Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam có vai trò, trách nhiệm hết sức quan trọng trong bầu cử đại biểu Quốc hội và bầu cử đại biểu HĐND các cấp đã được quy định cụ thể trong Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND, Luật MTTQ Việt Nam và nhiều văn bản pháp luật quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành. Qua các kỳ bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND, MTTQ Việt Nam đã chủ động, tích cực chuẩn bị và tham gia tổ chức tốt các bước, các công việc để ngày bầu cử thực sự là ngày hội của toàn dân.
Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã ban hành Sổ tay MTTQ tham gia công tác bầu cử nhằm giúp đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong hệ thống Mặt trận thực hiện tốt các quyền, trách nhiệm của MTTQ Việt Nam trong công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031 theo quy định của pháp luật hiện hành, đồng thời giúp thuận lợi tra cứu thông tin trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ.
Cuốn Sổ tay được kết cấu thành 2 phần. Phần 1 trình bày chi tiết, cụ thể 7 chuyên đề hướng dẫn thực hiện quyền, trách nhiệm của MTTQ theo các nội dung công tác bầu cử. Phần 2 tập hợp các văn bản quy phạm pháp luật và văn bản hướng dẫn các cấp MTTQ Việt Nam tham gia công tác bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XVI và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.
Các quyền, trách nhiệm quan trọng trong công tác bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND của MTTQ được quy định: Tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử; tổ chức hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp; phối hợp tổ chức hội nghị cử tri ở cấp xã, các cuộc tiếp xúc cử tri; tham gia tuyên truyền, vận động cử tri thực hiện pháp luật về bầu cử; tiếp công dân, xử lý đơn thư, tham gia giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh liên quan đến công tác bầu cử và người ứng cử; tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp.
Đối với việc tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử, Điều 21 Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND quy định các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương bao gồm: Ủy ban bầu cử ở tỉnh, thành phố; Ủy ban bầu cử ở xã, phường, đặc khu; Ban bầu cử đại biểu Quốc hội; Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh; Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã; Tổ bầu cử.
Về thẩm quyền thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử: UBND sau khi thống nhất với Thường trực HĐND và Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cùng cấp quyết định thành lập Ủy ban bầu cử các cấp, Ban bầu cử và Tổ bầu cử theo quy định của Luật Bầu cử.
Về thời gian thành lập: Chậm nhất ngày 30/11/2025 thành lập Ủy ban bầu cử các cấp. Chậm nhất ngày 4/1/2026 thành lập Ban bầu cử đại biểu Quốc hội; Ban bầu cử đại biểu HĐND các cấp. Chậm nhất ngày 31/1/2026 thành lập các Tổ bầu cử.
Về tổ chức các hội nghị hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp, MTTQ Việt Nam có trách nhiệm tổ chức và chủ trì ba vòng hội nghị hiệp thương theo quy định tại Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND.
Cụ thể, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp chủ động phối hợp với Thường trực HĐND, Ủy ban bầu cử cùng cấp thực hiện các bước hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND theo đúng quy định; lựa chọn thời gian tổ chức hiệp thương phù hợp; phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thường trực HĐND chuẩn bị tài liệu, rà soát kỹ cơ cấu, thành phần, số lượng, kết quả lấy ý kiến cử tri nơi công tác hoặc nơi làm việc và nơi cư trú của người được giới thiệu ứng cử bảo đảm đúng theo quy định.
Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp chủ động đề nghị và thống nhất với Thường trực HĐND cùng cấp dự kiến phân bổ giới thiệu người ứng cử để danh sách giới thiệu người ứng cử trình hội nghị hiệp thương lần thứ hai phải bảo đảm số dư cần thiết để hội nghị xem xét, lựa chọn lập danh sách sơ bộ những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND.
Danh sách giới thiệu người ứng cử trình hội nghị hiệp thương lần thứ ba phải bảo đảm có số dư lớn hơn số dư quy định tại Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND,
Trường hợp người ứng cử không đạt sự tín nhiệm của trên 50% tổng số cử tri tham dự tại hội nghị cử tri nơi cư trú thì không đưa vào danh sách giới thiệu tại hội nghị hiệp thương lần thứ ba, trừ trường hợp đặc biệt cần báo cáo rõ để hội nghị hiệp thương xem xét, quyết định. Trường hợp đặc biệt là những người có đủ điều kiện, tiêu chuẩn dự kiến giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND nhưng do điều kiện công tác đặc thù ít tiếp xúc với cử tri và nhân dân nơi cư trú nên không đạt được trên 50% tổng số phiếu tín nhiệm của cử tri tham dự hội nghị.
Việc tổ chức hội nghị cử tri được thực hiện như sau: Tổ chức hội nghị cử tri nơi công tác: Người ứng cử đang công tác chuyên trách tại cơ quan Đảng, Ủy ban MTTQ Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận, các tổ chức xã hội khác, việc tổ chức hội nghị lấy ý kiến cử tri nơi công tác do Ban lãnh đạo cơ quan, tổ chức triệu tập và chủ trì hội nghị.
Tổ chức hội nghị cử tri nơi cư trú: Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã phối hợp với UBND cùng cấp triệu tập và chủ trì hội nghị cử tri nơi cư trú để lấy ý kiến nhận xét và bày tỏ sự tín nhiệm của cử tri nơi cư trú đối với người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND (gồm người được giới thiệu ứng cử và người tự ứng cử) được tổ chức tại thôn, tổ dân phố nơi người ứng cử thường trú hoặc tạm trú. Trường hợp không xác định được nơi thường trú hoặc nơi tạm trú thì tổ chức hội nghị cử tri tại thôn, tổ dân phố nơi người ứng cử đang sinh sống.
Trường hợp bất khả kháng do tình hình dịch bệnh, thiên tai mà không thể tổ chức hội nghị trực tiếp thì tổ chức hội nghị trực tuyến hoặc tổ chức phát phiếu lấy ý kiến đối với người ứng cử ở cơ quan, tổ chức, đơn vị và cử tri tại nơi cư trú.
Việc vận động bầu cử được thực hiện theo quy định tại Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND. Theo đó, việc vận động bầu cử của người ứng cử được tiến hành bằng các hình thức: Gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri tại hội nghị tiếp xúc cử tri ở địa phương nơi mình ứng cử; thông qua phương tiện thông tin đại chúng.
Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận các cấp tổ chức Hội nghị tiếp xúc cử tri cần có sự thống nhất với Ủy ban bầu cử cùng cấp về số cuộc tiếp xúc cử tri, trên cơ sở đó thông báo cho người ứng cử để người ứng cử chủ động trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện. Đối với người ứng cử đại biểu Quốc hội ít nhất là 12 cuộc. Đối với người ứng cử đại biểu HĐND cấp tỉnh ít nhất là 7 cuộc. Đối với người ứng cử đại biểu HDNĐ cấp xã ít nhất là 5 cuộc. Sau hội nghị tiếp xúc cử tri, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh lập báo cáo tình hình tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri của người ứng cử đại biểu Quốc hội, ứng cử đại biểu HĐND ở địa phương, ý kiến của cử tri về từng người ứng cử đại biểu Quốc hội gửi đến Hội đồng bầu cử quốc gia và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam. Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã lập báo cáo tình hình tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri của người ứng cử đại biểu HĐND ở địa phương mình gửi đến Ủy ban bầu cử cùng cấp và Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh.
Liên quan đến công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh liên quan đến bầu cử, Ban Thường trực MTTQ Việt Nam các cấp có trách nhiệm tổ chức tiếp công dân (phân công người tiếp công dân, xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị); kiểm tra công tác tiếp công dân, xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp dưới; giám sát việc tiếp công dân, xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của cá nhân, tổ chức có trách nhiệm tiếp công dân, xử lý khiếu nại, tố cáo, kiến nghị; thực hiện chế độ báo cáo theo quy định.
Đối với việc giám sát công tác bầu cử, Ủy ban MTTQ Việt Nam có trách nhiệm giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về bầu cử đối với cơ quan Nhà nước, tổ chức, cá nhân có liên quan, tập trung vào các nội dung: Việc thành lập, hoạt động của Hội đồng bầu cử quốc gia và các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương; việc giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND, việc nộp hồ sơ ứng cử của người ứng cử, người được giới thiệu ứng cử; việc tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi cư trú đối với người ứng cử; việc lập, niêm yết danh sách cử tri; việc lập, niêm yết danh sách những người ứng cử; việc tuyên truyền, vận động bầu cử; trình tự bỏ phiếu, kiểm phiếu; việc tiếp nhận, xử lý, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh liên quan đến công tác bầu cử.
Việc thực hiện các giai đoạn trong công tác bầu cử của MTTQ Việt Nam đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, sự phối hợp chặt chẽ để đảm bảo tính công bằng, chính xác, từ khâu giới thiệu nhân sự đến giám sát quá trình bỏ phiếu. Ủy ban MTTQ các cấp cần nắm chắc các văn bản hướng dẫn, bám vào đó để thực hiện một cách cẩn thận, chắc chắn, đúng quy định. Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp chủ động xây dựng kế hoạch triển khai ở cấp mình với lịch trình, nội dung thực hiện thật chi tiết, đề ra công việc từng ngày, từng tuần phải hoàn thành; quán triệt, triển khai hướng dẫn các quy định, quy trình; nắm chắc tình hình thực tiễn địa phương.
Cùng đó, MTTQ các cấp tăng cường phối hợp với các tổ chức bầu cử ở địa phương, các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong việc tổ chức các hội nghị hiệp thương, hội nghị giới thiệu người ứng cử, hội nghị cử tri và các nhiệm vụ thuộc trách nhiệm của Ủy ban MTTQ Việt Nam để việc thực hiện được thông suốt, thống nhất, bảo đảm đúng quy định và tiến độ bầu cử.
Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh gửi biên bản các Hội nghị hiệp thương, trong đó chú ý nêu tình hình người tự ứng cử: sau mỗi Hội nghị hiệp thương 1 ngày.
