Trong nghiên cứu nổi tiếng “Bất ổn tài chính: Liệu Big Data có thể giúp kết nối các dữ kiện?” của Luiz Awazu Pereira da Silva và Goetz von Peter dựa trên bài diễn thuyết tại Hội nghị Thống kê Ngân hàng Trung ương Châu Âu năm 2018, một câu hỏi thú vị đã được đặt ra: “Nếu ở giai đoạn 2008 - 2009, thế giới sở hữu công nghệ phân tích dữ liệu lớn như hiện tại, liệu cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu có được ngăn chặn?”.
_______________
Câu trả lời là “Không”, bởi cuộc khủng hoảng đó có quá nhiều tác nhân và sai lầm theo tính hệ thống trong nhiều lĩnh vực bất động sản, bảo hiểm và ngân hàng. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra Big Data (dữ liệu lớn) có thể không giúp ngăn chặn hoàn toàn các cuộc khủng hoảng, nhưng hoàn toàn có thể giúp các chính phủ, các nhà hoạch định chính sách phản ứng sớm và quản lý, giải quyết hậu quả hiệu quả hơn.
Công cụ quản trị rủi ro hữu ích
Big Data (dữ liệu lớn) là thuật ngữ dùng để mô tả một lượng dữ liệu khổng lồ và phức tạp, bao gồm một loạt các dữ liệu khác nhau như dữ liệu giao dịch, dữ liệu khách hàng, dữ liệu từ các cảm biến IoT và dữ liệu trên mạng xã hội. Từ lâu, Big Data đã giúp doanh nghiệp và tổ chức hiểu rõ hơn về khách hàng, tối ưu hóa hoạt động và đưa ra quyết định hiệu quả hơn. Cách các hãng thương mại điện tử như Shopee, Tiki, Lazada phân tích dữ liệu người dùng để đề xuất sản phẩm phù hợp, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và quản lý tồn kho... là những ví dụ sinh động về cách doanh nghiệp ứng dụng Big Data.
Nếu như doanh nghiệp có thể tận dụng Big Data để hiểu rõ khách hàng, tối ưu hóa vận hành thì Chính phủ hoàn toàn có thể ứng dụng dữ liệu lớn để nâng cao chất lượng dự báo kinh tế vĩ mô, quản lý rủi ro tài chính và đảm bảo ổn định thị trường. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu liên tục biến động - đặc biệt trong các rủi ro đến từ chiến tranh thương mại - việc sử dụng Big Data trong hoạch định chính sách không còn là xu hướng mà đã trở thành phương pháp không nên bỏ qua.
Trong nghiên cứu của mình, Luiz Awazu Pereira da Silva và Goetz von Peter đã chỉ ra: “Ổn định tài chính luôn là mối quan tâm của các nhà hoạch định chính sách, nhưng điều này càng trở nên cấp bách hơn sau cuộc Khủng hoảng Tài chính Toàn cầu 2008 - 2009. Mỗi cuộc khủng hoảng tài chính đều dẫn đến những yêu cầu thu thập dữ liệu mới, và các nhà hoạch định chính sách thường tập trung vào việc lấp đầy khoảng trống dữ liệu cho những khía cạnh của khủng hoảng mà trước đó họ chưa để ý”.
“Các thị trường tài chính tràn ngập dữ liệu, nhưng bức tranh tổng thể vẫn có thể bị bỏ sót. Đây chính là điểm mà các nhà hoạch định chính sách và những người tham gia thị trường liên tục thất bại: trước mỗi cuộc khủng hoảng, các chỉ số tổng hợp đơn giản có thể đã báo hiệu vấn đề, nhưng những cảnh báo đó thường bị phớt lờ. Khi khủng hoảng bùng phát, sự chú ý sẽ đổ dồn vào các dữ liệu quan trọng phục vụ cho việc quản lý và giải quyết khủng hoảng. Việc có thêm dữ liệu có thể không giúp ngăn chặn hoàn toàn các cuộc khủng hoảng trong tương lai, nhưng nếu được sử dụng hợp lý, dữ liệu có thể giúp các nhà hoạch định chính sách phản ứng sớm và quản lý hậu quả hiệu quả hơn”.
Điều này chỉ ra rằng Big Data không phải chiếc chìa khóa vàng mở cửa mọi kho báu, mà là tấm bản đồ hữu ích cho những người hiểu giá trị thứ mình đang nắm trong tay để có thể ráp nối những chiếc rương nhỏ thành kho báu lớn. Với những dữ liệu được tổng hợp, sàng lọc và phân tích ở quy mô lớn, các dự báo sẽ có tính chính xác cao hơn và tính ứng dụng sâu sát hơn với đời sống.
Một trong những thách thức lớn nhất các ngân hàng trung ương phải đối mặt là kiểm soát rủi ro hệ thống trong khu vực tài chính, đặc biệt là các bong bóng tài sản (bất động sản, chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp), và Big Data có thể giúp cảnh báo rủi ro hoặc giảm thiểu hậu quả.
Những vấn đề như khủng hoảng trái phiếu doanh nghiệp, khủng hoảng thanh quản thị trường... hoàn toàn có thể được dự báo nếu cơ quan quản lý có hệ thống Big Data để theo dõi dòng tiền, nghĩa vụ thanh toán và rủi ro tín dụng của các công ty phát hành và có thể phát hiện sớm những dấu hiệu mất khả năng chi trả để can thiệp kịp thời.
Cải tiến để vươn mình
Kết luận nghiên cứu chỉ ra cách sử dụng dữ liệu lớn một cách hiệu quả nhất: “Nếu Big Data thực sự có thể giúp kết nối các dữ kiện, thì quá trình thu thập dữ liệu mới cần đi đôi với việc nâng cao phân tích, trực quan hóa và đưa ra những đánh giá sáng suốt. Để tận dụng tối đa lượng thông tin có trong tay, các nhà hoạch định chính sách cần điều chỉnh kiến thức thể chế của mình để tập trung vào sự hình thành và biểu hiện của rủi ro, đồng thời liên tục tìm kiếm những cách thức mới để dữ liệu có thể hỗ trợ ổn định tài chính”.
Là một trong những quốc gia tích cực hợp tác quốc tế, đón sóng đầu tư, Việt Nam nhận thức rõ tiềm năng của Big Data trong việc dự báo vĩ mô và kiểm soát rủi ro tài chính. Nhưng để ứng dụng hiệu quả, cần từng bước giải quyết các thách thức hiện tại. Một trong những vấn đề lớn nhất là tình trạng dữ liệu chưa đồng bộ khi các cơ quan Nhà nước, ngân hàng và doanh nghiệp... vẫn hoạt động trên những hệ thống dữ liệu riêng lẻ, chưa có cơ chế kết nối và chia sẻ thông tin hiệu quả.
Bên cạnh đó, ngành khoa học dữ liệu tại Việt Nam còn mới mẻ, nguồn nhân lực chuyên sâu về phân tích dữ liệu tài chính vẫn còn hạn chế, làm giảm khả năng khai thác triệt để sức mạnh của dữ liệu lớn. Không chỉ vậy, hành lang pháp lý về thu thập, xử lý và bảo vệ dữ liệu vẫn chưa hoàn thiện, tạo ra những rào cản nhất định trong việc triển khai Big Data vào chính sách tài chính một cách minh bạch và hiệu quả.
Những bước đi thời gian qua của Đảng, Nhà nước cho thấy mức độ quan tâm tới khoa học công nghệ, đặc biệt qua Nghị quyết 57/NQ -TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển công nghệ đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết nhấn mạnh “Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới”.
Hiện thực hóa quyết tâm của Đảng và Nhà nước, Trung tâm Dữ liệu quốc gia (TTDLQG) đã được cho ra mắt ngày 25/2. Đây là trung tâm dữ liệu được Chính phủ giao Bộ Công an xây dựng, quản lý, khai thác và vận hành nhằm thực hiện việc tích hợp, đồng bộ, lưu trữ, chia sẻ, phân tích, khai thác, điều phối dữ liệu của các cơ quan Nhà nước theo quy định của pháp luật, nhằm hình thành kho dữ liệu về con người và kho dữ liệu tổng hợp từ các cơ sở dữ liệu quốc gia.
Đối với bộ khung pháp lý, Chính phủ cũng đang tích cực triển khai hoàn thiện. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Chỉ thị số 07/CT-TTg ngày 14/3/2025 về đẩy mạnh triển khai Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Đề án 06) tại các bộ, ngành, địa phương năm 2025 và những năm tiếp theo. Trong đó, Thủ tướng giao Bộ Công an xây dựng, trình Chính phủ ban hành các Nghị định quy định chi tiết Luật Dữ liệu đảm bảo đáp ứng hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.
Big Data không thể thay thế hoàn toàn các mô hình kinh tế truyền thống, nhưng có thể giúp Chính phủ có thêm một công cụ mạnh mẽ để dự báo sớm rủi ro, điều hành chính sách kinh tế và bảo vệ sự ổn định tài chính. Nếu được ứng dụng hiệu quả, Big Data có thể giúp Việt Nam tránh những cú sốc tài chính, kiểm soát lạm phát tốt hơn và hướng tới một hệ thống tài chính vững chắc, minh bạch hơn. Một nền kinh tế khỏe mạnh, vững chắc từ gốc là yếu tố không thể thiếu đối với một quốc gia đang trong kỷ nguyên vươn mình.
“Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới”.
Nghị quyết 57/NQ -TW của Bộ Chính trị
