Theo bình luận của báo Deutsche Welle (Đức) mới đây, ngay trước thềm thiên niên kỷ mới, tạp chí kinh doanh The Economist của Anh đã đưa ra phán quyết về nền kinh tế Đức, gọi nước này là "kẻ ốm yếu" của châu Âu. Đánh giá như vậy là một hồi chuông cảnh tỉnh cho giới chính trị Đức, vốn vẫn "đắm chìm" trong những năm kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ sau khi thống nhất, đã và đang trì hoãn cải cách. Chính phủ của Thủ tướng Gerhard Schröder sau đó đã cải cách thị trường lao động và cuối cùng đã đạt được một số kết quả: Vào năm 2014, một nhóm các nhà kinh tế từ Berlin và London đã viết rằng Đức đã phát triển "từ một gã ốm yếu của châu Âu thành một cường quốc kinh tế".
Nhưng giờ đây, nền kinh tế Đức một lần nữa gặp khó khăn. Trong hai quý liên tiếp đầu năm 2023, sản lượng kinh tế của nước này đã giảm - điều mà các nhà kinh tế gọi là "suy thoái kỹ thuật". Trong quý gần đây nhất, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Đức đã chững lại ở mức của quý trước, và tất cả các chỉ số kinh tế quan trọng đều cho thấy sự suy giảm.
“Tình hình kinh tế Đức đang đen tối” là kết luận của Clemens Fuest, Chủ tịch Viện ifo, Viện Nghiên cứu Kinh tế Leibniz thuộc Đại học München. Viện ifo khảo sát 9.000 giám đốc điều hành mỗi tháng về tình trạng hiện tại của doanh nghiệp và kỳ vọng của họ trong sáu tháng tiếp theo. Kết quả là Chỉ số môi trường kinh doanh (tháng 7/2023) đã giảm trong tháng thứ ba liên tiếp. Các nhà nghiên cứu của ifo dự kiến GDP của Đức sẽ giảm tiếp trong quý này.
Nhà kinh tế trưởng Jörg Krämer của ngân hàng Commerzbank cũng thừa nhận: "Thật không may, không có sự cải thiện nào trước mắt. Việc tăng lãi suất trên toàn thế giới đang gây ra hậu quả, đặc biệt là khi các doanh nghiệp Đức không ổn định do chất lượng địa điểm của họ đang bị xói mòn".
Công nghiệp không còn là điểm nổi bật
So với các quốc gia công nghiệp hóa khác, Đức đang hoạt động cực kỳ kém - và theo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Đức sẽ là quốc gia lớn duy nhất có sản lượng kinh tế bị suy giảm. Lĩnh vực công nghiệp của nước này, điểm nổi bật của nền kinh tế, đang gây ra nhiều lo ngại nhất. Nó chiếm một phần tương đối lớn trong tổng giá trị gia tăng (GVA) của Đức, khoảng 24%, và đã trở nên tồi tệ trong suốt thời kỳ suy thoái kinh tế toàn cầu. Các ngành kỹ thuật và ô tô, vốn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu, đang đặc biệt cảm nhận được tác động của việc sức mua của khách hàng nước ngoài chững lại.
Các công ty trong những ngành sản xuất vẫn đang tự cứu mình nhờ lượng lớn đơn đặt hàng tồn đọng tích lũy trong đại dịch COVID-19 do các vấn đề nghiêm trọng về chuỗi cung ứng. Nhưng những đơn đặt hàng này sẽ sớm kết thúc - và những đơn đặt hàng mới đang giảm dần: Từ tháng 3 đến tháng 5 năm nay, số lượng đơn đặt hàng nhận được đã giảm hơn 6% so với ba tháng trước đó.
Kinh tế Đức sa sút có nhiều nguyên nhân. Một trong số đó là chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) và các tổ chức khác muốn kiềm chế lạm phát thông qua việc tăng lãi suất đáng kể. Điều đó làm cho các khoản cho vay trở nên đắt đỏ hơn đối với các công ty và người tiêu dùng, dẫn đến kìm hãm một ngành kinh tế quan trọng khác ở Đức - xây dựng - cũng như làm giảm sự sẵn sàng đầu tư của các công ty.
Sự “trì trệ” của động lực kinh tế là nguyên nhân dẫn đến việc tăng lãi suất. Nhưng các quốc gia thuộc khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) khác, chẳng hạn như Pháp hay Tây Ban Nha, đã đối phó với điều này tốt hơn nhiều. Moritz Schularick, Chủ tịch mới của Viện Kinh tế Thế giới Kiel (IfW) cho biết: “Tất cả các nước láng giềng châu Âu của Đức đều có động lực kinh tế cao hơn".
Vì vậy, các vấn đề về cấu trúc đang kìm hãm nước Đức. Mô hình kinh tế của nước này từng dựa trên việc nhập khẩu năng lượng giá rẻ - chủ yếu là của Nga - và nguyên liệu thô giá rẻ cùng hàng hóa bán thành phẩm, chế biến và xuất khẩu chúng dưới dạng hàng hóa đắt tiền, có giá trị cao. Nhưng điều đó không còn hiệu quả nữa. Nhiều cuộc khủng hoảng trong những năm gần đây đã vạch trần những điểm yếu của Đức một cách đau đớn. Các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng đang phải chịu chi phí năng lượng cao và những doanh nghiệp đã di dời sản xuất đang không quay trở lại. Nhưng vấn đề của Đức không dừng lại ở đó.
Làm thế nào để xoay chuyển tình thế?
Một nghiên cứu mới đây của DZ Bank, ngân hàng lớn thứ hai ở Đức, đã kết luận rằng các doanh nghiệp vừa và nhỏ, thường được mô tả là "xương sống của nền kinh tế Đức", đang gặp nguy hiểm.
Các tác giả của nghiên cứu ghi nhận một loạt bất lợi: Bên cạnh giá năng lượng, họ liệt kê tình trạng thiếu kỹ năng tiềm ẩn, bộ máy quan liêu, thuế cao và cơ sở hạ tầng yếu kém, cũng như cả những khó khăn trong việc thực hiện số hóa. Ngoài ra, Đức có dân số già.
"Phần lớn nền kinh tế của chúng tôi đang thiếu niềm tin về các khoản đầu tư ở Đức với tư cách là một địa điểm kinh doanh, do chi phí cao và một số quy định trái ngược nhau", Peter Adrian, Chủ tịch Hiệp hội các Phòng Thương mại và Công nghiệp Đức nói với hãng thông tấn Đức DPA.
Tuy nhiên, Chủ tịch Viện Kiel (ifW) Moritz Schularick đã vạch ra một cách khả thi để thoát khỏi tình trạng tiến thoái lưỡng nan trên: "Nếu Đức không muốn một lần nữa trở thành 'kẻ ốm yếu của châu Âu', thì giờ đây họ phải can đảm xoay chuyển tình thế của mình, chú ý đến các lĩnh vực tăng trưởng của tương lai thay vì sợ hãi chi hàng tỷ USD để duy trì các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng trước đây".
Chủ tịch Schularick nhấn mạnh Đức phải nhanh chóng giải quyết những thiếu sót và cơ hội bị bỏ lỡ trong thập kỷ qua như "sự lạc hậu trong tất cả lĩnh vực kỹ thuật số, sự suy giảm nghiêm trọng năng lực nhà nước và cơ sở hạ tầng công cộng, cũng như việc thiếu một chiến lược có ý nghĩa để cải thiện tình trạng thiếu nhà ở và tăng nhập cư để đối phó với tác động của tình trạng lực lượng lao động ngày càng già hóa".
