Tuy nhiên, thực tế liệu có đúng như những “luận điệu” mà ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra? Theo ThS. Trần Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế, căn cứ vào các kết quả nghiên cứu, khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), một số tổ chức quốc tế khác như: Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá (CTFK) Hoa Kỳ, Quỹ nhịp cầu sức khỏe (Health Bridge) Canada và một số tổ chức nghiên cứu độc lập khác về nguy cơ ảnh hưởng của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đối với sức khỏe và các tác động về mặt xã hội, kinh tế cho thấy: Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đều rất có hại đến sức khoẻ và tác động tiêu cực tới sự phát triển kinh tế, xã hội. Khi sử dụng đều có sự đốt nóng và có khói, hơi tỏa ra môi trường gây tác hại cho người xung quanh do hút thuốc lá thụ động.
Thuốc lá thế hệ mới và những tác hại chưa được biết đến ở thuốc lá điếu thông thường
Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có nguy cơ ảnh hưởng lớn tới sức khỏe của người sử dụng vì chứa nicotine – là chất gây nghiện cao, các chất độc hại và các chất, hương liệu chưa biết được mức độ gây hại đối với sức khỏe.
ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm – Cán bộ của WHO tại Việt Nam cảnh báo, có đến hơn 15.000 loại hương vị khác nhau trong dung dịch điện tử được biết là có nhiều chất độc. Nếu hương liệu được trộn chung cùng các loại nguyên liệu khác nhau sẽ gây độc hơn. Bên cạnh đó, các chất độc được tìm thấy trong thuốc lá điện tử như: Formaldehyde, Hydrooxycarbonyls, Acetaldehyde, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons, phân tử Ultrafine… gây ra bệnh tật, tử vong và ảnh hưởng đến sức khỏe của người sử dụng. Thuốc lá điện tử gây bệnh tim mạch, đột quỵ, hô hấp, viêm phổi cấp, tiêu hóa, ngộ độc, động kinh, các bệnh về răng miệng và gây ung thư...
Nhiều người lầm tưởng thuốc lá điện tử là an toàn, nhưng theo Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá Hoa Kỳ, thuốc lá điện tử vẫn có rủi ro cho người dùng hoặc những người tiếp xúc với khói thuốc từ thuốc lá điện tử. Các kim loại cũng được tìm thấy ở mức độ cao hơn so với khói thuốc lá như niken và chì. Các hạt siêu mịn trong sol khí có khả năng đi sâu vào phổi và có thể gây nguy cơ mắc các bệnh không thường gặp ở những người hút thuốc lá điếu thông thường. Trong đó, các ca viêm phổi cấp tính, tai nạn thương tích do bộ phận điện tử phát nổ là những tác hại chưa được biết đến ở thuốc lá điếu thông thường nhưng lại xuất hiện ở thuốc lá điện tử.
Chưa dừng lại ở đó, khói thải của thuốc lá điện tử có thể gây rủi ro cho những người xung quanh. Khi một người tiếp xúc với nicotine, nhịp tim và huyết áp sẽ tăng lên bởi động mạch vành bị co lại, làm giảm lưu lượng máu và khí oxy. Qua thời gian, sự tiếp xúc với nicotine có thể dẫn đến bệnh về tim, đột quỵ và đau tim.
Với giới trẻ, thuốc lá điện tử gây ảnh hưởng lớn, đặc biệt là trẻ em vì não bộ của trẻ vẫn đang trong giai đoạn phát triển cho tới tuổi 25. Chỉ riêng nicotine đã gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em, thiếu niên, thanh niên, gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của bà mẹ và thai nhi trong thai kì, gây ra sinh non và thai lưu. Những thay đổi do nicotine gây ra trong hệ thần kinh trong não khiến người dùng ở nhóm tuổi trẻ dễ bị nghiện nicotine hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai.
Thuốc lá điện tử tiện dụng với các ống dung dịch được đóng gói cho hàng trăm hơi hút, hầu như không có định lượng về nồng độ nicotine trong mỗi ml. Điều này dẫn đến nguy cơ người sử dụng tăng liều lượng, mức độ dung nạp nicotine và gây nguy cơ ngộ độc cấp tính.
Với thuốc lá nung nóng, do có tính tương đồng với thuốc lá điếu thông thường về thành phần nguyên liệu, thuốc lá nung nóng cũng có những tác hại đối với sức khỏe tương tự như thuốc lá điếu thông thường hiện nay. Đặc biệt, WHO đã có khuyến cáo: Thuốc lá nung nóng tạo ra chất khí độc hại, có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Khói thuốc lá nung nóng ngoài gây hại cho người hút thì còn gây tác hại cho người xung quanh do hút thuốc thụ động. Thuốc lá nung nóng chứa nicotine là chất gây nghiện mạnh, có hại cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, vị thành niên và phụ nữ có thai...
Ngoài ra, giới chuyên môn đã phát hiện ra hàng loạt các tác hại và ảnh hưởng đã được ghi nhận với thuốc lá nung nóng như: gây độc tế bào và viêm tế bào phổi, gây độc tố gan, phơi nhiễm nicotine và các chất có trong thuốc lá nung nóng gây ra đẻ non và thai chết lưu và tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, nhiều loại ung thư và bệnh tật khác...
Điều đáng lo ngại là thuốc lá nung nóng cũng có xu hướng nhắm tới và thu hút đối tượng là giới trẻ. Đặc biệt với các thiết kế hiện đại và bắt mắt, phù hợp với thị hiếu tiêu dùng của giới trẻ, thuốc lá nung nóng làm tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong giới trẻ gây hậu quả xấu đến sức khỏe, môi trường, lối sống, hành vi của giới trẻ.
 Giới chuyên gia cho rằng, độ độc hại của thuốc lá điện tử không hề kém cạnh thuốc lá thông thường. |
Ảnh hưởng đến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá
Trái với quảng cáo “có thể giúp cai nghiện thuốc lá”, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng làm gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá do cung cấp thêm sự lựa chọn cho việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá bên cạnh thuốc lá truyền thống, thúc đẩy cả người không hút thuốc lá và người đang sử dụng thuốc lá điếu sử dụng thuốc lá điện tử. Từ đó, ảnh hưởng đến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá và ảnh hưởng đến nỗ lực phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.
Có nhiều bằng chứng cho thấy những người đang hút thuốc lá điếu thông thường có khả năng sử dụng thuốc lá điện tử nhiều hơn những người không hút thuốc lá, và thanh thiếu niên không hút thuốc lá vẫn thử và bắt đầu sử dụng thuốc lá điện tử trên toàn cầu. Người trẻ tuổi sử dụng thuốc lá điện tử có nhiều khả năng trở thành người hút thuốc lá điếu thông thường, bao gồm cả những người không sử dụng thuốc lá.
“Đối với thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc lá nhưng sử dụng thuốc lá điện tử, tỷ lệ hút thuốc lá điếu thông thường cao hơn tới 6 lần so với những thanh thiếu niên chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử” – theo một báo cáo ở Anh. Các kết quả điều tra cũng cho thấy, tỷ lệ phụ nữ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tăng cao hơn so với tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường. Các công ty thuốc lá hướng đến quảng cáo các sản phẩm thuốc lá điện tử để thu hút cả phụ nữ và trẻ em.
Gánh nặng bệnh tật, bất lợi về kinh tế
Theo đánh giá của giới chuyên môn, thuốc lá điện tử gây ra nhiều vấn đề xã hội, kinh tế ảnh hưởng nghiêm trọng tới an sinh xã hội, an ninh trật tự, kinh tế, môi trường và sự phát triển bền vững. Thuốc lá điện tử có nguy cơ cao tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, nhất là sử dụng ma túy và các chất gây nghiện, ảnh hưởng đến sức khỏe, an ninh trật tự xã hội. Tại Việt Nam, tình trạng tội phạm ma túy trộn các loại ma túy vào các sản phẩm thuốc lá điện tử và hướng vào đối tượng học sinh, sinh viên và giới trẻ đang rất phức tạp và một số vụ việc đã được điều tra, phát hiện.
Thiết bị điện tử để sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng có thể hỏng, lỗi và gây cháy nổ, thương tích, mất an toàn cho người sử dụng. Các chấn thương nghiêm trọng đã được ghi nhận như miệng, mặt, cổ mắt, mũi, xương hàm... thuốc lá điện tử gây ảnh hưởng đến môi trường vì lượng chất thải rắn thải ra ngoài môi trường sau khi sử dụng, đặc biệt là với thiết bị sử dụng 1 lần. Theo cáo cáo của WHO năm 2017 và một số nghiên cứu khác cho thấy: 2/3 lượng thuốc lá điếu bị vứt bừa bãi; chỉ riêng chi phí dọn sạch lượng thuốc lá bị vứt bừa bãi đã là 11 tỷ USD, chưa kể các chi phí môi trường khác trong cả chuỗi cung ứng thuốc lá: trồng cây, sấy... Trong khi đó, thiết bị thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có rất nhiều thành phần: nhựa, pin, bảng mạch điện, dung dịch…. Quy trình dỡ bỏ, phân loại… nhằm tái chế hay vứt bỏ, tiêu hủy đều phức tạp và tốn kém. Nếu bị vứt bỏ dưới dạng vỡ, nát có thể phát tán ra môi trường các chất độc hại như kim loại, axit, nicotine...
Thuốc lá nung nóng sẽ tiếp tục gây gánh nặng bệnh tật và chi phí bệnh tật lớn tại Việt Nam. Theo WHO, trên thế giới, sử dụng thuốc lá khiến cho 8 triệu người tử vong mỗi năm (7 triệu do hút thuốc lá trực tiếp và 1,2 triệu do hút thuốc lá thụ động). Chi phí của việc hút thuốc lá trên toàn cầu là 1.000 tỷ USD. Tại Việt Nam, thuốc lá gây ra 40.000-70.000 ca tử vong sớm mỗi năm. Chi tiêu cho hút thuốc lá chiếm mất trên 31.000 tỷ mỗi năm của các hộ gia đình Việt Nam. Chi phí cho một số bệnh tật phổ biến do thuốc lá đã lên tới trên 21.000 tỷ mỗi năm. Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không làm giảm đi các vấn đề này mà thậm chí sẽ làm tăng các chi phí hơn nữa.
Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có những tác động bất lợi đến kinh tế và ngành sản xuất nội địa: Việt Nam hiện không sản xuất thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng nên việc cho phép nhập khẩu thuốc lá điện tử sẽ ảnh hưởng đến thị trường, thị phần, doanh thu của các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá điếu thông thường. Hiện nay, Tổ chức Hải quan quốc tế của Liên Hợp Quốc xếp thuốc lá điện tử không chứa nicotine vào chương hóa chất, không phải là sản phẩm chịu thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc mức thuế thấp nên nếu cho phép nhập khẩu sẽ gây thất thu thuế. Bộ phận điện tử là phần có chi phí và giá cao nếu không được xếp vào danh mục tính thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ gây thất thu cho ngân sách.
Từ những phân tích trên đây, ThS. Trần Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế nhấn mạnh, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất độc hại, gây bệnh tật, tử vong, ảnh hưởng đến sức khỏe của cả người hút và người xung quanh, gây ra các tác hại về xã hội, kinh tế, môi trường. Bản chất sản phẩm này vẫn là cung cấp chất gây nghiện nicotine.
Các tác động có hại đến sức khỏe con người và các hệ lụy xã hội do sử dụng các loại sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng (chủ động và phơi nhiễm với khói thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng) gây ra không thấp hơn so với thuốc lá điếu thông thường.
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ảnh hưởng xấu tới thanh thiếu niên và cả những người hút thuốc lá. Đặc biệt, nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến giới trẻ, nguy cơ sử dụng ma túy và các chất kích thích khác đồng thời với thuốc lá điện tử nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu thông thường.
Do đó, cần thiết cấm hoàn toàn dưới mọi hình thức mua bán, sản xuất, nhập khẩu đối với các sản phẩm mới này (thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, shisha).
