Ý thức người trẻ trong kỷ nguyên số
Nếu như thế hệ 8X là những người tiên phong làm quen với chiếc máy tính để bàn đầu tiên, thế hệ 9X là lớp trẻ hòa nhập cùng làn sóng Internet, thì Gen Z, những người sinh từ khoảng 1997 đến 2012, lại là thế hệ sinh ra đã có công nghệ trong tay. Họ không chỉ lớn lên trong kỷ nguyên số hóa mà còn chính là những người kiến tạo và định hình nền tương lai của nền kinh tế số.
Phạm Khánh Phương, học sinh lớp 11 Toán 2, Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam là một gen Z đam mê công nghệ. Phương vừa vinh dự giành giải đặc biệt cuộc thi Olympic phát minh và sáng chế khoa học quốc tế năm 2024, một nền tảng quốc tế khuyến khích, tôn vinh và thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và phát minh trên toàn cầu, tìm ra những sản phẩm tiến bộ, khác biệt với công nghệ hiện có, có tiềm năng thương mại cao.
 |
Phạm Khánh Phương, học sinh lớp 11 Toán 2, Trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam. |
Khánh Phương chia sẻ, công nghệ đã trở thành phần không thể thiếu trong đời sống thường nhật. Từ việc báo thức mỗi sáng, tra cứu tài liệu học tập, quản lý thời gian bằng ứng dụng lịch số, đến tham gia các lớp học online kết nối với bạn bè quốc tế, công nghệ không chỉ hỗ trợ học tập mà còn mở ra những trải nghiệm mới, giúp Khánh Phương mở rộng tư duy và nâng cao tính tự chủ. “Công nghệ đã giúp em sắp xếp cuộc sống gọn gàng và linh hoạt hơn rất nhiều,” Phương nói. Những công cụ số, vốn tưởng chỉ là tiện ích, đã trở thành nền tảng để Phương cũng như các bạn của mình khai thác tối đa cơ hội học hỏi và phát triển bản thân.
Theo Khánh Phương, khi một người bắt đầu sử dụng Internet, họ đã trở thành một “công dân” của thế giới số, một không gian tưởng chừng “ảo” nhưng chứa đựng cả cơ hội lẫn rủi ro như thế giới thực. Để trở thành công dân số thực thụ, người trẻ cần trang bị kiến thức vững vàng về cách thức hoạt động của không gian số, từ việc nhận diện thông tin sai lệch đến bảo vệ quyền riêng tư cá nhân. “Công nghệ giống như một con dao hai lưỡi. Nếu mình không biết cách dùng, nó có thể khiến ta bị ‘đứt tay’,” Phương nói.
 |
Câu lạc bộ Thiên văn học Amstronomy giới thiệu công nghệ thực tế ảo tại ngày hội thiên văn ASTROTALES’25. |
Phương luôn cẩn trọng khi tiếp cận thông tin trực tuyến, thường xuyên kiểm chứng nguồn tin trước khi chia sẻ, và coi việc bảo vệ dữ liệu cá nhân như một thói quen hàng ngày. Khánh Phương cho rằng, việc hiểu rõ các rủi ro như lừa đảo trực tuyến hay xâm phạm quyền riêng tư giúp người trẻ tự tin hơn khi tham gia vào thế giới số, từ việc sử dụng mạng xã hội đến giao dịch trực tuyến.
Sáng tạo công nghệ
Ngày càng nhiều những người trẻ thế hệ gen Z như Phạm Khánh Phương thành thạo sử dụng công nghệ, thậm chí rất nhiều bạn biết sáng tạo, tạo ra những xu hướng mới và đột phá với những nội dung tích cực. Nhiều bạn trẻ sở hữu nhiều ý tưởng độc đáo và tinh thần dám thực hiện, góp phần tạo nên những bước tiến quan trọng trong các lĩnh vực như truyền thông, nội dung số, kinh doanh, giáo dục, bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hóa.
Một ví dụ tiêu biểu được nhiều người trầm trồ, thán phục là dự án số hóa di tích Nhà tù Hỏa Lò - nơi các bạn trẻ đã sử dụng công nghệ để lan tỏa giá trị lịch sử đến cộng đồng một cách sống động và gần gũi. Sự sáng tạo được kết hợp với công nghệ trong dự án này đã truyền tải câu chuyện lịch sử đến thế hệ trẻ, biến những giá trị tưởng chừng xa xôi thành điều dễ tiếp cận. Các ứng dụng như thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) được triển khai, cho phép người tham quan trải nghiệm không gian lịch sử, xem mô phỏng 3D về cuộc sống trong nhà tù, và nghe những câu chuyện cảm động qua audio guide đa ngôn ngữ.
 |
Du khách trải nghiệm thuyết minh tự động tại di tích Nhà tù Hỏa Lò. |
Các chiến dịch truyền thông trực tuyến của dự án, như những video ngắn trên TikTok hay các bài viết tương tác với hashtag #HoaLoStories, đã thu hút hàng triệu lượt xem, đặc biệt từ giới trẻ. Dự án này không chỉ giúp bảo tồn lịch sử mà còn làm cho lịch sử trở nên sống động và gần gũi. Những nỗ lực này cho thấy Gen Z không chỉ tiếp nhận công nghệ mà còn biết cách sử dụng chúng để tạo ra giá trị văn hóa và xã hội sâu sắc.
Theo Phạm Khánh Phương, tại Ngày hội trí tuệ nhân tạo Việt Nam 2024 (AI4VN), em và bạn bè được chứng kiến nhiều sản phẩm ứng dụng AI do chính gen Z phát triển, từ công cụ hỗ trợ chẩn đoán bệnh đến các nền tảng quản lý doanh nghiệp thông minh. Phương bày tỏ niềm tin, với sự đào tạo bài bản, người trẻ Việt Nam có thể tạo ra những sản phẩm công nghệ mang tầm quốc tế.
“Ước mơ của em là được phát triển một sản phẩm công nghệ có khả năng thay đổi thế giới, lấy cảm hứng từ những bộ phim khoa học viễn tưởng và các nhà phát minh như Nikola Tesla hay Ada Lovelace”, Phương nói. Nhận thấy mình còn một hành trình dài phía trước, Phương luôn giữ vững tinh thần cầu tiến và khát vọng lớn lao được cống hiến và đóng góp sức trẻ vào lĩnh vực công nghệ.
Đồng hành cùng tương lai số hóa
Trong kỷ nguyên của dữ liệu và tự động hóa, gen Z không chỉ cần học cách sử dụng công nghệ, mà còn phải hiểu cách công nghệ vận hành và ảnh hưởng đến xã hội. Theo Báo cáo “Tương lai việc làm 2023” của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), 44% kỹ năng của người lao động sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới, với sự gia tăng đáng kể nhu cầu về kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo, phân tích dữ liệu và sử dụng trí tuệ nhân tạo.
Không chỉ có Phương, rất nhiều các bạn trẻ đang được tiếp cận với công nghệ nhiều hơn, chuyên nghiệp hơn. Theo các chuyên gia, giáo dục được xem là yếu tố then chốt trong việc chuẩn bị cho gen Z trước tương lai số hóa.
 |
Các trường đại học mở thêm nhiều ngành mới để bắt kịp xu thế chuyển đổi số. |
PGS.TS Đinh Ngọc Minh, Phó trưởng khoa Khoa học, Kỹ thuật & Công nghệ kiêm Chủ nhiệm chương trình Thạc sĩ Trí tuệ nhân tạo, Đại học RMIT Việt Nam, nhận định: “Người trẻ cần có trách nhiệm khi sử dụng công nghệ, vì đây là yếu tố quan trọng để đảm bảo rằng công nghệ phục vụ đúng mục đích phát triển xã hội.” Ông nhấn mạnh rằng gen Z, với sự tiếp cận công nghệ từ sớm, cần không ngừng học hỏi để sử dụng các công cụ số một cách an toàn và hiệu quả.
Theo đó, các hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ khoa học đã giúp người trẻ khám phá những lĩnh vực mới như thực tế ảo (VR) và tư duy phản biện. Các chương trình học cần được mở rộng để trang bị cho học sinh những kỹ năng như quản lý dữ liệu, phân tích thông tin, hay ứng dụng công nghệ vào các vấn đề thực tiễn như nông nghiệp bền vững hoặc giáo dục vùng sâu vùng xa. Việc thúc đẩy các dự án thực hành, nơi học sinh tự phát triển các giải pháp công nghệ cho cộng đồng, cũng được đề xuất để tăng cường trải nghiệm thực tế.
Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách cho giáo dục phổ thông và đại học tại Việt Nam phải chuyển từ cách dạy kiến thức sang cách nuôi dưỡng năng lực học tập suốt đời. Đặc biệt, việc đưa nội dung như đạo đức số, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng vào chương trình chính khóa sẽ không chỉ giúp gen Z an toàn hơn trong thế giới số mà còn trở thành những người dẫn dắt thay vì chỉ là người theo sau trong chuyển đổi số quốc gia.
