Vườn quốc gia Ba Bể là khu vực có những nét đặc trưng tự nhiên riêng biệt trên núi đá vôi, mang nhiều giá trị về cảnh quan độc đáo và đa dạng sinh học. Từ năm 1995, tại Hội nghị hồ nước ngọt thế giới diễn ra tại Hoa Kỳ đã công nhận hồ Ba Bể là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ. Tháng 12/2003, Vườn quốc gia Ba Bể được Trung tâm Đa dạng sinh học Đông Nam Á (ACB) công nhận là Vườn Di sản thiên nhiên Đông Nam Á (AHP). Năm 2011, Ban Thư ký về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Công ước Ramsar) công nhận Vườn quốc gia Ba Bể là Khu đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế - Khu Ramsar (thứ 1.938 của thế giới). Ngày 27/9/2012, Thủ tướng Chính phủ có quyết định công nhận Di tích quốc gia đặc biệt với hồ Ba Bể.
Nơi đây có khí hậu quanh năm mát mẻ, cảnh quan sinh thái còn nguyên sơ và lưu giữ nhiều nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc. Với lợi thế về tự nhiên và văn hóa bản địa, Vườn quốc gia Ba Bể còn nhiều tiềm năng phát triển các loại hình du lịch thu hút du khách như du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, tham quan học tập, du lịch văn hóa, du lịch khám phá, du lịch mạo hiểm… Trong đó, du lịch sinh thái được phát triển dựa trên việc khai thác hợp lý các điều kiện tự nhiên và nhân văn; đồng thời góp phần bảo tồn, bảo vệ, tôn tạo các giá trị tự nhiên, văn hóa của địa phương.
Vườn quốc gia Ba Bể hằng năm đón hàng vạn lượt khách du lịch tới tham quan, nghiên cứu, học tập. Tuy nhiên, những năm qua, việc đầu tư khai thác loại hình du lịch sinh thái ở khu vực này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có định hướng đầu tư hợp lý và chưa tiến hành điều tra, khảo sát, đánh giá kỹ lưỡng, toàn diện. Đồng thời, đội ngũ các nhà quản lý và nhân viên làm việc trong ngành du lịch còn hạn chế kiến thức về du lịch sinh thái; sự tham gia của cộng đồng dân cư vào hoạt động du lịch, trong đó có du lịch sinh thái khu vực Vườn quốc gia Ba Bể chưa cao. Đặc biệt, thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Vườn chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có và chưa được đầu tư đúng mức. Các sản phẩm du lịch đặc thù từ đa dạng sinh học, sinh thái cảnh quan nơi đây chưa được quản lý, khai thác sử dụng hợp lý, thiếu các điểm, khu du lịch hấp dẫn được quy hoạch mang tính chiến lược lâu dài...
Chính vì vậy, UBND tỉnh Bắc Kạn vừa quyết định phê duyệt Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong Vườn Quốc gia Ba Bể giai đoạn 2021 - 2030. Trong đó đến năm 2025, tại Vườn quốc gia Ba Bể, Bắc Kạn đặt chỉ tiêu thu hút 6 dự án đầu tư thuê môi trường rừng và hoàn thành đầu tư phát triển, đưa vào hoạt động đối với 3 điểm du lịch sinh thái. Đồng thời, thu hút 150.000 lượt khách du lịch/năm; trong đó, khách quốc tế chiếm 10%, tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 800 lao động...
Đến năm 2030, tỉnh thu hút 8 dự án đầu tư thuê môi trường rừng; thu hút 450.000 lượt khách du lịch/năm, trong đó khách quốc tế chiếm 20%; thu hút du khách lưu trú trong khu vực từ 3 ngày trở lên; tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 2.000 lao động. Các điểm du lịch, tuyến du lịch bảo đảm các quy định về bảo vệ môi trường và bảo tồn thiên nhiên.
Phạm vi thực hiện Đề án gồm toàn bộ diện tích tự nhiên của Vườn Quốc gia Ba Bể với 10.048 ha, nằm ở 7 xã: Nam Mẫu, Khang Ninh, Thượng Giáo, Quảng Khê, Cao Thượng, Hoàng Trĩ (huyện Ba Bể) và xã Nam Cường (huyện Chợ Đồn).
Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong Vườn quốc gia Ba Bể sẽ là khuôn khổ, hành lang cho hoạt động phát triển du lịch sinh thái, làm cơ sở quản lý các hoạt động du lịch; cơ sở pháp lý để xây dựng các dự án đầu tư phát triển hoạt động du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong khu vực Vườn. Đề án còn là cơ sở để xác định giá trị của dịch vụ môi trường tự nhiên trong các sản phẩm du lịch, xây dựng các cơ chế chia sẻ lợi ích từ du lịch sinh thái cho cộng đồng và việc bảo tồn; qua đó góp phần giới thiệu giá trị đa dạng sinh học, môi trường sinh thái, văn hóa bản địa, lịch sử của khu vực Vườn quốc gia Ba Bể tới du khách.
