Khắc phục những bất cập hiện hành
Trình bày Tờ trình dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên tại phiên họp, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Tiến nhấn mạnh, việc xây dựng dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên là đòi hỏi bức thiết của cuộc sống, nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về “phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em”; đồng thời khắc phục những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành: hệ thống hình phạt chưa phù hợp; một số hình phạt không có sự phân hóa giữa người chưa thành niên và người trưởng thành; mức hình phạt tù tối đa vẫn còn nghiêm khắc; các biện pháp giám sát, giáo dục đã được quy định nhưng hầu như không được áp dụng, thiếu tính khả thi…
Mục đích xây dựng dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên nhằm: Hoàn thiện pháp luật tư pháp đủ nghiêm khắc nhưng cũng bảo đảm nhân văn đối với người chưa thành niên phạm tội; tăng cường giáo dục, hỗ trợ, giúp đỡ người chưa thành niên phạm tội tự sửa chữa lỗi lầm bằng áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, hạn chế tối đa việc áp dụng biện pháp mang tính chất trừng phạt, giam giữ nhưng vẫn bảo đảm sự an toàn của cộng đồng và trật tự xã hội; xây dựng quy trình thủ tục tố tụng thân thiện, phù hợp với độ tuổi, tâm lý và vì lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên…
Dự thảo Luật gồm 166 điều được bố cục thành 5 phần, 11 chương, điều chỉnh trong lĩnh vực tư pháp hình sự, gồm: quy định về xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên phạm tội; hình phạt và các chính sách hình sự chuyên biệt; thủ tục tố tụng thân thiện; thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.
Trình bày Báo cáo tóm tắt thẩm tra dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, Ủy ban Tư pháp tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên và đánh giá cao quá trình chuẩn bị hồ sơ của Tòa án nhân dân tối cao. Dự thảo Luật đã thể chế hóa đầy đủ và bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng liên quan đến trẻ em; cơ bản phù hợp với nhiều quy định trong các văn bản pháp luật có liên quan và tương thích với Công ước quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.
Ủy ban Tư pháp có hai loại ý kiến: Loại ý kiến thứ nhất, tán thành dự thảo Luật quy định về hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên. Loại ý kiến thứ hai, đề nghị không quy định về hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên trong dự thảo Luật. Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ, Ủy ban Tư pháp tán thành loại ý kiến thứ nhất.
Về hình phạt đối với người chưa thành niên, Ủy ban Tư pháp tán thành Điều 101 dự thảo Luật quy định 4 hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội trên cơ sở kế thừa Điều 98 của Bộ luật Hình sự hiện hành (không phát sinh thêm loại hình phạt mới), bao gồm: Cảnh cáo; phạt tiền; cải tạo không giam giữ; tù có thời hạn.Tuy nhiên, đối với hình phạt cảnh cáo, có ý kiến đề nghị mở rộng việc áp dụng đối với người từ đủ 14 tuổi đến 16 tuổi phạm tội lần đầu, là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho rằng, các quy định hiện hành đang bộc lộ hạn chế, dẫn tới một số trường hợp, việc xử lý vụ án hình sự có liên quan đến người chưa thành niên chưa phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ em. Dự án luật cần điều chỉnh đồng bộ các biện pháp xử lý chuyển hướng, hình phạt và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên, thiết kế các chính sách xử lý theo cách tiếp cận chuyên biệt, toàn diện, đầy đủ, thống nhất, đáp ứng yêu cầu bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên.
Các đại biểu cho rằng, trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay, để xử lý người chưa thành niên vi phạm pháp luật, bên cạnh chế tài hình sự thì có chế tài hành chính được quy định trong Luật Xử lý vi phạm hành chính; đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc quy định đầy đủ các hình thức, biện pháp, quy trình xử lý hình sự và hành chính áp dụng đối với người chưa thành niên để đảm bảo thuận lợi và tăng cường tính khả thi trong quá trình thực hiện…
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình nêu ý kiến, nếu không tách vụ án hình sự, người chưa thành niên sẽ phải xét xử trong phòng không phải là phòng xử án thân thiện và phải tiếp cận với toàn bộ nội dung vụ án. Nếu phải tiếp cận phương thức, thủ đoạn của các đối tượng là người lớn phạm tội sẽ có tác động ngược chiều, ấn tượng tham gia phiên tòa như vậy sẽ nặng nề.
Hơn nữa những phiên tòa như vậy sẽ là những thẩm phán không hiểu nhiều về tâm lý trẻ em. Về thẩm quyền quyết định xử lý chuyển hướng, ông Nguyễn Hòa Bình cho biết, có những vụ án không cần thiết phải mở phiên tòa, có thể xử lý ngay từ giai đoạn điều tra.
Đánh giá tác động kỹ hơn dựa trên thực tiễn và kinh nghiệm
Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường cho rằng, tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy xử lý chuyển hướng là yếu tố quan trọng của hệ thống tư pháp người chưa thành niên trên thế giới, vì đã được chứng minh là giải pháp hiệu quả tiết kiệm để buộc người chưa thành niên vi phạm pháp luật chịu trách nhiệm về hành vi vi phạm của mình và ngăn ngừa tái phạm; đề nghị cơ quan trình đánh giá làm rõ việc đưa biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng là biện pháp xử lý chuyển hướng mà không phải là biện pháp tư pháp giáo dục như đã quy định tại Bộ Luật Hình sự.
Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường đề nghị cân nhắc quy trình xử lý chuyển hướng, dự thảo luật chưa làm rõ thời điểm áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng là khi nào, trong khi đó tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy các nước có quy định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng là giải pháp thay thế cho việc tham gia hoặc tiếp tục tham gia tố tụng hình sự.
Do đó, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường tán thành với loại ý kiến thứ nhất quy định người chưa thành niên được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng thay thế; đồng thời quy định rõ hơn nguyên tắc này trong luật, trong đó thì cần làm rõ thời điểm xem xét, quyết định.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, hồ sơ dự án luật đã được chuẩn bị công phu, đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Thường trực Ủy ban Tư pháp đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan soạn thảo từ công tác nghiên cứu, tổ chức khảo sát trực tiếp tại 2 tỉnh, thành phố, làm việc với 2 Trường Giáo dưỡng thuộc Bộ Công an…
Để chuẩn bị trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 7, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra tiếp tục phối hợp để hoàn chỉnh hồ sơ trình Quốc hội, trong đó, cần đánh giá tác động kỹ lưỡng hơn đối với một số chính sách mới, báo cáo chi tiết hơn các căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế để tạo sự đồng thuận của Quốc hội.
Tòa án nhân dân tối cao hoàn chỉnh hồ sơ dự án luật và gửi trước Kỳ họp 20 ngày để đại biểu Quốc hội có thời gian nghiên cứu. Ủy ban Tư pháp hoàn chỉnh báo cáo thẩm tra trên cơ sở dự thảo mới của Tòa án nhân dân tối cao để báo cáo đại biểu Quốc hội, nội dung thảo luận về dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên kết thúc./.
