Những bất cập trạm thu phí BOT
Theo Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể, kết quả rà soát trạm thu phí của toàn bộ 70 dự án BOT cho thấy, có 21 trạm thu phí có bất cập được phân thành 4 nhóm theo tính chất dự án BOT, trạm thu phí, đó là:
Nhóm thứ nhất gồm 3 trạm thu phí nằm ngoài phạm vi dự án, đó là: Trạm Bắc Thăng Long - Nội Bài (Hà Nội), trạm Bỉm Sơn (trên Quốc lộ 1, tỉnh Thanh Hóa) và trạm Cầu Rác (trên Quốc lộ 1, tỉnh Hà Tĩnh).
Nhóm thứ hai gồm 7 trạm thu phí đặt trên tuyến đường hiện hữu, thu phí hoàn vốn 2 hợp phần (cải tạo nâng cấp đường hiện hữu và xây dựng tuyến tránh) gồm các trạm Nam Cầu Giẽ (Quốc lộ 1, tỉnh Hà Nam), trạm Tân Đệ (Quốc lộ 10, tỉnh Thái Bình), trạm Bến Thủy (Quốc lộ 1, tỉnh Nghệ An), trạm Quán Hàu (Quốc lộ 1, tỉnh Quảng Bình), trạm Trảng Bom (Quốc lộ 1, tỉnh Đồng Nai), trạm Cai Lậy (Quốc lộ 1, tỉnh Tiền Giang) và trạm Thành phố Sóc Trăng (Quốc lộ 1, tỉnh Sóc Trăng).
Nhóm thứ ba gồm 6 trạm, thu phí trên cả tuyến quốc lộ và đường cao tốc song hành gồm 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 6 và trên cao tốc Hòa Lạc - Hòa Bình; 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 3 (trạm Bờ Đậu) và trên cao tốc Thái Nguyên - Chợ Mới; 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 5 hỗ trợ thu phí hoàn vốn cho cao tốc Hà Nội - Hải Phòng.
Nhóm thứ tư gồm 5 trạm thu phí có tính đặc thù, trong đó có 2 trạm hoàn vốn dự án xây dựng các hầm đường bộ Đèo Cả, Cù Mông và Hải Vân (trạm trên tuyến La Sơn - Tuý Loan, tỉnh Thừa Thiên Huế và trạm đặt tại đường dẫn phía Nam hầm Hải Vân); trạm Km1747 trên đường Hồ Chí Minh, tỉnh Đắk Lắk; trạm Ninh Xuân trên Quốc lộ 26, tỉnh Khánh Hòa; trạm T2 trên Quốc lộ 91, thành phố Cần Thơ.
Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể, trên cơ sở kết quả đánh giá bất cập, Bộ GTVT đã phối hợp với các địa phương, nhà đầu tư áp dụng nhiều giải pháp để xử lý vướng mắc, bất cập như di dời trạm thu phí về vị trí phù hợp. Di dời trạm về tuyến tránh; bổ sung trạm thu phí trên tuyến tránh để tách riêng phần hoàn vốn cho đường hiện hữu và cho tuyến tránh. Gộp trạm có khoảng cách quá gần nhau; thực hiện miễn giảm phí cho các phương tiện của người dân khu vực lân cận trạm. Phối hợp với các địa phương cắm biển, điều tiết lưu lượng giao thông nhằm hạn chế tình trạng phân lưu, bảo đảm an toàn giao thông; tổ chức tuyên truyền, vận động người dân chấp hành…
Đến nay, trong tổng số 21 trạm BOT có vướng mắc, bất cập, Bộ GTVT đã chủ động phối hợp với các cơ quan đàm phán với nhà đầu tư xử lý theo thẩm quyền được 16/21 trạm, qua đó tạo sự đồng thuận của người dân, tình hình an ninh trật tự, an toàn giao thông đã được bảo đảm, công tác thu phí hoàn vốn cơ bản ổn định. Một trạm (Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang) đã thống giải pháp xử lý phù hợp và chuẩn bị đưa vào vận hành thu phí trở lại nhưng có thể còn tiềm ẩn rủi ro. Còn lại 4 trạm, do tính chất đặc thù nên giải pháp xử lý bất cập liên quan đến một số nội dung chưa được pháp luật quy định cụ thể nên vượt thẩm quyền xử lý của Bộ GTVT, gồm: Trạm Bỉm Sơn trên Quốc lộ 1 (Thanh Hóa); Trạm Bờ Đậu trên Quốc lộ 3 (Thái Nguyên); Trạm La Sơn - Túy Loan trên cao tốc Bắc - Nam đoạn La Sơn - Túy Loan, (Thừa Thiên Huế) và Trạm T2 trên Quốc lộ 91 (thành phố Cần Thơ).
Theo đánh giá, nguyên nhân dẫn đến những bất cập nêu trên do hầu hết các dự án BOT được triển khai theo Nghị định số 77-CP ngày 18/6/1997, Nghị định số 108/2009/NĐ-CP ngày 27/11/2009 của Chính phủ (giai đoạn này pháp luật cho phép và khuyến khích việc cải tạo, nâng cấp các tuyến đường hiện hữu theo hình thức hợp đồng BOT). Sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 437/NQ-UBTVQH14 và Quốc hội thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, hình thức cải tạo, nâng cấp đường hiện hữu và thu phí trực tiếp từ người sử dụng dịch vụ không được áp dụng.
Bên cạnh đó, trong giai đoạn này BOT là hình thức đầu tư mới và phức tạp, các chủ thể (bao gồm cả phía cơ quan quản lý nhà nước, nhà đầu tư và các tổ chức tín dụng) đều chưa có kinh nghiệm về đầu tư PPP. Bên cạnh đó, do đặc thù các dự án BOT giao thông có tổng mức đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài đến trên 20 năm. Chính vì vậy, các số liệu dự báo về nhu cầu vận tải chỉ đảm bảo ở mức độ chính xác nhất định.
Đặc biệt khi phía nhà nước điều chỉnh chính sách pháp luật, các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, điều chỉnh và bổ sung quy hoạch của các địa phương… sẽ tác động rất lớn đến doanh thu và hiệu quả tài chính của các dự án BOT. Trong khi toàn bộ các dự án BOT giao thông chưa được áp dụng cơ chế chia sẻ rủi ro nên thường rất khó khăn, thậm chí dẫn đến phá sản doanh nghiệp và gây nợ xấu lên các tổ chức tín dụng khi dự án BOT bị sụt giảm doanh thu.
Theo kết quả rà soát, trong tổng số 70 dự án, đến nay có 54 dự án đang tổ chức thu phí hoàn vốn, các dự án còn lại chưa được thu phí hoặc đang dừng thu phí để quyết toán và thanh lý hợp đồng. Trong tổng số 54 dự án đang thu phí, 41/54 dự án có số thu thấp hơn so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án, trong đó 19 dự án có mức thu đạt dưới 70%, cá biệt có 3 dự án có doanh thu chỉ đạt dưới 30% so với phương án tài chính, gây phá vỡ phương án tài chính, gồm: Dự án BOT đầu tư xây dựng cầu Thái Hà nối hai tỉnh Thái Bình và Hà Nam; Dự án BOT nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn Km1738+148 - Km1763+610 tỉnh Đắk Lắk; Dự án xây dựng cầu đường sắt Bình Lợi.
Giải pháp nào để gỡ khó những tồn tại này?
Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể cho biết, Chính phủ luôn xác định việc giải quyết triệt để những vướng mắc, bất cập về trạm thu phí, dự án BOT là trách nhiệm của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương. Do vướng mắc trong việc áp dụng các quy định của pháp luật cũng như cân đối nguồn vốn nên đến nay các vướng mắc, bất cập này chưa được giải quyết triệt để.
Đối với 4 trạm thu phí BOT còn tồn tại bất cập chưa được thu phí, trong thời gian qua Bộ GTVT đã phối hợp với các bộ, ngành và địa phương nghiên cứu nhiều giải pháp để xử lý. Tuy nhiên, do tính chất đặc thủ của các trạm thu phí này nên các giải pháp đều không thể xử lý triệt để bất cập.
Đến nay, các dự án BOT liên quan đến 4 trạm thu phí này đều đã đưa vào khai thác và phát huy hiệu quả. Tuy nhiên để xử lý triệt để cần phải bố trí vốn nhà nước nên vượt thẩm quyền của Bộ GTVT.
Sau khi nghiên cứu kỹ các quy định của hợp đồng dự án, các quy định của pháp luật, Bộ GTVT đã báo cáo Chính phủ xem xét thông qua để báo cáo cấp có thẩm quyền cho phép: Sử dụng vốn nhà nước thanh toán chi phí đầu tư và chấm dứt hợp đồng trước thời hạn nhằm giải quyết 3/4 trạm thu phí (trạm Bỉm Sơn trên Quốc lộ 1, trạm Bờ Đậu trên Quốc lộ 3 và trạm T2 trên Quốc lộ 91); bổ sung vốn nhà nước hỗ trợ trong giai đoạn khai thác nhằm thay thế quyền thu phí tại trạm La Sơn - Túy Loan.
Trong giai đoạn chờ cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý, cho phép các tổ chức tín dụng được tái cơ cấu khoản nợ, khoanh nhóm nợ đối với các khoản vay tín dụng tại các dự án này.
Trên cơ sở rà soát, đánh giá và đề xuất giải pháp của Bộ GTVT, đến nay các bộ, ngành và địa phương đã cơ bản thống nhất về sự cần thiết và các giải pháp xử lý; tuy nhiên, do một số nội dung pháp luật hiện nay chưa quy định và chưa xác định nguồn vốn để xử lý.
Bộ GTVT tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành rà soát kỹ lưỡng về cơ sở pháp lý của từng dự án, đồng thời đề xuất nguồn vốn phù hợp để hoàn thiện báo cáo trình Chính phủ cho ý kiến trước khi báo cáo Quốc hội xem xét quyết định (dự kiến Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 4, tháng 10/2022).
Đối với vướng mắc về doanh thu, tăng phí BOT theo hợp đồng, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết: Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT đang chỉ đạo các cơ quan rà soát, đánh giá cụ thể điều kiện của từng dự án BOT và đề xuất lộ trình tăng phí phù hợp, vừa tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp BOT nhưng không gây tác động nhiều đến chi phí vận chuyển hàng hóa và chính sách điều tiết nền kinh tế của Nhà nước. Trên cơ sở đó, Bộ GTVT sẽ quyết định theo thẩm quyền và sớm triển khai thực hiện.
Bộ GTVT cũng đề nghị cấp có thẩm quyền cho phép các tổ chức tín dụng được tái cơ cấu khoản nợ, khoanh nhóm nợ đối với một số khoản vay tín dụng đầu tư BOT có nguy cơ phát sinh nợ xấu do sụt giảm doanh thu. Đề nghị các địa phương khi xem xét đầu tư các dự án hạ tầng giao thông phục vụ phát triển kinh tế - xã hội cần đánh giá kỹ tác động đến các dự án BOT trong khu vực và có giải pháp phù hợp, hạn chế việc phân lưu làm sụt giảm doanh thu các dự án BOT.
Đối với 3 dự án BOT phương án tài chính bị phá vỡ (gồm 2 dự án có doanh thu quá thấp là dự án BOT đầu tư xây dựng cầu Thái Hà và dự án BOT nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh tỉnh Đắk Lắk) cùng với 1 dự án không thể triển khai thu phí (Dự án xây dựng cầu đường sắt Bình Lợi), Bộ GTVT kiến nghị cấp có thẩm quyền cho phép sử dụng vốn nhà nước thanh toán chi phí đầu tư để chấm dứt hợp đồng trước thời hạn (tương tự như giải pháp đề xuất đối với 3/4 trạm bất cập nêu trên).
Ngoài ra, hiện này còn 3 dự án BOT khác tiềm ẩn nguy cơ phát sinh phá vỡ phương án tài chính, cần sự hỗ trợ từ phía nhà nước. Đó là dự án BOT Cai Lậy (Tiền Giang), đến nay Bộ GTVT và địa phương đã thống nhất giải pháp xử lý bất cập nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro. Dự án BOT cải tạo Quốc lộ 26, hiện nay tình hình thu phí cơ bản ổn định; tuy nhiên dự kiến sẽ bị phân lưu và sụt giảm doanh thu sau khi đưa cao tốc Khánh Hòa - Buôn Mê Thuột vào khai thác. Dự án BOT cầu Văn Lang kết nối Thành phố Việt Trì (Phú Thọ) với huyện Ba Vì (Hà Nội), theo số liệu báo cáo của nhà đầu tư, doanh thu hiện nay đạt khoảng 30% so với hợp đồng. Đối với các dự án này, Bộ GTVT đang tiếp tục đánh giá kỹ lưỡng để đề xuất giải pháp phù hợp.
