ra cả. Cũng không có số mệnh, định mệnh buộc con người phải phục tùng, khiếp sợ.

Theo Đức Phật, những gì con người lầm tưởng là số mệnh đều là Nghiệp nhân và Nghiệp quả của mình tạo ra trong hiện tại và quá khứ. Suy nghĩ, lời nói, hành động, việc làm có chủ tâm, có ý muốn, ý định là nghiệp nhân và kết quả của nó là nghiệp quả.

Những suy nghĩ, lời nói, hành động có tác ý tạo thành kinh nghiệm, thói quen và xây dựng nên tính cách, cá tính của con người, tạo ra cái mà người ta cho là số phận. Do nghiệp nhân trong quá khứ mà con người phải sinh ra trong hoàn cảnh như thế nào, ở đâu, vào lúc nào; do nghiệp nhân trong quá khứ với nghiệp nhân hiện tại tạo nên thân phận, đời sống con người, giàu sang, nghèo khó, hạnh phúc hoặc khổ đau…

Gieo tính cách, gặt số mệnh    

Ở góc độ khoa học tâm lý và xã hội học, một nhà tâm lý học của Mỹ từng nói: “Gieo xuống một hành động, thu hoạch một loại thói quen, gieo xuống một loại thói quen, thu hoạch một loại tính cách, gieo xuống một loại tính cách, thu hoạch một loại vận mệnh”. Thật vậy, một người biết nhìn xa trông rộng thường nuôi dưỡng cho mình một thói quen tốt từ sớm, vì họ biết sự quan trọng của nó đối với cuộc đời mình.

Có nhiều câu chuyện minh chứng cho nhận định này. Câu chuyện thứ nhất: một công ty xuyên quốc gia ra thông báo tuyển dụng nhân viên cho nhiều vị trí khác nhau với mức lương rất hấp dẫn. Rất nhiều người đã tới, qua nhiều vòng tuyển chọn gắt gao, những ứng viên có trình độ học vấn cao, tướng mạo đẹp đẽ, tư chất nhanh nhẹn, lanh lợi… đã được lựa chọn vào vòng cuối cùng.

Sau khi tất cả các ứng viên đều có mặt, vị Tổng giám đốc nhìn qua một lượt với vẻ rất hài lòng, rồi như có vẻ chợt nhớ ra điều gì đó, ông nói: “Tốt lắm! Nhưng giờ tôi phải đi ra ngoài một lát, mọi người hãy đợi tôi”. Nói rồi ông rảo bước ra khỏi phòng.

Ngay lập tức căn phòng liền nhốn nháo, người nào người nấy đều tranh thủ ngắm nghía căn phòng với vẻ rất thích thú. Vài người còn háo hức ngồi thử lên chiếc ghế của Tổng giám đốc, xem tài liệu này, lật tài liệu kia để thử xem cảm giác như thế nào. Những người còn lại thấy vậy cũng không nén nổi tò mò, vậy quay căn bàn sang trọng, trầm trồ không thôi.

Năm phút sau, vị Tổng giám đốc quay trở lại, dõng dạc tuyên bố: “Cuộc phỏng vấn kết thúc. Tất cả đều bị loại”. Mới chỉ mấy phút trước ai nấy đều mặt mày hớn hở, mà chỉ trong thoáng chốc, người nào người nấy ngẩn ngơ, không hiểu chuyện gì đang xảy ra. “Rất xin lỗi, nhưng công ty chúng tôi từ trước tới giờ không nhận những ai tùy tiện chạm vào đồ của người khác“ – ông nói.

Câu chuyện thứ hai: một nhóm sinh viên sau khi tốt nghiệp đại học, rủ nhau cùng đến ứng tuyển tại một tập đoàn có danh tiếng. La Minh cùng những người bạn của mình nhanh chóng vượt qua được các vòng phỏng vấn bởi sự chăm chỉ khi còn trên giảng đường.

Nhưng điều kỳ lạ là, sau khi bước ra khỏi phòng nhân sự, người bạn nào của La Minh cũng nói rằng, họ hỏi câu rất đơn giản, nhưng cuối cùng không nhận ai trong chúng tôi, chúng tôi cũng không hiểu tại sao. La Minh có chút hơi băn khoăn, nhưng nhanh chóng lấy lại sự điềm tĩnh, bẻ cổ áo lại cho chỉnh tề rồi tự tin bước vào.

Vừa tới cửa, anh liếc thấy có một cục giấy vụn rất không vừa mắt trên nền nhà. La Minh tiện tay cúi xuống, nhặt cục giấy lên, vừa định cho vào thùng rác thì người phỏng vấn bỗng dưng cất tiếng nói khiến anh không khỏi giật mình: “Khoan đã! Anh hãy mở cục giấy ra đi“. La Minh gỡ nhẹ cuộn giấy và không khỏi ngạc nhiên khi thấy một dòng chữ lớn: “Chúc mừng! Anh đã được nhận vào làm”.

Đổi số có được không?

Từ quan điểm của Đức Phật về nghiệp nhân, nghiệp quả trong hiện tại và quá khứ mà suy rộng ra có thể nói để thay đổi vận mệnh cuộc đời con người còn cần phải nỗ lực học tập, nghiên cứu, lao động miệt mài. Tài năng, niềm đam mê khi được khai thác triệt để, kích thích đúng thời điểm sẽ tạo sự đột phá thành bước ngoặt rất lớn giúp chúng ta cải hoán vận mệnh.

Vì  lẽ đó, trong các buổi thuyết pháp, các sư thầy thường nói với Phật tử rằng,  mỗi Phật tử cần xây dựng cho mình kế hoạch làm việc rõ ràng với mục tiêu phấn đấu cụ thể cho từng giai đoạn. Sau đó, hãy tự “lên dây cót tinh thần” bằng cách khi đạt được mục tiêu đã định thì thưởng cho chính mình một chuyến du lịch hoặc một món đồ nào đó quý giá mà mình muốn sở hữu từ lâu.

Ví như một học sinh thông minh, ham học và kết quả học tập vẫn luôn đạt loại ưu; nhưng nếu cha, mẹ đưa ra điều kiện với phần thưởng là một chiếc xe đạp hoặc một đồ vật mà em đặc biệt yêu thích để làm động lực cho em đạt kết quả học tập cao hơn nữa thì chắc chắn em học sinh này sẽ cố gắng, nỗ lực học hành ngày đêm, tạo thành tích nổi bật để giành được phần thưởng đó.

Như vậy, ngoài sống tu tập, đạo đức, mỗi Phật tử cần phải biết khai thác triệt để sức mạnh trí tuệ, tư duy đang tiềm ẩn trong mỗi con người chúng ta, tạo bước ngoặt từ nhỏ đến lớn để thay đổi hoàn toàn số phận. Một điều cần lưu ý nữa là nếu ai đó có được số giàu sang, sung sướng, khỏe mạnh mà chỉ lo hưởng thụ, sống bạc ác… thì phước báu có như biển rồi cũng sẽ cạn.