Chùa Tiêu hay còn gọi là Thiên Tâm tự nghĩa là ngôi chùa đứng giữa trời đất một vùng, nơi đây lại có ba làng Tiêu nên chùa này còn có tên là Ba Sơn. Sách “Việt sử lược” và “Thiền uyển Tập anh” viết: “Ba sơn tức là Tiêu sơn – nơi Vạn Hạnh trụ trì”.

Lối đi chính vào chùa.

Dựa theo sử sách, chùa Tiêu có từ thời Tiền Lê. Đến thời Lý đã là một trong những trung tâm Phật giáo lớn. Chùa bao gồm: chùa Thiên Tâm ở trên núi Tiêu, là nơi trụ trì hành đạo của nhà sư và chùa Trường Liêu ở dưới núi, nơi ở của các nhà sư.

Một góc chùa từ trên đỉnh núi Tiêu.

Quy mô chùa Tiêu xưa rất lớn, gồm có Viện Cảm Tuyền, Lầu Tiên Lĩnh, Tòa Thượng Điện. Trải qua trường kỳ lịch sử đến nay chùa đã không ít lần phải xây dựng, tu bổ, tôn tạo.

Các công trình của chùa.

Chùa dưới núi còn gọi là chùa Lục Tổ, tồn tại đến thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp mới bị phá hủy, sau đó 3 pho tượng Tam Thế và chuông “Tràng Liêu tự chung” được chuyển lên chùa Tiêu.

Tòa tháp 9 tầng.

Thời Lê Trung Hưng, chùa Tiêu được trùng tu mở rộng với quy mô lớn theo kiểu chùa trăm gian, nên còn có tên là chùa “Trăm gian”. Đến thời Nguyễn, triều vua Bảo Đại, chùa tiếp tục được trùng tu và ghi lại trên câu đầu của toà Tam Bảo.

Một số công trình chính của ngôi chùa.

Chùa gồm các tòa: Tam bảo, nhà Tổ, nhà khách, gác chuông và các công trình phụ trợ. Tòa Tam bảo làm theo lối kẻ truyền trụ giá chiêng, được dựng bằng bộ khung gỗ lim, chạm khắc đơn giản. Nhà Tổ, nhà khách và các công trình phụ trợ đều kiến trúc trạm khắc đơn giản. Tại nhà Tổ có pho tượng cổ Thiền sư Vạn Hạnh và ngai bài vị ghi rõ “Lý triều nhập nội Tể tướng Lý Vạn Hạnh Thiền sư thần vị”.

Vườn tháp Tổ.

Tháp Viên Tuệ thờ nhục thân Thiền sư Thích Như Trí.

Tượng Thiền sư Lý Vạn Hạnh.

Ngoài những công trình chính, chùa Tiêu còn có một số công trình phụ trợ như: Nhà khách, Nhà sư… Đặc biệt, chùa Tiêu còn bảo lưu được 14 tháp cổ của các vị sư nổi tiếng từng trụ trì ở đây. Ngoài ra, trên đỉnh núi Tiêu còn có pho tượng Thiền sư Lý Vạn Hạnh cao khoảng 5m.

Bức Tiêu Sơn Cổ Tự.

Chùa Tiêu hiện còn bảo lưu được một số cổ vật quý giá thời Lê, phản ánh về thời Lý như sau: 15 pho tượng Phật bằng gỗ chạm khắc đẹp, 01 pho tượng Thiền sư Lý Vạn Hạnh, 01 bia đá có tên “Lý gia linh thạch” ghi chép về lai lịch và công trạng của Lý Công Uẩn, 01 chuông đồng của chùa Trường Liêu, 01 bia đá có tên “Cúng điền bi kỷ” và nhiều câu đối, thơ ca, sấm ký…

Một số hình ảnh đặc sắc về ngôi chùa:

Bên trong Nhà Tổ, nơi thờ Thiền sư Thích Như Trí.

Lầu Quan Âm Bồ Tát.

Hai tấm bia đá “Quảng Khai Phương Tiện” và “Tiêu Sơn Hoài Cổ Thi”.

Tháp Tổ, nơi thờ các vị thiền sư đã từng là Trụ trì và viên tịch tại chùa.

Chùa Tiêu đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa năm 1991. Du khách về với khu di tích chùa Tiêu là tìm về những trang sử sống động tuổi ấu thơ của Lý Công Uẩn, bậc minh vương có công khai lập vương triều Lý và quốc gia Đại Việt. Về chùa Tiêu là về một vùng đất cổ với bao điều bí ẩn gắn với lịch sử, văn hóa đối với nhiều người của vùng đất Bắc Ninh - Kinh Bắc và của dân tộc Việt Nam.