Biến hiểm họa COVID-19 thành cơ hội để Việt Nam chấm dứt bệnh lao vào năm 2030

PGS.TS Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc bệnh viện Phổi Trung ương.

Hiện ở nước ta có 174.000 người mắc bệnh lao và 13.000 người tử vong do lao, bao gồm cả lao/HIV trong một năm. Số người mắc không chỉ xảy ra ở một vài nơi như TP. Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Thanh Hóa, Vĩnh Phúc mà tại tất cả các tỉnh, thành phố trên cả nước. Hàng năm, cả nước phát hiện và đưa vào điều trị hơn 100.000 người mắc lao. Tuy nhiên, tỉ lệ bệnh nhân được phát hiện và báo cáo mới chỉ đạt 57%, có nghĩa là còn tới 43% số bệnh nhân lao chưa được phát hiện và báo cáo trong cộng đồng.

Trong cuộc chiến này, lực lượng vô cùng quan trọng là người phụ nữ trong mỗi gia đình. Chương trình Chống lao Quốc gia đặt ra mục tiêu có ít nhất 20 triệu phụ nữ trong 20 triệu gia đình Việt Nam có kiến thức và thực hành bảo vệ chính gia đình họ không mắc lao.

Phóng viên Ngày Nay đã có buổi phỏng vấn, trao đổi với PGS.TS Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Bệnh viện Phổi TƯ về phát hiện và điều trị bệnh lao tại Việt Nam.

PV: Lời đầu tiên xin được cảm ơn PGS.TS đã tham gia cuộc phỏng vấn ngày hôm nay!

Thay đổi tư duy nhận thức sẽ thay đổi cách làm, ông đã đặt ra kế hoạch gì cho bản thân và các cộng sự trong toàn ngành lao để thực hiện thành công mục tiêu thanh toán bệnh lao vào năm 2030?

PGS.TS Nguyễn Viết Nhung: “Chúng ta cũng thấy rằng bệnh lao đã có từ lâu, từ 140 năm rồi. Nếu không thay đổi thì chúng ta vẫn như cũ, không thay đổi sẽ không có những kết quả mới. Vì vậy trong khoảng 10 năm nay chúng tôi đã đưa ra chiến lược 4 đổi mới. Đầu tiên chính là đổi mới về tư duy, sau đó là đổi mới về công nghệ, đổi mới về tiếp cận và đổi mới về đầu tư.

Câu hỏi này chính là đổi mới về mặt tư duy. Đây là đổi mới quyết định cho các thay đổi kế tiếp. Vai trò của nhận thức về tư duy là hết sức quan trọng. Không phải chỉ thay đổi nhận thức của người dân, mà là nhận thức của cả những người hoạch định chính sách. Ví dụ về chuyên ngành lao, vấn đề kỳ thị, mặc cảm, chúng ta đã thay đổi không chỉ với người dân mà với cả cán bộ y tế. Những người hoạch định chính sách có quan tâm hay không, đấy là một vấn đề hết sức quan trọng. Trong những năm vừa rồi, đặc biệt là trong năm 2019 chúng ta đã có những thay đổi rất lớn, đó là việc Chính phủ thành lập Uỷ ban Quốc gia về chấm dứt bệnh lao, nêu rõ nhiệm vụ của Uỷ ban. Chúng tôi rất mong chờ những thay đổi về mặt chỉ đạo mang tính chất quyết liệt từ Trung ương cho đến địa phương. Ngoài ra, sự thay đổi của cả hệ thống y tế, ở đây là hệ thống y tế điều trị tại các bệnh viện và hệ thống y tế dự phòng cũng tương tự như vậy. Thay đổi cả về mặt chỉ đạo của Uỷ ban Nhân dân, hệ thống chính trị các cấp, và đặc biệt chúng tôi muốn nói đến thay đổi về mặt nhận thức cũng như thái độ và thực hành của người dân.

Trước đây chúng ta nói là bệnh lao không thể giải quyết được, nhưng bây giờ không phải như vậy. Làm sao để truyền tải ý đó, đấy là điều phải thay đổi. Một điều nữa mà chúng tôi muốn nói đến là những cái thay đổi mà chúng ta phải ứng phó phù hợp. Tôi lấy ví dụ như là thay đổi về mặt cung ứng, đối với chữa trị bệnh lao bây giờ đó là thuốc và các xét nghiệm là hết sức quan trọng. Chúng ta gần đây có những thay đổi về các văn bản, nghị định, thông tư, thế tự nhiên các cái phê duyệt về thuốc, về các trang thiết bị tăng thời gian lên khoảng 3 tháng đến nửa năm, dẫn đến tình trạng có thể bị thiếu thuốc. Không phải thay đổi nào cũng là tích cực. Chúng ta phải ứng xử như nào để có những thay đổi tốt, giúp hệ thống của chúng ta tốt hơn, mạnh hơn”.

PV: Tổ chức Y tế Thế giới đánh giá cao chiến lược 2X, tức là X-Quang để sàng lọc các trường hợp nghi lao và X-Pert để xác định vi khuẩn lao của ông. Phương pháp này có ý nghĩa ra sao trong việc thanh toán bệnh lao ở Việt Nam?

PGS.TS Nguyễn Viết Nhung: “Đây là chìa khoá, sự đổi mới về công nghệ. Xquang là một phương pháp từ lâu rồi, còn Xpert là phương pháp mới. Nhưng việc kết hợp 2 kỹ thuật này trở thành một sự đổi mới đột phá về khoa học công nghệ. Năm 2018 với cuộc họp về tư vấn chiến lược và kỹ thuật của Tổ chức Y tế Thế giới, tôi đã đề xuất một chiến lược gọi là "2X" - tức là X-Quang để sàng lọc và tìm ra những trường hợp nghi ngờ là bị lao, phương pháp này có độ nhạy rất cao, nhưng không phải là đặc hiệu nên chỉ để sàng lọc giúp không bỏ sót.

Còn Xpert là một xét nghiệm giúp chúng ta có thể xét nghiệm được, tìm thấy được vi khuẩn lao một cách đặc hiệu, và rất nhạy, nhạy tới trên 90%. Đặc biệt, kỹ thuật này còn xác định được vi khuẩn lao nhiều hay ít và có kháng thuốc hay không. Trước đây để trả lời câu hỏi này phải mất từ 2 đến 3 tháng, nhưng bây giờ chúng ta chỉ mất có 2 giờ đồng hồ, do đó đây là một sự đột phá. Cuối năm ngoái chúng tôi cũng được chủ trì một cuộc họp để xây dựng một hướng dẫn cho toàn cầu để sử dụng kỹ thuật Xpert như là một xét nghiệm ban đầu để chuẩn đoán bệnh lao.

Với tiến trình như vậy thì có thể nói là thay đổi toàn bộ hệ thống chống lao trên phạm vi toàn cầu, giúp chúng ta có thể phát hiện được sớm, phát hiện được nhiều, đặc biệt là những trường hợp kháng thuốc. Kết hợp 2 phương pháp này thì Việt Nam chúng ta hoàn toàn có ưu thế, chúng ta đã có chuẩn bị từ trước, 27 xe X-Quang của chúng ta đã chuẩn bị về với sự hỗ trợ chi phí toàn cầu sẽ dải đi khắp toàn quốc cùng với hệ thống hơn 200 điểm Xpert giúp chúng ta có thể thực hiện chiến lược này một cách hiệu quả. Rất mong đợi rằng các cấp sẽ ủng hộ và đặc biệt là người dân cũng sẽ ủng hộ để chúng ta có thể làm tốt trong thời gian tới”.

PV: Điều gì khiến ông cho rằng việc phòng chống lao nếu được cả xã hội quan tâm như phòng chống dịch COVID-19, chắc chắn sẽ thành công?

PGS.TS Nguyễn Viết Nhung: “Đúng là hiện nay chúng ta đang có mối quan tâm của toàn dân, tất cả hệ thống chính trị, cũng như là hệ thống y tế và toàn thể cộng đồng đang quan tâm đến Covid-19. Chúng ta đã thực hiện cách ly có thể nói là hiệu quả. Tất nhiên chúng ta phải duy trì như thế, cái thành quả đó chúng ta cần duy trì, tuy nhiên rất là khó khi mà chúng ta thấy Hàn Quốc, Trung Quốc hiện nay cũng đang có rất nhiều những khó khăn, đặc biệt là Hàn Quốc trong thời gian gần đây số ca mới mắc tăng lên rất cao.

Như vậy thì ngoài việc cách ly tại chỗ phía trong đất nước của chúng ta thì việc hiểu biết về cách phòng chống cũng như không để nguồn bệnh vào được đất nước chúng ta là hết sức quan trọng. Thế thì việc này tại sao lại liên tưởng đến chuyện bị lao? Bởi bệnh lao cũng tương tự như vậy, bệnh lao thì khác với Covid ở chỗ là chúng ta đã có thuốc chữa rồi, chúng ta đã có xét nghiệm tốt để chuẩn đoán rồi, còn với Covid thì chúng ta chỉ có một cách duy nhất là phải cách ly, và chỉ cách ly thì mới có thể tiêu diệt được nguồn lây hoặc bảo đảm hết nguồn lây. Như vậy có một điểm chung nhau, là khi nào chúng ta làm được hết nguồn lây thì chúng ta sẽ chấm dứt được, chúng ta sẽ kiểm soát được dịch đó.

Vậy thì nếu như bệnh lao mà chúng ta được quan tâm như Covid, với điều kiện kỹ thuật của chúng ta đã có đủ các xét nghiệm, hệ thống chống lao đã cung cấp đầy đủ hệ thống thuốc men cũng như là phác đồ điều trị đầy đủ thì chúng ta sẽ dễ dàng phát hiện được tất cả các trường hợp bị lao. Hiện nay chúng ta mới phát hiện và đăng ký điều trị trong chương trình khoảng 100.000.Và chúng tôi đoán rằng đã được phát hiện và điều trị ở khu vực tư nhân hoặc khu vực y tế đa khoa vào khoảng 10% nữa hay vào khoảng 20.000, vậy chúng ta có thể tính toán được là còn khoảng 50.000 người chưa được phát hiện. Nếu như tất cả người dân quan tâm đến việc nếu có triệu chứng chúng ta cần đi khám ở đâu, nếu như phát hiện chủ động chúng ta sẽ tham gia như thế nào, chúng ta sẽ có thể phát hiện được tất cả các trường hợp mắc lao ở giai đoạn sớm thì rõ ràng nguồn lây sẽ được cắt đứt rất nhanh. Tôi tin tưởng rằng nếu như chúng ta quan tâm như Covid-19, chắc chắn tiến trình chấm dứt bệnh lao sẽ đến sớm hơn với Việt Nam”.

Xin cám ơn PGS.TS!

Hiện, tỉ lệ khỏi bệnh được duy trì ở mức cao, trên 90% với bệnh nhân lao mới, 75% với bệnh nhân lao đa kháng thuốc sử dụng phác đồ dài hạn và 80% với bệnh nhân lao đa kháng thuốc sử dụng phác đồ ngắn hạn, tỉ lệ điều trị thành công bệnh nhân lao mới trên thế giới là 85%, con số này ở bệnh nhân kháng đa thuốc là 56%. Các kỹ thuật công nghệ mới, thuốc mới, tiếp cận mới trên thế giới đã được áp dụng hiệu quả cao tại Việt Nam, ngay cả với lao đa kháng và siêu kháng thuốc.

Chương trình chống lao Quốc gia đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm số người mắc bệnh lao trong cộng đồng xuống dưới 20/100.000 người dân và giảm số người chết do bệnh lao, để người dân Việt Nam được sống trong môi trường không còn bệnh lao.