Lưu giữ tiếng rền trung thu
Dưới chân cầu Trường Tiền giữa thành phố Huế mộng mơ, hình ảnh mệ Trương Thị Hường với gánh đồ chơi giản dị không còn quá xa lạ đối với người dân nơi đây.
Hơn 50 năm gắn bó với nghề, mệ là thế hệ nối tiếp “cưu mang” và gìn giữ một nghề thủ công truyền thống lâu đời được cha ông truyền lại. Mệ kể, nghề làm trống lùng tùng và con ve ve đã có từ thời xa xưa, là những trò chơi gắn liền với tuổi thơ của bao thế hệ người con vùng đất cố đô. Tuy nhiên, đến nay tại Huế, chỉ còn lại mệ Hường kiên trì bám trụ giữ nghề.
Dù đã ngoài 80, mái tóc bạc trắng theo năm tháng, lưng đau dáng còng, mệ vẫn miệt mài gìn giữ nghề thủ công truyền thống của cha ông với đôi tay thoăn thoắt, bền bỉ tạo nên những món đồ chơi thấm đẫm hồn cốt dân gian. Dù là những ngày trời hè nắng gay gắt, hay mưa gió rét buốt, người ta vẫn thấy mệ Hường ngồi đó mỗi chiều, bên những chiếc trống lùng tùng và con ve ve, với một tấm bảng khắc mộc: “Trò chơi xưa mệ tự làm bằng thủ công. Nghề truyền thống. Mua dùm mệ. Mệ cảm ơn!”.
 |
Mệ Hường thực hiện các công đoạn làm trống lùng tùng. Ảnh: Journeys in Hue. |
Từ thuở thơ ấu, mệ đã gắn bó với những âm vang rộn ràng của trống lùng tùng, và những âm thanh réo rắt của con ve ve. Học hỏi từng bước, từ những cử chỉ ban đầu còn vụng về, mệ dần trở nên thành thạo, khéo léo và tỉ mỉ trong mỗi công đoạn để làm nên những món đồ chơi trung thu truyền thống thấm đẫm hồn cốt làng quê xưa cũ. Với mệ Hường, đây không chỉ là cái nghề kiếm kế sinh nhai nuôi lớn 12 người con của mình, mà còn là sứ mệnh lưu giữ nét đẹp văn hoá dân gian, qua đó kể lại câu chuyện và sự sáng tạo của cha ông từ những món đồ chơi bình dị.
Trống lùng tùng và con ve ve là những món đồ chơi trung thu rất đỗi mộc mạc, mang đậm chất Huế, sử dụng nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên và thân thiện với môi trường. Từng công đoạn làm ra hai món đồ chơi này đều được mệ Hường thực hiện rất nguyên tắc đúng như kĩ thuật xưa, từ chẻ tre, phơi tre, uốn tre làm khung trống, nấu hồ, nấu nhựa thông… Các bộ phận của trống lùng tùng, con ve ve được dán bằng hồ bột lọc đặc trưng của người Huế, rồi đem đi phơi khô tự nhiên.
 |
Mệ Hường thực hiện các công đoạn làm trống lùng tùng. Ảnh: Journeys in Hue. |
Điểm đặc biệt là cả hai loại đồ chơi này đều được sử dụng giấy ngũ sắc truyền thống của người dân Huế để làm nên. Loại giấy này có năm màu: đỏ, tím, vàng, lục, lam thường được người Huế dùng để gói bánh mứt, làm đồ mã hoặc trang trí trong các nghi lễ, sự kiện truyền thống. Hoa văn truyền thống và nổi bật nhất chính là chữ “Thọ” nằm ở chính giữa khuôn giấy.
Tuy đều được làm từ những nguyên liệu cơ bản giống nhau, nhưng hai món đồ chơi ngày càng trở nên “hiếm có, khó tìm” của mệ Hường lại có những điểm đặc biệt khác nhau. Với chiếc trống lùng tùng, linh hồn của âm sắc nằm ở hai dây cước với hai cục bột lọc nhỏ mà mệ hay gọi vui là “hai con chuột”, được dán cẩn thận ở hai bên thanh trống.
 |
Trống lùng tùng, con ve ve và biển khắc mộc đặc trưng của mệ Hường. Ảnh: Journeys in Hue. |
Trong khi đó, bí quyết cho âm vang trong trẻo của con ve ve nằm ở lớp nhựa thông được phủ đều ở phần đầu đũa tre. Ở thao tác này, mệ Hường phải rất chú tâm, bởi chỉ một sơ suất nhỏ, đôi tay vốn đã chai sạn của mệ cũng có thể bị bỏng do nhựa thông được đun nóng để tạo hình. Sau đó, mệ sẽ buộc chặt một sợi dây cước mảnh vào đầu nhựa thông, luồn qua phần giấy dán trên ống tre rồi cố định. Khi dây cước ma sát vào phần nhựa, âm thanh lan truyền qua ống tre, tạo thành tiếng ve ve liên tục khi người chơi xoay tròn. Âm điệu này gợi nhớ đến tiếng ve kêu của mùa phượng hè, tạo nên một không gian trung thu vừa náo nhiệt, vừa gần gũi với thiên nhiên.
Những món đồ chơi xưa cũ ấy không chỉ đẹp một nét đẹp riêng có, mà còn mang giá trị văn hóa truyền thống lớn lao. Hành trình của mệ Hường không chỉ là một câu chuyện đơn thuần về người nghệ nhân tâm huyết với nghề, đó còn là tín hiệu báo động khi những nghề thủ công truyền thống có nguy cơ bị mai một. Nếu không được bảo tồn, gìn giữ và tiếp nối, tiếng trống lùng tùng và con ve ve có thể chỉ còn vang vọng trong ký ức tuổi thơ của lớp thế hệ đã đi qua.
 |
Các nguyên liệu làm trống lùng tùng và con ve ve. Ảnh: Journeys in Hue. |
Di sản ngân vang cùng người trẻ
“Mệ luôn muốn giữ nghề. Mệ rất yêu nghề, và không thể bỏ cái nghề này được bởi đó là nghề mà cha ông để lại”, đó là tâm sự đau đáu của mệ Hường với nghề. Tâm huyết với nghề của mệ xuất phát chính từ trách nhiệm gìn giữ một di sản văn hoá của quê hương mình. Sự kiên trì đến tần tảo của mệ Hường cũng đầy xúc động, xót xa.
Anh Đoàn Công Quốc Tuấn, Trưởng nhóm Journeys in Hue, kể lại cơ duyên nhóm gặp mệ Hường: “Nhiều lần đi dạo quanh cầu Trường Tiền, chúng tôi thường xuyên bắt gặp mệ. Dù trời nắng gắt hay mưa to, mệ vẫn ngồi đó bên một tấm bảng nhỏ, trải bán trống lùng tùng và con ve ve. Chúng tôi cảm nhận rất rõ sự kiên trì của mệ và thấy rất cảm động. Đó là điểm chạm thôi thúc những người trẻ như chúng tôi cần phải hành động”.
 |
Mệ Hường tạo hình phần nhựa thông để làm con ve ve. Ảnh: Journeys in Hue. |
Nhóm Journeys in Hue được thành lập vào năm 2020, với 6 thành viên là những người trẻ cùng chung đam mê khám phá lịch sử, văn hoá và di sản Huế. Nhóm đã có nhiều hành động thiết thực với mục tiêu “biến văn hóa trở nên thú vị, và gần gũi hơn với người trẻ” thông qua các kế hoạch truyền thông đại chúng. Đến nay, kênh truyền thông của nhóm đã thực hiện gần 1000 bài viết cũng như video về nhiều nghệ nhân, di sản của Huế, trong đó có trống lùng tùng và con ve ve.
“Trong đời sống hiện đại, nhiều nét văn hóa, phong tục có nguy cơ bị mai một. Vì vậy, rất cần người trẻ hiểu, yêu và gìn giữ chúng. Nếu các bạn trẻ không hiểu thì không thể yêu chúng được. Trên hành trình đó, chúng tôi lựa chọn đóng góp bằng cách truyền thông về những nét đẹp ấy, và truyền thông một cách bền bỉ, lâu dài”, anh Tuấn cho biết.
Trước nguy cơ mai một của đồ chơi trung thu truyền thống, nhóm đã quyết định lập riêng trang thông tin “Trống Lùng Tùng & Con Ve Ve Mệ Hường” trên Facebook, được xây dựng song ngữ Việt – Anh, nhằm lan tỏa nét đẹp văn hoá này không chỉ đến người trẻ Việt Nam, mà còn mở rộng phạm vi tiếp cận đến với bạn bè quốc tế. Theo chia sẻ từ anh Quốc Tuấn, nhóm đã nhận được sự quan tâm và liên hệ từ các đoàn sinh viên quốc tế, các sự kiện văn hóa lớn, tạo cơ hội cho mệ Hường giới thiệu sản phẩm của mình đến đa dạng đối tượng hơn.
 |
Các mẫu trống lùng tùng được mệ Hường cải tiến trong dịp trung thu 2025. Ảnh: Journeys in Hue. |
Sự hỗ trợ của nhóm Journeys in Hue với mệ Hường không chỉ dừng lại ở việc lan tỏa thông tin, mà đi sâu thực tiễn. Nhóm đã hỗ trợ kiến tạo sinh kế bền vững cho mệ Hường, từ đó tạo động lực cho con cháu mệ theo nghề. Nhóm đã giúp mệ tiếp cận thị trường thông qua mạng xã hội, kết nối bán hàng online nhằm tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm thủ công của mệ. “Thu nhập của mệ khi bán dạo rất bấp bênh. Chúng tôi muốn hỗ trợ bán hàng để mệ có thu nhập ổn định hơn. Khi con cháu mệ thấy cái nghề sống được, họ sẽ tích cực cùng làm phụ, và từ đó chắc chắn sẽ giữ được nghề”, Trưởng nhóm Journeys in Hue chỉ rõ.
Để đồ chơi trung thu truyền thống đến gần hơn với thế hệ trẻ, nhóm đã hỗ trợ mệ Hường tổ chức các buổi workshop trải nghiệm làm trống lùng tùng và con ve ve. Buổi workshop đầu tiên vào tháng 8 vừa qua đã thu hút gần 40 người, từ trẻ mẫu giáo đến sinh viên đại học tham gia. Tuy nhiên, quá trình tổ chức cũng gặp phải một số trở ngại bởi mệ Hường đã lớn tuổi và chưa quen dẫn dắt nhóm đông trải nghiệm thực hành. Chính vì vậy, chúng tôi đã tham gia vào hầu hết các khâu tổ chức để hỗ trợ, từ chuẩn bị không gian, bài trí, thậm chí thuyết minh, giới thiệu giúp mệ trong quá trình workshop diễn ra.
 |
| Anh Đoàn Công Quốc Tuấn, Trưởng nhóm Journeys in Hue hỗ trợ mệ Hường thuyết minh trong buổi workshop ngày 17/8. Ảnh: Journeys in Hue. |
“Trải nghiệm thực tế là cách văn hóa trở nên gần gũi nhất, sống động nhất”, anh Tuấn nhấn mạnh. “Thế nhưng, bảo tồn không có nghĩa là đóng băng”. Để đồ chơi truyền thống thích nghi với nhu cầu hiện đại, nhóm Journeys in Hue đã cùng mệ Hường tìm cách cải tiến mẫu mã. Trong dịp kỷ niệm Quốc khánh 2/9 vừa qua, mệ Hường đã làm những mẫu trống lùng tùng in hình quốc kỳ Việt Nam, và sắp tới sẽ có các mẫu trống đa dạng, hiện đại hơn trong dịp trung thu năm nay. “Những cải tiến này giúp chiếc trống gần gũi hơn với cuộc sống hiện tại, mà vẫn giữ được chất liệu thủ công, tinh thần truyền thống – vốn là linh hồn của sản phẩm”, Trưởng nhóm Journeys in Hue cho biết.
Câu chuyện của mệ Hường và Journeys in Hue không chỉ là về hai món đồ chơi trung thu truyền thống, mà là bài học về bảo tồn rằng: văn hóa mai một không phải do thời gian, mà do sự thờ ơ và đứt nối. Với sự đồng hành của người trẻ, tiếng trống lùng tùng và con ve ve đang vang xa hơn, nhắc nhở rằng, di sản chỉ thực sự sống khi được yêu thương và lan tỏa.
