Trong các kinh sách Phật giáo, hình ảnh của rắn xuất hiện khá nhiều, gắn liền với cuộc đời của Đức Phật lịch sử, mang những ý nghĩa triết lý cao thâm nhưng cũng hết sức gần gũi với con người.
_________________
Thần rắn phun nước tắm cho Đức Phật
Đức Phật đản sinh là sự kiện mở đầu cho kỷ nguyên Phật giáo, rắn thần Naga xuất hiện gắn liền với sự kiện này. Trong các kinh sách nói về sự đản sinh của Đức Phật có kể câu chuyện về việc này.
Khi trên đường về nhà cha mẹ đẻ để sinh con đầu lòng theo tục lệ thời bấy giờ, Hoàng hậu Maya (Mada) đã dừng chân nơi vườn hoa Lâm-tỳ-ni (Lumbini) xinh đẹp muôn hồng ngàn tía nổi bật trên sắc xanh bạt ngàn của cây cỏ. Đang say mê ngắm cảnh vị Hoàng hậu cao sang quyền quý bỗng chuyển dạ, một nhánh cây Vô Ưu (Sakara Indica) buông xuống cho bà nắm lấy. Thái tử Tất-đạt-đa Cồ-đàm (Siddhartha Gautama) được sinh ra trên những cánh hoa sen giữa tiếng nhạc trời tụng ca réo rắt cùng những cánh hoa chư thiên trên trời rải xuống cúng dường. Và điều đặc biệt đã xảy ra, rắn thần Naga 9 đầu thiêng liêng nơi xứ Ấn hiển hiện giữa bầu trời xanh trong, phun nước thơm tắm rửa cho vị Phật tương lai.
 |
Với sự du nhập của Phật giáo vào đất nước Trung Hoa, rắn - loài vật linh thiêng, nhưng có thật ở Ấn Độ cổ đại được tiếp nối văn hóa thành biểu tượng linh thiêng và quyền lực. Chính vì thế, trong Phật giáo Đại thừa, sự tích này được ghi nhận là chín rồng phun nước tắm cho Thái tử. Từ đó, trong nhiều chùa có bày thờ bức tượng nổi tiếng Cửu Long phún thủy.
Thần rắn che mưa cho Đức Phật
Một sự tích cũng rất nổi tiếng khác được hình tượng hóa bằng pho tượng Đức Phật thiền định trên những phần cuộn tròn của thân rắn Mucilinda, với phần trên là 9 đầu rắn xòe ra như lọng báu che mưa chắn gió cho Ngài.
Sự kiện này được khi lại trong kinh Mucilinda thuộc kinh Tiểu bộ. Kinh ghi: Một thời Thế Tôn ở Uruvela, trên bờ sông Neranjarā, dưới gốc cây Mucilinda, khi Ngài mới chứng Chánh đẳng giác. Lúc bấy giờ Thế Tôn, ngồi kiết già, thọ hưởng lạc giải thoát trong bảy ngày.
Lúc bấy giờ, một cơn giông tố lớn trái mùa khởi lên và trong bảy ngày, trời mưa gió lạnh, bầu trời u ám. Thần rắn Mucilinda rời khỏi nơi ẩn náu của mình, lấy thân cuốn vòng quanh bảy vòng trên người của Thế Tôn. Nó vươn thẳng thân trên, bành rộng các mang lớn trên đầu (Thế Tôn) với ý nghĩ: “Mong Thế Tôn khỏi lạnh! Mong Thế Tôn khỏi nóng! Mong Thế Tôn khỏi xúc chạm với ruồi, muỗi, gió, sức nóng, các loài bò sát”.
 |
Rồi Thế Tôn sau bảy ngày ấy, ra khỏi thiền định. Mucilinda, vua các loài rắn, sau khi biết trời đã sáng tỏ, mây đã thoát đi, cởi mở thân mình khỏi thân Thế Tôn, biến dạng thân sắc của mình, hóa hiện thân sắc một thanh niên đứng trước mặt Thế Tôn, chắp tay đảnh lễ Ngài. Còn Thế Tôn, ngay trong lúc ấy tràn trề cảm hứng đọc lên một bài kệ.
Nội dung bài kệ nói lên sự an lạc tối thượng trong cuộc đời chính là biết đủ, chính là chế ngự được tham-sân-si, ngã mạn. Đó cũng chính là đích đến của quá trình tu luyện trong Đạo Phật để đạt được giải thoát.
Quá trình tu luyện của Đức Phật dưới tán cây bồ đề mà rắn thần được chứng kiến là thân giáo - giáo dục bằng chính sự nêu gương nơi bản thân mình đã chinh phục được con vật thiêng. Chính vì thế mà rắn đã từ bỏ sự kiêu ngạo, linh thiêng của mình để lắng lo và thương xót cho Đức Phật như chính bản thân mình.
 |
Trong bản kinh Buddhacarita samgraha sūtra ghi lại câu chuyện tương tự, nhưng có thêm một số tình tiết: Sau khi Đức Phật giác ngộ bên cội bồ-đề ở Bodhgaya, một con rắn chúa màu đen đến đảnh lễ Đức Phật rồi thỉnh Ngài viếng thăm nơi cư trú của mình. Đức Phật chấp nhận và ở lại nơi đây bảy ngày. Đức Phật đã quy y cho rắn chúa, truyền cho nó Tam quy và Ngũ giới. Con rắn chúa này là loài chúng sinh, không phải loài người, đầu tiên quy y Tam bảo.
Sau đó một rắn chúa khác có tên là Mucilinda viếng thăm Đức Phật và đã che mưa bão cho Ngài trong suốt bảy ngày. Sau bảy ngày thiền định của Đức Phật và khi trời quang mây tạnh, rắn chúa này thỉnh mời Ngài đến trú xứ của mình và sau đó quy y Tam bảo.
Như vậy, tấm gương tu luyện của Đức Phật đã làm lay động cả đất trời, cảm hóa được muôn loài, ngay cả đến những loài vật vốn được coi là linh thiêng trong văn hóa Ấn Độ cổ đại.
Hàng phục rắn thần
Trong kinh sách Phật giáo nguyên thủy, có câu chuyện Đức Phật hàng phục rắn thần rất nổi tiếng. Số là sau khi thành đạo, chia đệ tử đi giáo hóa các nơi Đức Phật đi đến nước Ma-kiệt-đà (Magadha) theo lời hứa từ trước đó với vua Tần-bà-sa-la (Bimbisāra).
Tuy nhiên, Đức Phật tính toán cần chinh phục 3 anh em Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp (Uruvilva Kasyapa), Nandi Kasyapa và Gaya Kasyapa là những đạo sư Bà-la-môn nổi tiếng với đạo thờ Thần Lửa trước nên Ngài đi đến chỗ trú ngụ của người anh cả Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp.
Trông thấy dung mạo thoát tục của Đức Phật, lại được nghe những lời trao đổi đầy minh triết, đạo sĩ Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp rất vui mừng, quyến luyến, muốn mời Đức Phật nghỉ lại để hôm sau tiếp tục đàm đạo.
Ngặt nỗi, các phòng đều có đệ tử của mình đang ở, chỉ còn lại hỏa viện là nơi thờ thần Lửa là xứng với oai nghi của Đức Phật. Tuy nhiên, vị đạo sĩ cũng bày tỏ sự lo ngại vì mấy ngày qua có con rắn lớn chui vào hỏa viện. Việc nghỉ lại trong đó có thể nguy hiểm cho tính mạng của Đức Phật.
 |
Đức Phật gạt đi nỗi băn khoăn của Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp. Ngài khẳng khái xin đạo sĩ đừng lo và an nhiên đi vào hỏa viện. Dưới ánh lửa bập bùng của những ngọn đèn, Đức Phật hướng mặt vào đống gỗ trong hỏa viện tham thiền nhập định. Người nghĩ, nếu con rắn còn ở trong hỏa viện thì chắc nó sẽ ẩn mình trong đống gỗ.
Quả đúng như Đức Phật dự đoán, trong đêm con rắn từ đống gỗ bò ra. Đức Phật vẫn an nhiên tĩnh tọa, không mảy may sợ sệt. Từ nơi Ngài, một bầu không khí từ tâm tỏa hiện nhưng lại áp đảo mãnh liệt những suy tính ác độc của loài rắn.
Bỗng Đức Phật mở lời bằng một giọng trầm ấm, chan chứa từ bi: “Chỗ an ổn cho rắn là rừng cây ngoài kia. Rắn hãy đến với rừng để rừng che chở. Hãy tìm sự an toàn nơi rừng cây”. Tuân lời Đức Phật, con rắn to lớn từ từ về lại với rừng.
Hết giờ thiền tọa, Đức Phật cũng ngả lưng trên tọa cụ. Trời tang tảng sáng, trên từng bước chân vững chãi, Ngài đi vào rừng thiền hành. Một lúc sau, không hiểu sao Hỏa viện bỗng bốc cháy.
Mọi người đều khẩn trương dập lửa. Vị đạo sĩ Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp nhỏ nước mắt khóc thương vị sa môn trẻ tuổi mà đạo hạnh cao thâm, trí tuệ ngời sáng. Thế rồi, ông không còn tin vào mắt mình và vui mừng khôn xiết khi thấy Đức Phật đang bình thản trở lại.
Sự minh triết, tình thương bao la của vị chân tu giác ngộ đã làm cho Đức Phật an toàn vượt qua nguy hiểm và cứu độ được cả con rắn biết tuân phục. Sự kiện đó cùng hàng loạt những thuyết pháp sau đó của Đức Phật khiến đạo sĩ Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp cùng hai người em bị cảm hóa. Họ tự nguyện cùng xuống tóc và đưa tất cả đồ đệ của mình gia nhập Đạo Phật.
Đừng coi thường một con rắn nhỏ
Bốn điều không thể coi thường (Tứ bất khả khinh) là điển tích Phật giáo được nhiều người, không chỉ Phật tử nhắc đến và học theo. Theo kinh sách, khi Đức Phật ở tại vườn Cấp Cô Độc - rừng cây Kỳ Đà, nước Xá Vệ, vua Ba-tư-nặc (Pasenadi) trị vì nước Câu-tát-la (Kosala) đã đến thăm và xin những lời dạy quý báu từ Đức Phật.
Trong lần diện kiến đầu tiên của vị vua này Phật dạy: Có bốn thứ tuy còn nhỏ, nhưng không thể xem thường. Đó là một hoàng tử nhỏ, một con rắn nhỏ, một đốm lửa nhỏ, một bậc tu hành nhỏ.
Bởi: Vị Hoàng tử tuy còn bé nhưng sau này sẽ là một vị vua có nhiều quyền hành trong tay. Một con rắn độc tuy nhỏ bằng chiếc đũa, nhưng nó có thể cắn chết người trong chốc lát. Một đốm lửa nhỏ có thể làm thiêu rụi cả một khu rừng hay một thành phố lớn. Một vị tu sĩ trẻ, tuy tuổi còn nhỏ nhưng hạt giống Phật đã được nảy mầm, vị ấy sẽ là một vị Phật trong tương lai.
 |
Ý nghĩa lớn nhất của bài kinh này nói về vị tu sĩ trẻ tuổi còn nhỏ mà lập chí lớn, dứt bỏ gia đình, từ bỏ những thú vui trần thế để sống cuộc đời thanh bần, nghiêm trì giới luật để trau dồi đạo đức, hy sinh cho lý tưởng từ bi hỷ xả. Những bậc tu hành đó thật đáng kính trọng, trẻ đã vậy thì theo tháng năm sẽ trở thành cao tăng đắc đạo, thành tấm gương chung cho chúng sinh noi theo. Những bậc chân tu như thế, sao chúng ta không kính trọng cho được.
Trong 4 điều không thể coi thường ấy, Đức Phật có nói tới loài rắn độc. Những tham sân si của cõi trần làm hại cuộc đời chúng ta thường được ví với loài rắn độc. Một chút tham sân si tưởng là nhỏ nhặt, nhưng tích tiểu thành đại sẽ trở thành những nọc độc giết chết chúng ta, làm cuộc đời ta luôn gặp những đau thương phiền muộn; hoặc hiểu rộng hơn chúng cũng có thể biến ta thành loài rắn độc đáng bị khinh ghét, cần bị loại trừ khỏi cõi đời này.
Xuân Ất Tỵ đã đến, kể lại một vài câu chuyện về hình ảnh con rắn trong cuộc đời Đức Phật để mọi người cùng chiêm nghiệm, cùng học được những nét đẹp trong văn hóa Phật giáo để tự sửa mình, tìm lấy sự an hòa và trở thành người có ích cho xã hội. Xin chúc mọi người cùng an lạc!
