Chùa Hoa Dương nằm ở xã Tuân Chính (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) là một trong những ngôi chùa có giá trị kiến trúc mĩ thuật dân gian tiêu biểu của chùa truyền thống Bắc Bộ ở Vĩnh PhúC. Đây là ngôi chùa có kiến trúc độc đáo khiến nhiều du khách không thể không đến khi về Vĩnh phúc.

Chùa Hoa Dương là ngôi chùa của tổng Tuân Lộ xưa nên còn gọi là chùa Tuân Lộ, nay thuộc thôn Thượng, xã Tuân Chính, cách huyện lỵ huyện Vĩnh Tường khoảng 2km về phía Tây.

Chùa Hoa Dương được xây dựng thời Hậu Lê, năm 1680, còn lại cho đến ngày nay là một di tích có kiến trúc khá đồ sộ, nguy nga, mặt bằng hình chữ "công" gồm 3 toà chính: Tiền đường (7 gian), thượng điện (4 gian) và nhà tổ (5 gian), tổng diện tích 262m2 cùng 2 nhà hành lang gồm 20 gian với diện tích 196m2, phía trước sân còn cây Bồ Đề cổ thụ trăm năm tuổi và các loài cây Đại, Ngâu, Lan, Sấu, tạo nên không khí thâm nghiêm, u tịch nơi cửa thiền. Kết cấu bộ vì theo kiểu thức "chồng rường giá chiêng", hệ thống cột chịu lực đều bằng gỗ lim to, chu vi cột 1.5m và đều được kê trên chân đá tảng vuông, to mỗi chiều 75cm để chống mối và chống ẩm.

Giá trị nổi bật của chùa Hoa Dương là nghệ thuật điêu khắc, được biểu hiện ở hệ thống tượng tròn và các tác phẩm điêu khắc gỗ (y môn, tranh kệ, hoành phi, câu đối). Đó là các lớp tượng cơ bản, đại diện chung cho hệ thống tượng được bài trí trong một ngôi chùa thờ phật theo phái Đại thừa ở miền Bắc Việt Nam, gồm các lớp: Bộ tượng Tam thế phật, Di Đà tam tôn phật, Thích ca cửu long, tứ Bồ tát, tứ Thiên vương, tượng Đức ông, Thánh hiền, Hộ pháp phật và tượng phật Tổ.

Từ năm 1994 chùa Hoa Dương đã được công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia.

Tất cả các pho tượng phật đều được tạo từ gỗ mít già, nguyên lõi, kỹ thuật công phu, tỉ mỉ, nghệ thuật sáng tạo, điêu luyện, thể hiện khả năng tư duy thẩm mỹ nghệ thuật cao và hoà nhuyễn trong nhận thức giá trị tuyệt đối "không" của Phật pháp. Giá trị chân, thiện, mỹ của đạo phật bắt nguồn từ những chân lý giản đơn của cuộc sống thường nhật qua hàng nghìn năm tu luyện, bồi dưỡng, lưu truyền đã trở thành một bộ phận cơ bản của tâm hồn Việt Nam, tâm hồn nghệ sỹ khi thổi hồn cho các pho tượng hoặc từ gỗ, đá, hay đất mà trở nên lung linh, huyền ảo nhưng rất thực trước mỗi người khi bước chân vào chùa chiêm bái Phật.

Các tác phẩm điêu khắc gỗ có: 8 bức y môn (biển hoành) đều chung kích thước (dài 3m rộng 0.6m) được chạm nổi, sơn son thếp vàng các đề tài thiên nhiên: Hoa lá, vân mây, cổ thụ, chim muông vô cùng gần gũi, tự nhiên và sống động, chính giữa đục các “đại tự” mang ý nghĩa tụng ca, răn dạy, đan xen giữa phật pháp và triết lý Nho học.

8 bức "tranh Kệ" khắc các bài kệ bằng chữ Hán với nội dung về phong cảnh thiên nhiên và những đề tài liên quan đến việc hoằng dương phật pháp, là những thi ca tuyệt hảo lồng trong tác phẩm điêu khắc tài ba, trên nền của kỹ thuật chạm khắc, trang trí phóng khoáng, bố cục hài hoà, sơn thếp đẹp, xứng đáng là di sản cho muôn đời hậu thế chiêm ngưỡng và ngẫm suy. 8 bộ hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng, câu chữ chuẩn chỉnh, ngay ngắn, ý tứ sâu xa, ngữ nghĩa bao trùm, chân tâm, chân thiện.

Cùng với các di vật cổ như chuông đồng, cây hương, bia đá... những tư liệu văn tự cổ trên đá lưu truyền mãi để muôn đời hậu thế, thập phương du khách, tăng ni phật tử tìm cơ hội đến chiêm bái nơi cảnh thiền ẩn lặng dấu quê.

Năm 1994 chùa Hoa Dương đã được công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia. Cho đến nay, ngôi chùa vẫn lưu giữ được nhiều cổ vật, cho thấy ngôi chùa hình thành từ hàng trăm năm trước. Cùng với quả chuông ghi lại lịch sử của chùa, chùa Hoa Dương còn giữ nguyên vẹn bốn bức câu đối bằng chữ Phạn treo ở bốn cột chính của ngôi chùa cổ, ngày nay được đặt đối xứng trong ngôi Tam bảo. Đặc biệt là nhiều bức hoành phi cùng thời với những câu đối cổ vẫn được đặt trang trọng chính giữ ban Tam bảo.

Chùa Hoa Dương được xây dựng vào cuối thế kỷ XVII là giai đoạn phát triển đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc kiến trúc chùa và đình làng Việt. Ghé thăm chùa Hoa Dương, ta thấy ít ngôi chùa nào hiện nay còn có những bức chạm khắc trên gỗ mô tả đồ lễ dâng cúng phật như ở đây, mỗi bức mô tả một thứ gồm hương, hoa, đăng, trà, quả, thực, các tác phẩm điêu khắc gỗ cổ đã tạo nên giá trị nổi bật của chùa ngôi chùa.

Đặc biệt trong đó hệ thống tượng gỗ tròn cổ được tạo tác từ gỗ mít già nguyên lõi với kỹ thuật công phu, tỉ mỉ đã trở thành linh hồn của ngôi chùa. Những pho tượng cổ cho thấy điều kiện phát triển khinh tế, sự tiếp biến văn hoá tín ngưỡng của người dân địa phương qua hàng trăm năm.

Với những nét đặc trưng độc đáo, ngôi chùa đã thu hút không ít du khách khắp các địa phương trong cả nước đến tham quan, chiêm bái. Mỗi năm ước tính chùa Hoa Dương đón hàng ngàn lượt khách. Hiện nay ngôi chùa vẫn là một điểm du lịch tâm linh nổi tiếng của huyện Vĩnh Tường nói riêng và tỉnh Vĩnh Phúc nói chung. Những ngày mùng một, ngày rằm thường là cao điểm du khách đến chiêm bái.

Chị Ngô Thị Hoa đến từ thành phố Phúc Yên cho biết:" Vào những ngày rằm hay mùng một, tôi cùng gia đình đều về đây chiêm bái. Đầu tiên là vì sự linh thiêng của ngôi chùa, thứ hai là vì độc đáo của kiến trúc ngôi chùa đã cuốn hút gia đình tôi, nên hàng tháng tôi về đây thắp hương xong gia đình ngồi thư thái ngắm nhìn những kiến trúc độc đáo bắt mắt trong bầu không khí trong lành".