Khi nghe giảng trên lớp, Anna Matsumoto sẽ không được đặt câu hỏi bởi giáo viên của cô nói rằng làm như vậy sẽ khiến lớp học bị gián đoạn. Khi Matsumoto phải lựa chọn khoá học trước khi chuyển cấp, các giáo viên nam đã khuyên cô nên tránh lựa chọn những môn khoa học vì cho rằng nó rất khó với nữ sinh.
Thế nhưng, cô gái trẻ đã lên kế hoạch cho bản thân mình và mơ ước được trở thành một kỹ sư. Để đẩy nhanh mục tiêu số hóa trên nhiều lĩnh vực, Nhật Bản sẽ không thể lãng phí nguồn nhân lực nếu vẫn duy trì tư tưởng phân biệt giới tính.
 |
Nữ sinh Anna Matsumoto cho biết cô sẽ theo học tại Đại học Stanford vào kỳ học mùa thu này và dự định sẽ nghiên cứu sự tác động qua lại giữa con người và máy tính. Ảnh: NY Times |
Được biết đến là quốc gia đi đầu về công nghệ và có ưu thế về tiềm lực kinh tế, nhưng Nhật Bản vẫn là một quốc gia tụt hậu về kỹ thuật số. Trên thực tế, văn hóa văn phòng tại nước này vẫn gắn liền với máy fax và con dấu cá nhân (hay còn được gọi là hanko) mang tính truyền thống.
Đại dịch COVID-19 bùng phát được xem như một cú hích để Nhật Bản tiến hành hiện đại hóa, đẩy nhanh công cuộc chuyển đổi kỹ thuật số. Chính quyền Thủ tướng Suga Yoshihide hiện đang nỗ lực không ngừng để thực hiện mục tiêu này.
Thứ Tư tuần này, một cơ quan kỹ thuật số mới đã được thành lập nhằm cải thiện các dịch vụ công trực tuyến của chính phủ Nhật Bản.
Ngoài ra, Nhật Bản cũng cần phải giải quyết tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực làm việc trong lĩnh vực công nghệ và số lượng sinh viên theo học ngành kỹ thuật. Tình trạng này ngày càng trầm trọng hơn tại Nhật một phần là do nhóm ngành này gần như không có sự tham gia của lực lượng lao động nữ giới.
Theo số liệu thống kê từ UNESCO, trong các chương trình đại học đào tạo nhân lực trong các lĩnh vực này, Nhật Bản là một trong những nước có tỷ lệ phụ nữ tham gia thấp nhất trong số các nước phát triển. Đồng thời, quốc gia này cũng có tỷ lệ phụ nữ thực hiện các nghiên cứu về khoa học-công nghệ thấp nhất.
Tình trạng này được cải thiện sớm hay muộn sẽ phụ thuộc một phần vào việc liệu xã hội Nhật Bản có thể loại bỏ được tư tưởng rằng công nghệ là lĩnh vực dành cho nam giới hay không.
Quan niệm truyền thống này thường xuyên được đưa vào trong nội dung truyện tranh, các chương trình truyền hình, và xuất hiện trong nhiều gia đình bởi các bậc cha mẹ tại Nhật luôn lo lắng rằng nếu như con gái họ trở thành nhà khoa học hay kỹ sư thì sẽ khó lập gia đình.
Đối với Matsumoto, việc ngăn phụ nữ tiếp cận, hoạt động trong lĩnh vực công nghệ là vô cùng phi lý, thiếu thực tế và lãng phí.
"Một nửa dân số thế giới là phụ nữ", nữ sinh 18 tuổi, cho biết. "Nếu chỉ có đàn ông tham gia vào quá trình thay đổi thế giới, điều đó sẽ không có hiệu quả."
Trong bối cảnh phải đối mặt với tình trạng già hoá dân số và lực lượng lao động ngày càng suy giảm, Nhật Bản cần tránh việc lãng phí những tài năng của quốc gia mình.
Theo báo cáo từ Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản, nước này dự kiến sẽ thiếu hụt 450.000 chuyên gia công nghệ thông tin vào năm 2030. Và tình hình hiện nay được ví như là một “vách đá kỹ thuật số” sừng sững ngăn cản đà phát triển của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới.
Trong bảng xếp hạng Năng lực Cạnh tranh Kỹ thuật số Thế giới do Viện Phát triển Quản lý Quốc tế công bố, Nhật Bản xếp thứ 27 trên toàn cầu và đứng ở vị trí thứ 7 tại châu Á, sau các quốc gia như Singapore, Trung Quốc và Hàn Quốc.
Tiến trình thúc đẩy công cuộc hiện đại hoá kỹ thuật số tại Nhật Bản mới đây có thể sẽ mang đến cơ hội giúp nâng tầm vai trò của phụ nữ trong xã hội nước này. Nhưng nó cũng có thể khiến cho họ bị tụt lại phía sau ngày một xa hơn.
Theo Báo cáo Khoa học năm 2021 được công bố hồi tháng 6 của UNESCO, trên phạm vi toàn cầu, phụ nữ thường sẽ phải chịu thiệt thòi nhiều hơn nam giới khi tự động hóa dần thay thế các công việc đòi hỏi tay nghề thấp. Cũng theo báo cáo này, phụ nữ sẽ ít có cơ hội nâng cao tay nghề của bản thân hơn trong các lĩnh vực mà trí tuệ nhân tạo, máy học và kỹ thuật dữ liệu sẽ có ảnh hưởng sâu.
“Trong thời kỳ số hóa, một số công việc sẽ dần mất đi, phụ nữ có thể sẽ bị ảnh hưởng nhiều hơn nam giới”, bà Hashimoto Takako - Phó Chủ tịch Đại học Thương mại Chiba nhận định.
Bà Hashimoto cũng chỉ ra rằng Nhật Bản hiện triển khai rất ít các chương trình thu hút nữ giới tham gia vào lĩnh vực công nghệ. Bà cho rằng chính phủ Nhật Bản nên tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kiến thức liên quan đến kỹ thuật cho những phụ nữ muốn quay lại làm việc sau thời gian nghỉ thai sản.
“Chính phủ cần đi đầu trong vấn đề này. Sự liên kết giữa mục tiêu số hóa và thúc đẩy bình đẳng giới hiện vẫn chưa thực sự rõ ràng”, bà Hashimoto nhấn mạnh.
Một số chuyên gia cũng đã đề xuất chính phủ Nhật Bản cung cấp các gói học bổng hỗ trợ cho sinh viên nữ có mong muốn thực hiện các công trình nghiên cứu về khoa học-kỹ thuật.
Ito Miki - một kỹ sư hàng không vũ trụ 38 tuổi, cho biết khi đam mê tìm hiểu về lĩnh không gian vụ trụ của Nhật Bản thời còn là một thiếu nữ, cô không thể tìm được hình mẫu nào khác ngoài Mukai Chiaki - nữ phi hành gia đầu tiên của Nhật Bản.
 |
Ito Miki là một trong số ít phụ nữ trở thành nữ kỹ sư hàng không. Ảnh: NY Times |
Ở ngôi trường đại học và sau đại học mà Ito từng theo học, 90% sinh viên trong khoa hàng không vũ trụ, và tất cả giảng viên của khoa đều là nam giới.
Ito, hiện là Tổng giám đốc của công ty Astroscale, cho biết cô chưa từng bị phân biệt giới tính cả ở trường học lẫn nơi làm việc. Ito cho biết có nhiều thành kiến cố hữu trong xã hội Nhật Bản, bao gồm cả quan niệm rằng phụ nữ "không đáp ứng được tính logic hay tính chính xác trong toán học".
Ito cho rằng điều này phần nhiều là rõ những hình tượng vốn đã tồn tại từ lâu trong văn hóa đại chúng tại Nhật.
“Luôn luôn xuất hiện hình tượng con trai sử dụng robot để chống lại kẻ xấu, nhưng con gái sử dụng phép thuật. Tôi đã tự hỏi rằng tại sao chúng ta không suy nghĩ theo hướng ngược lại”, Ito cho biết.
Ito dự đoán khi Nhật Bản đẩy mạnh số hóa, phụ nữ ở các độ tuổi sẽ chịu ảnh hưởng theo những cách khác nhau. Những người trong độ tuổi từ 40 trở lên có thể sẽ tụt hậu lại phía sau, nhưng những phụ nữ trẻ tuổi hơn sẽ được hưởng lợi từ những cơ hội mới.
“Giới trẻ ngày nay sẽ thu hẹp khoảng cách về giới tính trong lĩnh vực kỹ thuật số, nhưng việc này sẽ cần phải mất nhiều thời gian”, Ito nhận định.
Vào năm ngoái, chính phủ Nhật Bản đã yêu cầu bắt buộc triển khai các lớp học lập trình máy tính ở bậc tiểu học để giúp thế hệ trẻ của nước này chuẩn bị hành trang cho tương lai “số hoá”.
Theo số liệu từ UNESCO, tại Nhật Bản, nữ sinh chỉ chiếm 14% trong số sinh viên tốt nghiệp đại học thuộc các chương trình đào tạo kỹ thuật, và 25,8% thuộc các ngành khoa học tự nhiên. Trong khi đó, những con số này ở Mỹ lần lượt là 20,4% và 52,5%, còn ở Ấn Độ là 30,8% và 51,4%.
“Sự phân công lao động dựa trên giới tính đã có nguồn gốc từ xa xưa”, nữ sinh Anna Matsumoto nói.
Văn hóa truyền thống Nhật Bản quan niệm phụ nữ có trách nhiệm chăm sóc gia đình để nam giới yên tâm đi làm. Chính tư tưởng này đã khiến ít phụ nữ Nhật Bản có thể nắm giữ vai trò lãnh đạo trong các cơ quan, doanh nghiệp hay đóng góp vào công cuộc đổi mới công nghệ.
Megumi Moss, một cựu nhân viên của tập đoàn Sony, cho biết cô từng phải trải tình cảnh phải lựa chọn giữa sự nghiệp và gia đình.
Trong 10 năm, Megumi đã có một công việc ổn định, cô thường trở về nhà trên chuyến tàu cuối cùng vào lúc nửa đêm, và thức dậy sớm vào sáng hôm sau, mọi thứ cứ lặp đi lặp lại như vậy. Nhưng khi cô và chồng, một chủ ngân hàng đầu tư người Mỹ, quyết định có con, cô đã phải nghỉ việc ở tập đoàn Sony.
Tuy nhiên, vài tháng trước khi sinh con, Megumi đã bắt đầu kinh doanh trực tuyến và sáng lập nền tảng CareFinder – ứng dụng giúp kết nối với những người trông trẻ đã được tuyển chọn từ trước, nhằm giảm bớt công việc chăm sóc con cái của phụ nữ.
“Tôi cảm thấy như mình đã giúp giải quyết được một vấn đề xã hội, và giúp giảm bớt gánh nặng cho phụ nữ khi mang thai”, Megumi chia sẻ.
