Cuộc ‘đào tẩu’ của chú voi Dumba

Các nhà hoạt động bảo vệ động vật luôn thu hút sự chú ý của truyền thông bằng các chiến dịch giải cứu những loài vật làm việc trong các gánh xiếc. Thế nhưng ở phía “bên kia chiến tuyến”, câu chuyện của những con voi và người chủ của chúng lại chưa được mọi người lắng nghe thấu đáo.

Dumba là một chú voi châu Á làm việc trong gánh xiếc của gia đình bà Yvonne Kludsky – một người phụ nữ hơn 60 tuổi. Cùng với người chồng Geogre 80 tuổi và người con trai Martyn, gánh xiếc 4 “người” này đã rong ruổi khắp các thành phố ở châu Âu để mưu sinh bằng nghề xiếc.

Ngôi nhà của gia đình bà Yvonne nằm ở vùng ngoại ô Caldes de Montbui – một thị trấn thuộc phía bắc Barcelona (Tây Ban Nha), được bao quanh bởi những ngọn đồi trùng điệp. Giữa vùng đất canh tác nông nghiệp, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne tạo nên điều khác biệt cho cộng đồng dân cư tại đây.

Bà Yvonne – nghệ danh là Yvonne Kruse, và người chồng George của mình đã gắn bó với Dumba trong 41 năm, kể từ khi nó được chuyển đến châu Âu năm 2 tuổi. “Dumba như là con gái của chúng tôi vậy và chúng tôi cũng tự coi mình như là đồng loại của con bé”, bà Yvonne chia sẻ.

Voi Dumba biểu tại Paris vào Giáng sinh năm 2012. Ảnh: Getty Images

Khi còn ở Caldes de Montbui, Dumba thường sinh hoạt trong một chiếc chuồng được đặt ngoài trời, rộng khoảng 500m² được bao quanh bởi một hàng rào điện. Hàng ngày, Dumba tập thể dục bằng cách đi dạo và kiếm ăn trong rừng.

Đến thăm gánh xiếc của gia đình bà Yvonne vào tháng 6/2018, nhà báo Albert San Andrés thấy được một điều vô cùng thú vị về những người dân nơi đây. Họ rất yêu quý chú voi, thậm chí họ còn gọi nó là "diva" của thị trấn. Thế nhưng với những nhà bảo vệ động vật, gánh xiếc đang biến đời Dumba thành “địa ngục trần gian”.

Đầu năm 2010, Faada – một tổ chức bảo vệ quyền động vật, đã kiến ​​nghị với chính quyền nước này để đưa Dumba rời khỏi gánh xiếc và trả nó về với môi trường tự nhiên.

Tới năm 2014, sau các cuộc kiểm tra thực tế, các nhà chức trách đã khuyến khích gia đình bà Yvonne xây cho Dumba một nơi ở mới có diện tích rộng hơn và một cái hồ tắm, nhằm “làm phong phú thêm môi trường sống” và giúp nó thoải mái hơn về mặt tâm lý.

Bất chấp những động thái của Faada, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne vẫn tiếp tục thực hiện các huyến lưu diễn ở Tây Ban Nha và Pháp – nơi vẫn cho phép biểu diễn xiếc thú và thu hút đám đông ủng hộ rất nồng nhiệt.

Trong những năm gần đây, các gánh xiếc gia đình như của bà Yvonne đang phải chịu những áp lực ngày càng tăng cao, khi dư luận liên tục phản đối việc sử dụng động vật hoang dã như một hình thức giải trí. Phần lớn những con voi làm việc trong các gánh xiếc cũng đã đến tuổi già. Vì vậy, nhiều nhà vận động bảo vệ động vật đang nỗ lực kêu gọi đưa chúng đến những khu bảo tồn đặc biệt – nơi chúng có thể được sống với đồng loại thực sự của mình.

Nhưng những người chủ nuôi dưỡng chúng cũng nhấn mạnh rằng việc bị tách khỏi “gia đình” sẽ khiến chúng tổn thương sâu sắc. Gia đình bà Yvonne và những người ủng hộ cảm thấy họ giống như đang bị cáo buộc phạm phải một tội ác vô nhận đạo, bởi những người không hiểu gì về sự gắn kết giữa voi và người huấn luyện chúng.

Hai bên liên tục xảy ra những tranh cãi và không thể tìm được tiếng nói chung cho một giải pháp phù hợp.

Khi đại dịch COVID-19 bùng phát tại châu Âu, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne đã rời rạp xiếc ở Zaragoza, để trở về quê nhà. Trong bối cảnh Tây Ban Nha liên tục ban bố các lệnh hạn chế đi lại, gánh xiếc của gia đình bà đã không thể hoạt động.

Đến tháng 8/2020, tổ chức Faada đã có những động thái mới. Thay vì kêu gọi bảo vệ Dumba, họ khiếu nại rằng con voi có thể gây nguy hiểm cho cộng đồng. Tổ chức này đã tố giác với chính quyền rằng gánh xiếc của gia đình bà Yvonne đã vi phạm các quy định về an ninh, an toàn. Họ cho rằng voi là một loài động vật có khả năng gây nguy hiểm đối với con người, và cần phải được kiểm soát bởi một hàng rào thép chắc chắn hơn.

Nhưng gia đình Kludsky cũng không được chính quyền địa phương cấp phép cho xây dựng một hàng rào thép cho Dumba. Đến bước đường cùng, họ chọn cách bỏ chạy.

Khi biết được chuyện đó, các nhà hoạt động thuộc tổ chứ Faada đã rất tức giận. Họ liên tục chỉ trích giới chức địa phương vì đã không quyết liệt giải quyết vụ việc. Nhóm này nhấn mạnh rằng các nhà chức trách đã tước đi cơ hội cuối cùng để được sống một cách yên bình và thoải mái trong những năm cuối đời của Dumba.

Bà Míriam Martínez, chuyên gia nghiên cứu động vật hoang dã của tổ chức Faada, đã bày tỏ nỗi thất vọng khi gia đình Kludsky đã bỏ trốn. “Chúng tôi thực sự không muốn điều đó xảy ra”, bà Martínez khẳng định. “Họ sẽ không thể giấu Dumba trong một thời gian dài”.

Yvonne Kruse với Dumba tại ngôi nhà cũ của họ ở Caldes de Montbui, phía bắc Barcelona. Ảnh: The Guardian

Gánh xiếc sau đó đã “đào tẩu” tới ngôi làng Euzet nằm ở chân dãy núi Cévennes miền Nam nước Pháp – nơi gia đình bà Yvonne đã được người dân chào đón rất nồng hậu.

“Tôi được thông báo rằng chú voi sẽ đến ngôi làng vào ngày 28/9”, ông Cyril Ozil, thị trưởng Euzet, kể lại và cho biết đã kiểm tra đầy đủ giấy tờ của gánh xiếc.

Gia đình bà Yvonne đã dựng trại trên khu đất rộng khoảng 30ha của người bạn sống tại Euzet, ngay bên cạnh lều của Dumba, và dần ổn định cuộc sống tại một vùng đất mới.

Hàng ngày, ông George và người con trai Martyn phụ trách mua cỏ khô cho Dumba. Mỗi ngày, con voi “ngốn” khoảng 65kg cỏ khô, ngoài ra nó còn ăn thêm ngũ cốc, rau và trái cây.

Vào ban đêm, Martyn sẽ thường ngủ cùng Dumba trong lều bởi “Nó đã quen với việc có ít nhất một người trong chúng tôi ở gần”, bà Yvonne chia sẻ.

Gia đình bà đã nghĩ đến chuyện tìm việc làm trong các sở thú hay công viên, và bán toàn bộ tài sản ở Caldes để có điều kiện sinh sống ở vùng khác – nơi họ có thể sống với Dumba mà không bị pháp luật ngăn cấm. Khi các biện pháp hạn chế được thiết lập nhằm ngăn chặn đà lây lan của đại dịch, gia đình họ đã ấp ủ ý định đó. “Chúng tôi không nghĩ rằng đại dịch có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống đến vậy”, bà Yvonne cho biết.

Người dân làng Euzet thường rất kín tiếng và có truyền thống ủng hộ những người bị áp bức. Vì vậy mà trong nhiều tháng, tin tức về Dumba không được truyền ra bên ngoài. Nhưng hồi đầu năm nay, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne tình cờ gặp một số người từ nơi khác tới. Qua những câu hỏi của họ, bà Yvonne đoán rằng họ chính là người của Faada.

“Tôi nhớ lúc đó tôi đã nói với chồng mình rằng ‘Trời ơi, vậy là cuộc sống bình yên, tĩnh lặng của chúng ta sẽ chấm hết tại đây sao?’, và thực sự tôi đã đúng khi nghĩ vậy. Đó là sự khởi đầu của một chiến dịch có quy mô quốc tế chống lại chúng tôi”, người phụ nữ nói.

Vào ngày 18/1, tổ chức One Voice của Pháp – đối tác của Faada, đã thông báo trên Twitter: “Chúng tôi đã tìm thấy Dumba tại một bãi rác ở vùng Gard. Nó đã bị bóc lột, bị nhốt trong một chiếc xe kéo, cuộc sống của Dumba cũng chính là cuộc sống mọi động vật trong rạp xiếc. Sự đau khổ của chúng cần phải được chấm dứt!”.

Tổ chức này cũng đã đệ đơn khiếu nại lên công tố viên ở thị trấn Alès cạnh Euzet, cho rằng gánh xiếc của gia đình bà Yvonne đã có hành vi ngược đãi động vật. Nhưng sau khi tiến hành buổi kiểm tra sức khoẻ cho Dumba, công tố viên đã tuyên bố nó được chăm sóc rất tốt.

Bất lực trước những tuyên bố của công tố viên, tổ chức One Voice đã mời các bác sĩ thú y khác phán đoán tình trạng sức khoẻ của Dumba thông qua đoạn phim quay được. Sau ghi xem đoạn ghi hình, các bác sĩ đã bày tỏ một số lo ngại về tình hình sức khỏe của Dumba rằng nó quá gầy, da có phần khô sần, và có lẽ đang bị đau phần khớp chân.

Ngôi sao nhạc pop Cher – người đồng sáng lập tổ chức từ thiện bảo vệ động vật Free the Wild, đã viết thư gửi Bộ trưởng Môi trường Pháp Barbara, yêu cầu bà đưa ra những biện pháp để Dumba được “giải thoát khỏi sự đau khổ mỗi ngày”.

"Một cuộc điều tra tư pháp đang được tiến hành", bà Pompili sau đó phản hồi lại bày tỏ sự cảm thông sâu sắc nhưng không đưa ra được giải pháp cụ thể nào, dù từng cho biết sẽ cân nhắc về việc có nên cấm sử dụng động vật hoang dã trong rạp xiếc hay không.

Sau khi nơi ở của gia đình bà Yvonne được công khai, một lượng lớn phóng viên và những người tò mò về câu chuyện này đã tìm đến trại của Dumba, nhưng gia đình bà vẫn chào đón họ một cách lịch sự. Bà Yvonne tuy tỏ ra thân mật nhưng cũng có phần cảnh giác.

“Nếu các bác sĩ xác nhận những cáo buộc của các tổ chức, tôi sẽ là người đầu tiên đứng ra phản đối. Bởi nó hoàn toàn không đúng sự thật", thị trưởng Ozil nhấn mạnh.

Những tranh cãi xung quanh quyền lợi của Dumba cũng như những con voi làm việc trong các gánh xiếc sẽ còn kéo dài. Ảnh: The Guardian

Các cư dân làng Euzet đã không đồng tình với những tuyên bố của phía One Voice, và cả những thông tin sai sự thật rằng: Dumba đang sống trong một bãi rác, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne đã né tránh một vụ kiện ngược đãi động vật ở Tây Ban Nha. “Tất cả mọi người ở Euzet đều bị sốc bởi những gì họ đọc được trên báo chí”, thị trưởng Ozil cho biết.

Trong khi đơn tố cáo của tổ chức One Voice đang được điều tra, gánh xiếc của gia đình bà Yvonne bị buộc phải ở lại Euzet. Nhưng vào ngày 20/2, ngay sau khi đơn tố cáo bị bác bỏ, họ một lần nữa lại biến mất. Vài ngày sau, thị trưởng Ozil đã nhận được tin nhắn báo rằng họ đã đến một nơi an toàn: “Như thường lệ, Dumba đã ăn trong suốt chặng đường di chuyển. Cảm ơn mọi người vì tất cả. Yvonne, George và Martyn”.

Đến tháng 4, One Voice cho biết Dumba đã xuất hiện trở lại ở Đức. Sau khi nhà Kludsky rời khỏi Euzet, họ đã đưa Dumba đến công viên động vật hoang dã tọa lạc giữa Berlin và Hamburg.

Ngôi nhà mới của Dumba, Elefantenhof Platschow, do Sonni Frankello, giám đốc của một gánh xiếc, điều hành. Nơi này bao gồm một trang trại cũ với chuồng và không gian xanh, cũng là nơi nuôi dưỡng nhiều loại động vật bao gồm cả chục con voi. Công chúng tới đây sẽ trả tiền để xem, cho voi ăn và cưỡi voi, và mặc dù những con vật này không còn đi lưu diễn, chúng vẫn biểu diễn và có thể được thuê tại các sự kiện.

Nhà Kludsky cho biết đây sẽ là nơi định cư cuối cùng cho Dumba và cũng là giải pháp tốt nhất cho tất cả. “Tôi nhớ những lần đọc sách bên cạnh nó, những lần dạo chơi trong rừng. Mọi kỷ niệm đều gợi lên sự mất mát trong chúng tôi”, bà Yvonne nói.

Tại nơi ở mới, ông Frankello đang lên kế hoạch tiếp tục dạy Dumba biểu diễn các kỹ thuật phù hợp với độ tuổi và năng khiếu của nó bởi ông coi huấn luyện là hình thức giải trí cao nhất và tin rằng voi trong rạp xiếc sẽ được kích thích tinh thần từ các màn biểu diễn và được chú ý hay vỗ tay.

“Tôi biết nó chơi bóng giỏi. Nó cũng có kỹ năng sử dụng vòi tài tình, vì vậy có lẽ tôi sẽ dạy nó chơi xếp hình”, ông Frankello cho biết.