Điện ảnh Việt Nam đang vươn mình trong dòng chảy công nghiệp văn hóa toàn cầu, khẳng định vai trò chiến lược trong việc lan tỏa bản sắc dân tộc và gia tăng sức mạnh mềm. Với những bước tiến vượt bậc về doanh thu cùng các sự kiện tầm cỡ như Liên hoan phim Châu Á - Đà Nẵng (DANAFF), ngành điện ảnh không chỉ phản ánh tiềm năng kinh tế mà đã trở thành cầu nối văn hóa, đưa tiếng nói Việt ra thế giới.
 |
Công nghiệp văn hoá đang nổi lên như một lĩnh vực chiến lược. Trong hệ thống đó, điện ảnh giữ vị trí trọng yếu, vừa là một ngành công nghiệp có khả năng lan tỏa rộng lớn, vừa là phương tiện nghệ thuật kết tinh giá trị văn hoá, tư tưởng và thẩm mỹ của dân tộc. Việc xác lập vai trò, vị trí của công nghiệp điện ảnh là tiền đề quan trọng để xây dựng một nền công nghiệp văn hoá mang định hướng dân tộc, tiên tiến, hiện đại.
Chia sẻ về sự phát triển của điện ảnh, TS. Ngô Phương Lan, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh, Giám đốc Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng cho biết: “Trong gần 20 năm qua, điện ảnh Việt Nam phát triển khá ổn định, thậm chí từng có giai đoạn tăng trưởng nóng với tốc độ cao so với nhiều nền điện ảnh trong khu vực”.
Theo thống kê, vào năm 2000, tổng doanh thu thị trường điện ảnh Việt Nam chỉ đạt khoảng 2 triệu USD. Tuy nhiên, đến năm 2018, con số này đã tăng vọt lên 155 triệu USD, vượt qua mục tiêu đề ra trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Dù chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch COVID-19, sau ba năm chững lại, đến năm 2023, thị trường điện ảnh Việt Nam đã phục hồi khoảng 90%, đạt doanh thu khoảng 3.700 tỷ đồng. Sang năm 2024, doanh thu thị trường vượt mốc năm 2019, đạt trên 4.000 tỷ đồng.
“Những con số trên cho thấy tiềm năng rất lớn của thị trường điện ảnh Việt Nam. Tuy nhiên, để điện ảnh thực sự trở thành một ngành công nghiệp, yếu tố then chốt là phải xây dựng được một thị trường vững mạnh, nơi các sản phẩm điện ảnh có thể sinh lời và tạo ra nguồn thu để tái đầu tư. Hiện nay, Việt Nam đã hình thành gần như đầy đủ hệ sinh thái điện ảnh. Dù vậy, sự ổn định bền vững vẫn chưa đạt được, bởi không phải dự án điện ảnh nào cũng có lãi hoặc đủ khả năng tái đầu tư, đặc biệt là các bộ phim nghệ thuật, phim có đề tài khó”, bà Lan nhận định.
 |
Từ thực tế trên có thể thấy để điện ảnh phát triển một cách hài hòa, điều quan trọng là duy trì sự cân bằng giữa các dòng phim. Trong đó, dòng phim đặt hàng cần đảm bảo chất lượng nội dung, giá trị nghệ thuật và khả năng đáp ứng nhu cầu thưởng thức của khán giả; phim thương mại hướng đến phục vụ thị hiếu đại chúng và tạo ra doanh thu. Riêng với phim nghệ thuật, thể loại vốn khó tiếp cận khán giả đại chúng, rất cần cơ chế, sự hỗ trợ đặc biệt.
Một ví dụ đáng khích lệ được TS. Ngô Phương Lan nhắc đến là bộ phim Địa đạo ra rạp vào dịp 30/4 vừa qua. Năm 2017, phim từng được Cục Điện ảnh đưa vào danh mục đặt hàng, tuy nhiên không thể triển khai do kinh phí nhà nước chỉ đáp ứng được một phần. Sau đó, dự án nhận được sự hỗ trợ từ các nhà đầu tư tư nhân, Bộ Quốc phòng và nguồn lực địa phương để có thể ra mắt đúng vào dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước.
Dù vậy, cũng cần lưu ý rằng không phải bộ phim nào cũng có được điều kiện thuận lợi như Địa đạo. Để hỗ trợ các nhà làm phim, việc xây dựng một quỹ phát triển điện ảnh là hết sức cần thiết. Trong khi đó, quá trình thành lập quỹ này ở Việt Nam hiện vẫn gặp nhiều trở ngại, do thiếu nguồn thu ổn định và chưa có khuôn khổ pháp lý cụ thể.
Theo TS. Ngô Phương Lan, tại nhiều quốc gia, các quỹ điện ảnh thường được hình thành từ một phần doanh thu bán vé. Chẳng hạn, ở Đức, nhà nước trích tới 19,7%; còn ở Pháp là 10% doanh thu bán vé để đưa vào quỹ phát triển điện ảnh (theo số liệu tham khảo từ thập kỷ trước).
 |
Dù được kỳ vọng trở thành một trong những trụ cột của công nghiệp văn hóa, hành trình đưa điện ảnh Việt Nam ra quốc tế vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Trước hết, “thương hiệu” phim Việt trên trường quốc tế chưa thực sự được khẳng định. Việt Nam vẫn chưa có nhiều tác phẩm được chọn dự thi chính thức hay được vinh danh tại các liên hoan phim quốc tế lớn. Sự hiện diện của phim Việt trên thị trường quốc tế, thậm chí là trong khu vực, còn mờ nhạt, với số lượng phim được phát hành thương mại ở nước ngoài vẫn rất khiêm tốn. Bên cạnh đó là những khó khăn cố hữu về kinh phí sản xuất, chất lượng, khả năng đáp ứng thị hiếu công chúng.
Là người nỗ lực đưa điện ảnh Việt vượt khỏi ngưỡng cửa của thị trường nội địa trong nhiều thập kỷ, TS. Ngô Phương Lan lưu ý việc chọn phim để giới thiệu ra quốc tế cần tính đến sự phù hợp với từng sự kiện và mục đích truyền thông.
Bà cho biết hiện tại điện ảnh Việt thường được giới thiệu dựa vào việc chủ động tổ chức các ngày phim, tuần phim nhân dịp các năm tròn, năm chẵn trong quan hệ ngoại giao. Tuy nhiên, hình thức này thường giới hạn về quy mô và đối tượng khán giả. Trong khi đó, để phim có mặt tại các liên hoan quốc tế lớn, các tác phẩm phải vượt qua vòng tuyển chọn khắt khe của ban tổ chức, điều không dễ với mặt bằng sản xuất phim trong nước hiện tại.
Thực tế cho thấy số lượng phim Việt có khả năng "thi thố" tại các liên hoan quốc tế mỗi năm vẫn còn ít. Nguyên nhân chủ yếu do phim dự thi thường là dòng phim nghệ thuật, phim tác giả hoặc phim độc lập, vốn “kén khách” và khó thu hồi vốn. Vì vậy, sự hỗ trợ từ nhà nước, các tổ chức và cá nhân trong lĩnh vực này là hết sức cần thiết để tạo điều kiện cho dòng phim này phát triển, vừa thúc đẩy sáng tạo nghệ thuật mới mẻ, vừa phản ánh tinh thần Việt một cách sâu sắc và bản lĩnh.
Một khó khăn lớn khác để phát triển công nghiệp điện ảnh nằm ở việc chưa xây dựng được thị trường quốc tế cho phim Việt. Số lượng phim của chúng ta được phát hành thương mại ở nước ngoài chỉ đếm trên đầu ngón tay, chủ yếu do các nhà sản xuất, đạo diễn hoặc hãng phim tư nhân tự liên hệ, xúc tiến. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có một chiến lược mang tầm quốc gia nhằm đưa phim Việt ra thế giới, triển khai đồng bộ trên ba hướng: tại các tuần phim - ngày phim, tại các liên hoan phim và trên hệ thống rạp chiếu thương mại quốc tế.
Nhằm từng bước giải quyết vấn đề này, từ năm 2023, Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam đã phối hợp với TP. Đà Nẵng tổ chức Liên hoan phim Châu Á - Đà Nẵng (DANAFF). Liên hoan phim được đánh giá là một giải pháp căn cơ và thiết thực để quảng bá điện ảnh Việt, qua đó cũng kết nối điện ảnh trong nước với các nền điện ảnh khu vực.
 |
| Phim dự thi tại hạng mục Phim châu Á tại DANAFF III |
Trong Tháng 7 vừa qua, DANAFF III với chủ đề “Bridging Asia” (Nhịp cầu châu Á) đã diễn ra và để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng công chúng, giới chuyên môn cũng như truyền thông quốc tế. So với hai năm trước, liên hoan phim năm nay mở rộng quy mô với 106 bộ phim, hơn 200 suất chiếu và hàng chục hoạt động điện ảnh bên lề. Không chỉ là nơi trình chiếu các tác phẩm đặc sắc, DANAFF còn tổ chức như một diễn đàn mở để đối thoại, kết nối và phát triển ngành nghề.
Thông qua chuỗi hội thảo chuyên đề, các buổi workshop đào tạo tài năng và chương trình gặp gỡ ngành (networking), DANAFF đã tạo ra môi trường tương tác thực chất giữa các nhà làm phim, nhà sản xuất, nhà phê bình, chuyên gia quốc tế và nhà đầu tư. Sự kiện quy tụ nhiều tên tuổi lớn trong ngành điện ảnh Việt Nam và châu Á, cùng với các đối tác quốc tế uy tín, từ đó khẳng định vị thế ngày càng rõ nét của DANAFF trong mạng lưới điện ảnh khu vực.
Quan trọng hơn, DANAFF III được nhìn nhận như một bước tiến cụ thể trong nỗ lực hội nhập của điện ảnh Việt Nam. Trong suốt một tuần lễ diễn ra sự kiện, không gian điện ảnh tại Đà Nẵng đã giới thiệu hàng loạt tác phẩm Việt Nam, từ những bộ phim kinh điển đến các tác phẩm mới nhất, đan xen trong dòng chảy chung với các phim đương đại tiêu biểu của châu Á, tạo nên một bức tranh đa sắc về sáng tạo và bản sắc khu vực.
Phát biểu trong khuôn khổ Liên hoan phim, Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Nguyễn Thị Anh Thi nhấn mạnh: “Bảy ngày không chỉ là cuộc trình diễn của hơn 100 bộ phim đến từ nhiều quốc gia, mà còn là minh chứng cho sức mạnh kết nối kỳ diệu của nghệ thuật thứ bảy. Những biên giới, khoảng cách địa lý đã được xóa nhòa bởi tiếng nói chung của sáng tạo, lòng nhân ái và khát vọng kể chuyện”.
Bà bày tỏ niềm tự hào khi Đà Nẵng trở thành điểm hẹn mới của điện ảnh châu Á, nơi các giá trị nhân văn được sẻ chia qua hình ảnh và cảm xúc. Đồng thời khẳng định, DANAFF không chỉ là sự kiện tôn vinh nghệ thuật điện ảnh, mà còn mở ra các cuộc đối thoại sâu sắc về tương lai của ngành công nghiệp điện ảnh khu vực.
Chia sẻ về sự kiện này trên cương vị giám đốc liên hoan phim, TS. Ngô Phương Lan tổng kết: Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng lần thứ ba cho thấy sự phát triển rõ nét cả về quy mô lẫn chất lượng. Bên cạnh các hạng mục giải thưởng quen thuộc từ hai mùa trước, năm nay lần đầu tiên liên hoan có thêm Giải của các nhà phê bình dành cho phim châu Á xuất sắc trong chương trình “Toàn cảnh điện ảnh châu Á”. Đặc biệt, DANAFF III đã giới thiệu lần đầu tại quốc tế 11 bộ phim châu Á cùng nhiều tác phẩm mới của Việt Nam, một dấu hiệu cho thấy uy tín ngày càng lớn của liên hoan trong mắt các nhà làm phim khu vực, khi họ tin tưởng lựa chọn đây là nơi ra mắt những tác phẩm mới nhất của mình.
 |
Khép lại một tuần lễ sôi động (29/6–5/7/2025), DANAFF III đã ghi dấu ấn quan trọng khi được UNESCO vinh danh là sự kiện tiêu biểu kỷ niệm 20 năm Công ước 2005 về Bảo vệ và Thúc đẩy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa. Sự công nhận này không chỉ xác nhận tầm vóc của DANAFF trong việc kết nối các nền văn hóa qua ngôn ngữ điện ảnh, mà còn mở ra cơ hội cho thế hệ làm phim trẻ khẳng định tiếng nói sáng tạo của mình.
Tại lễ khai mạc, Tổng Giám đốc UNESCO, bà Audrey Azoulay chia sẻ: “Trong bối cảnh thế giới đang chia rẽ vì biến động và khủng hoảng, điện ảnh vẫn là ngôn ngữ chung kết nối tâm hồn nhân loại”.
Tổng Giám đốc UNESCO đặc biệt đánh giá cao cách DANAFF III giới thiệu đa dạng tiếng nói từ Trung Quốc, Kyrgyzstan, Nhật Bản, Ấn Độ đến Hàn Quốc, đồng thời trân trọng tinh thần hiếu khách và chuyên nghiệp của Ban tổ chức.
Ngay sau sự kiện, bà Azoulay đã gửi thư chúc mừng TS. Ngô Phương Lan, Giám đốc của Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng và nhấn mạnh: “Liên hoan đã khắc họa sức mạnh xóa nhòa biên giới của điện ảnh, tôn vinh sự đa dạng văn hóa và trao quyền cho tài năng mới”. Bức thư còn ghi nhận sự tinh tế trong công tác tổ chức, góp phần mang đến trải nghiệm khó quên cho mọi khách mời.
 |
Trong một bài phỏng vấn trên Asian Movie Pulse số tháng 7/2025, bà Martine Thérouanne – Giám đốc Liên hoan phim Châu Á Vesoul (Pháp) – nhận định DANAFF III là một liên hoan còn rất trẻ nhưng sở hữu tiềm năng to lớn. Bà đặc biệt ấn tượng với tinh thần tôn vinh điện ảnh Việt Nam, chương trình đa dạng và cách tổ chức hội thảo, workshop chuyên nghiệp. Bà tiết lộ đang chuẩn bị chương trình hồi cố điện ảnh Việt Nam lần thứ tư tại Vesoul 2027, tiếp nối ba lần trước vào các năm 2002, 2010 và 2014.
Ngoài ra, DANAFF III còn nhận được phản hồi tích cực từ truyền thông quốc tế như Xinhua, Korea Herald, Yonhap, Hankook Ilbo và Nate News. Đặc biệt, lần đầu tiên Hàn Quốc tham gia với tư cách “quốc gia khách mời” qua chương trình “Tiêu điểm điện ảnh Hàn Quốc” với 14 tác phẩm tiêu biểu và sự hiện diện của các đạo diễn nổi tiếng như Jang Joon-hwan, Kang Je Kyu, nữ minh tinh Moon So-ri... Ông Kim Hong Joon, Giám đốc Viện Lưu trữ phim Hàn Quốc, đánh giá DANAFF gợi nhớ tinh thần khởi sinh của Liên hoan phim Busan và cam kết tiếp tục hỗ trợ liên hoan phát triển.
Những ghi nhận từ UNESCO, giới chuyên môn và truyền thông quốc tế đã khẳng định Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng như một mắt xích quan trọng trong mạng lưới liên hoan phim châu Á. Với tầm nhìn dài hạn, đây không chỉ là sân chơi nghệ thuật mà còn hướng tới trở thành động lực thúc đẩy sự sáng tạo thông qua giao lưu, quảng bá và hội nhập quốc tế.
