Phóng viên Tạp chí Ngày Nay trò chuyện với Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ về hành trình hòa giải lịch sử, vượt qua quá khứ để xây dựng quan hệ đối tác giữa Việt Nam và Mỹ sau 50 năm.
_________________
Kiến tạo quan hệ Việt - Mỹ trên nền tảng hiểu biết, tôn trọng và thiện chí
Nhìn lại chặng đường 50 năm sau khi chiến tranh kết thúc, Đại sứ nhận định như thế nào về những tổn thất mà cuộc chiến để lại cho nhân dân Việt Nam và Mỹ?
- 50 năm sau khi cuộc chiến tranh kết thúc, những dư chấn và hệ lụy vẫn để lại dấu ấn sâu đậm, đặc biệt đối với nhân dân Việt Nam. Những mất mát không chỉ là thiệt hại vật chất mà còn là tổn thất to lớn về con người, những hy sinh không thể đo đếm, in đậm trong ký ức nhiều thế hệ.
Giai đoạn 1975–1995, khi quan hệ ngoại giao chưa được thiết lập, Việt Nam và Mỹ vẫn ở trạng thái thù địch. Nhưng đồng thời, ngày càng có nhiều người Mỹ mong muốn quay trở lại Việt Nam với tinh thần hòa giải, vượt qua quá khứ để hướng tới tương lai. Họ không còn là những người lính, mà là công dân, học giả, chính khách… những người khao khát hàn gắn vết thương chiến tranh và xây dựng quan hệ mới giữa hai quốc gia. Tiêu biểu cho nỗ lực này là các cựu binh từng tham chiến tại Việt Nam, sau này giữ vị trí quan trọng trong chính giới Mỹ. Những cái tên như Thượng nghị sĩ John McCain, John Kerry, hay ông Pete Peterson, phi công từng tham chiến và sau là Hạ nghị sĩ, đã trở thành biểu tượng của quá trình hòa giải và kiến tạo quan hệ Việt – Mỹ trên nền tảng hiểu biết, tôn trọng và thiện chí.
 |
Đại sứ Phạm Quang Vinh. |
Hai quốc gia từng đối đầu trong chiến tranh, sau lại trở thành đối tác chiến lược toàn diện. Theo Đại sứ, yếu tố then chốt nào giúp hai bên vượt qua được quá khứ để hướng tới tương lai?
- Cần nhấn mạnh rằng, ngay trong thời kỳ chiến tranh, nước Mỹ đã chứng kiến nhiều phong trào phản đối chiến tranh tại Việt Nam, kêu gọi chấm dứt xung đột và khôi phục hòa bình cho người dân Việt Nam. Chính những người bạn đó, từ trong lòng xã hội Mỹ, đã góp phần tạo ra nền tảng và động lực quan trọng để hai nước tiến tới bình thường hóa quan hệ.
Về phía Việt Nam, chúng ta kiên định chủ trương khép lại quá khứ, hướng tới tương lai, đồng thời giải quyết các vấn đề hậu quả chiến tranh trên tinh thần nhân đạo và thiện chí. Việt Nam đã hợp tác một cách tích cực, chủ động với phía Mỹ trong việc tìm kiếm quân nhân Mỹ mất tích trong chiến tranh, và ngược lại, phía Mỹ cũng có nhiều phong trào, tổ chức, cá nhân vận động chính quyền và Quốc hội Mỹ hỗ trợ Việt Nam trong khắc phục hậu quả chiến tranh như xử lý chất độc da cam/dioxin, bom mìn còn sót lại sau chiến tranh... Chính những nỗ lực từ hai phía đã góp phần khơi dậy sự đồng cảm, tăng cường hiểu biết và xây dựng niềm tin lẫn nhau, đặt nền móng cho tiến trình hòa giải và từng bước hình thành một mối quan hệ đối tác toàn diện, ngày càng phát triển giữa Việt Nam và Mỹ.
Bước chuyển lịch sử sau 50 năm
Năm 1995 được coi là một bước ngoặt lịch sử trong quan hệ Việt - Mỹ, Đại sứ có thể chia sẻ nhiều hơn về sự đặc biệt của cột mốc này?
- Năm 1995 đánh dấu bước ngoặt lịch sử trong quan hệ Việt Nam - Mỹ, khi hai nước chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ. Đây không chỉ là kết quả mang tính chính trị, mà còn là thành quả của quá trình nỗ lực bền bỉ, thiện chí từ cả hai phía nhằm khắc phục hậu quả chiến tranh và thúc đẩy sự hiểu biết, tôn trọng lẫn nhau.
Sau bình thường hóa, quan hệ Việt - Mỹ không ngừng phát triển toàn diện, dựa trên nền tảng hiểu biết, lòng tin và hợp tác cùng có lợi. Hai bên duy trì thường xuyên các chuyến thăm, tiếp xúc cấp cao. Tất cả các Tổng thống Hoa Kỳ từ năm 1995 đến nay đều đã đến thăm Việt Nam, trong khi lãnh đạo cấp cao Việt Nam cũng nhiều lần sang thăm Mỹ, tạo dấu ấn sâu sắc trong tiến trình làm sâu sắc quan hệ song phương. Đặc biệt, hai nước đã hợp tác tích cực trong khắc phục hậu quả chiến tranh trên tinh thần nhân đạo. Mỹ hỗ trợ Việt Nam tẩy độc dioxin tại Đà Nẵng, Biên Hòa, trợ giúp nạn nhân chiến tranh… Những điều này góp phần xây dựng lòng tin và thúc đẩy quan hệ Việt – Mỹ phát triển ngày càng thực chất và bền vững.
Còn về những cột mốc đáng nhớ khác như thiết lập Đối tác Toàn diện năm 2013, Đối tác Chiến lược Toàn diện năm 2023, thưa Đại sứ?
- Khi Việt và Mỹ thiết lập quan hệ ngoại giao, mối quan hệ này nhanh chóng được đặt trong khuôn khổ Đối tác toàn diện. Đây là khuôn khổ hợp tác tổng thể đầu tiên giữa hai nước, bao trùm nhiều lĩnh vực như chính trị, kinh tế, an ninh - quốc phòng, khoa học - công nghệ, giáo dục, văn hóa, hợp tác khu vực, quốc tế, phản ánh bước tiến quan trọng trong lịch sử quan hệ song phương.
 |
Tôi vẫn nhớ rõ vào năm 2013, khi hai nước xác lập Đối tác toàn diện, kim ngạch thương mại song phương đã vượt 30 tỷ USD. So với con số chưa đầy nửa tỷ USD vào năm 1995, mức tăng hơn 60 lần trong chưa đầy hai thập kỷ là minh chứng rõ nét cho sự phát triển mạnh mẽ của quan hệ hai nước. Đối tác toàn diện là dấu mốc mang ý nghĩa chiến lược. Trước hết, hai bên lần đầu tiên thống nhất toàn bộ các nguyên tắc chỉ đạo quan hệ song phương, trong đó có tôn trọng thể chế chính trị, chủ quyền, tuân thủ Hiến chương Liên Hợp Quốc và hợp tác cùng có lợi.
Một dấu mốc đáng nhớ là năm 2015, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng lần đầu tiên thăm chính thức Hoa Kỳ, hội đàm với Tổng thống Barack Obama và ra Tuyên bố Tầm nhìn chung, khẳng định nguyên tắc tôn trọng thể chế chính trị của nhau, đồng thời đề ra tầm nhìn chiến lược lâu dài. Đến năm 2023, sau 10 năm triển khai Đối tác Toàn diện, Tổng thống Joe Biden thăm Việt Nam và hai bên nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện… Tôi cho rằng, trong 50 năm qua, quan hệ Việt Nam - Mỹ đã trải qua bước chuyển lịch sử, từ đối đầu đến hợp tác chiến lược, trên nền tảng tôn trọng thể chế chính trị và thúc đẩy hợp tác cùng có lợi, dựa trên hiểu biết và tin cậy lẫn nhau.
Ngoại giao trên tinh thần hợp tác cùng có lợi
Từng là trưởng đoàn đàm phán của Việt Nam tại các diễn đàn song phương với Mỹ, trong thời gian công tác, Đại sứ từng đối mặt với trở ngại nào và ông xử lý ra sao?
- Trong thời gian tôi công tác với cương vị Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền của Việt Nam từ tháng 11 năm 2014 đến tháng 7 năm 2018, tôi đã chứng kiến và trực tiếp tham gia nhiều hoạt động hợp tác giữa hai nước. Có thể phân chia những câu chuyện này thành hai nhóm: Một là nhu cầu tăng cường trao đổi để thúc đẩy hợp tác hiệu quả hơn khi quan hệ song phương phát triển mạnh mẽ; Hai là những khác biệt xuất phát từ hệ thống chính trị và thể chế kinh tế xã hội.
Tôi xin nêu một ví dụ về hợp tác trong lĩnh vực xuất khẩu, điển hình là cá basa. Khi mặt hàng này ngày càng được ưa chuộng tại Mỹ, một số nhóm lợi ích trong nước bày tỏ lo ngại về cạnh tranh. Trong tình huống đó, chúng tôi chủ động kết nối với các đối tác Mỹ, từ hiệp hội ngành hàng, nhà nhập khẩu, bán lẻ, đến người tiêu dùng và nghị sĩ, nhằm khẳng định rằng nhập khẩu cá basa không gây bất lợi mà bổ sung lợi ích cho người tiêu dùng Mỹ. Nhờ vậy, mặt hàng này tiếp tục được duy trì ổn định tại thị trường Mỹ.
Một ví dụ khác là việc điều chỉnh chính sách thương mại dưới hai đời Tổng thống mà tôi có dịp làm việc: Tổng thống Barack Obama và Tổng thống Donald Trump. Đặc biệt, đầu nhiệm kỳ Tổng thống Trump, chính quyền chú trọng đến vấn đề cân bằng thương mại, trong đó Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có thặng dư lớn.
Chúng tôi đã chủ động trao đổi, khẳng định hàng hóa Việt Nam mang lại lợi ích thiết thực cho người tiêu dùng Mỹ, tuân thủ các quy định quốc tế, có tính bổ trợ chứ không cạnh tranh trực tiếp với nền kinh tế Mỹ, đồng thời cam kết cải thiện môi trường đầu tư cho doanh nghiệp Mỹ. Chính tinh thần hợp tác cùng có lợi đã góp phần củng cố khuôn khổ hợp tác ổn định và bền vững hơn giữa hai nước.
Nói đến hiện tại, trong bối cảnh Mỹ cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, có quan điểm cho rằng Việt Nam đang mắc kẹt giữa những toan tính lớn. Đại sứ nghĩ sao về nhận định này và làm sao để chúng ta giữ được vị thế độc lập cũng như cân bằng chiến lược?
- Cạnh tranh giữa các quốc gia lớn không phải là điều mới với khu vực Đông Nam Á, trong đó cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc cũng đã tồn tại lâu dài. Trong bối cảnh hai nước lớn cạnh tranh toàn diện, nguyên tắc đối ngoại của Việt Nam là nhất quán và rõ ràng.
Thứ nhất, Việt Nam theo đuổi đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, không chọn bên.
Thứ hai, Việt Nam luôn chủ động thúc đẩy hợp tác với tất cả các đối tác, kể cả Trung Quốc và Mỹ. Việc Tổng thống Joe Biden và Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình cùng thăm Việt Nam trong năm 2023 là minh chứng rõ ràng cho việc khi chúng ta nhất quán trong đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ và chủ động quan hệ với tất cả các nước, thì hoàn toàn có thể tranh thủ được cả hai nước lớn, dù giữa họ đang có cạnh tranh.
Thứ ba, Việt Nam không chỉ coi trọng quan hệ với các nước lớn mà còn tăng cường hợp tác với các đối tác quan trọng khác như Úc, New Zealand, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Liên minh châu Âu cùng nhiều quốc gia trong khu vực và thế giới.
Cuối cùng, chúng ta tích cực tham gia các thiết chế đa phương như ASEAN và Liên Hợp Quốc, qua đó khẳng định vai trò xây dựng, thúc đẩy giải quyết bất đồng bằng biện pháp hòa bình, đóng góp vào hợp tác khu vực và phát triển bền vững toàn cầu.
Xin cảm ơn Đại sứ vì cuộc trao đổi!
