Học tập trở thành kỹ năng sống
Trong thế kỷ 21, nơi công nghệ số và AI trở thành điểm sáng của mọi ngành nghề, học tập không còn là một khái niệm mang tính lý tưởng mà đã trở thành một sứ mệnh bắt buộc đối với từng cá nhân. Theo TS. Nguyễn Thị Hương, Phó Trưởng khoa Ngoại ngữ, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, “học tập suốt đời” ngày nay phải được hiểu theo một cách tiếp cận hoàn toàn mới: không đơn thuần là tích lũy kiến thức, mà là một quá trình phát triển toàn diện về tư duy, năng lực công nghệ và khả năng thích ứng liên tục với biến động của xã hội hiện đại.
“Trong thời đại công nghệ số, đặc biệt là với sự phát triển vượt bậc AI, khối lượng tri thức được sản sinh ra là khổng lồ và vô tận. Chỉ cần ngừng học một thời gian ngắn, chúng ta chắc chắn sẽ phải đối mặt với nguy cơ tụt hậu, khó theo kịp thời đại,” TS. Hương phân tích. Cảnh báo ấy không phải là viễn tưởng, mà là thực tế đã hiện hữu: công nghệ phát triển với tốc độ theo cấp số nhân, trong khi khả năng thích ứng của con người lại mang tính tuyến tính nếu không được rèn luyện liên tục.
Quan trọng hơn, việc học ngày nay không còn là thu nhận thông tin một chiều. Đó là quá trình rèn luyện tư duy, sáng tạo và biết cách sử dụng công nghệ để khai thác tri thức. Những kỹ năng như đặt lệnh (prompting), tìm kiếm hiệu quả bằng từ khóa, đánh giá độ tin cậy của thông tin, phản biện nội dung do AI tạo ra… đang dần trở thành năng lực cốt lõi mà bất kỳ người học nào cũng cần sở hữu. Chính vì thế, học không chỉ còn là trách nhiệm cá nhân, mà mang theo giá trị cộng đồng và ý nghĩa quốc gia. Khi mỗi người chủ động nâng cao kỹ năng số, xã hội học tập liên tục sẽ hình thành. Tri thức không còn giới hạn trong lớp học mà có thể tiếp thu mọi lúc, mọi nơi.
Nhìn rộng ra, tinh thần học hỏi không ngừng cũng là chiếc cầu nối giữa thế hệ hôm nay và tương lai của nền kinh tế tri thức. Đây không chỉ là công cụ nâng cao trình độ nghề nghiệp, mà còn là nền tảng để hình thành nên những công dân toàn cầu: linh hoạt, sáng tạo, chủ động và biết thích ứng với mọi thay đổi.
Cơ hội chưa từng có trong kỷ nguyên số
Nếu trước đây, việc học tập phụ thuộc rất lớn vào điều kiện vật chất, vị trí địa lý và hệ thống trường lớp thì hiện nay, công nghệ số đã xóa bỏ nhiều giới hạn cố hữu trong tiếp cận tri thức. TS. Nguyễn Thị Hương nhận định, chính công nghệ, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của các công cụ AI, đang mở ra những cơ hội chưa từng có để thực hành học tập suốt đời một cách dễ dàng và bình đẳng hơn cho tất cả mọi người. Nói đúng hơn, công nghệ đang dần là người thầy thứ hai của học sinh, sinh viên và mọi người trong xã hội.
 |
Học phần “trí tuệ nhân tạo (AI) và ứng dụng” đang được triển khai đại trà trong các chương trình đào tạo. |
TS Hương giải thích: Sự hiện diện của các nền tảng học tập trực tuyến, thư viện số, kho học liệu mở và các ứng dụng công nghệ hỗ trợ học tập đã tạo nên một “môi trường học không biên giới”, nơi mà người học có thể tiếp cận bài giảng, tài nguyên, khóa học... bất kể họ đang ở thành phố lớn, vùng sâu vùng xa hay thậm chí đang đi làm toàn thời gian. Không chỉ là các nền tảng MOOC quốc tế như Coursera, edX hay Khan Academy, tại Việt Nam, việc ứng dụng phần mềm quản lý đào tạo và lớp học trực tuyến cũng đã trở nên phổ biến tại nhiều cơ sở giáo dục.
Đặc biệt trong lĩnh vực giảng dạy ngoại ngữ, vốn mang tính ứng dụng cao và cần sự tương tác liên tục, công nghệ và AI đã trở thành trợ thủ đắc lực, không chỉ cho người học mà cả giảng viên. Các phần mềm như Kahoot, Quizizz, Wordwall, hay Quizlet giúp tăng cường tính tương tác và hứng thú trong lớp học. Các công cụ AI như ChatGPT, Gemini, Quillbot hay Google Translate... hỗ trợ người học trong việc luyện phát âm, tra từ vựng, viết câu đúng ngữ cảnh, thậm chí tạo dàn ý và chỉnh sửa bài viết.
Điểm đặc biệt là người học ngày nay không chỉ học từ thầy cô, mà còn học cùng công nghệ, với công nghệ và thông qua công nghệ. Công nghệ đóng vai trò như một “người thầy thứ hai”, luôn sẵn sàng hỗ trợ, giải thích, phản hồi tức thời, cung cấp tài nguyên vô tận và thích ứng với từng nhu cầu cụ thể của người học.
Song song đó, các cơ sở giáo dục tại Việt Nam cũng đang chủ động chuyển mình theo hướng khai thác tối đa tiềm năng công nghệ. TS. Hương chia sẻ, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã và đang kết hợp giảng dạy trực tuyến và trực tiếp, từng bước triển khai đề án tuyển sinh đào tạo từ xa, góp phần mở rộng cơ hội học tập suốt đời cho mọi đối tượng, từ sinh viên chính quy đến người trưởng thành cần học lại, học thêm, học bổ sung.
 |
| Ứng dụng công nghệ AI trong giảng dạy tại trường Mầm non. |
Những nghịch lý và thách thức mới
Giữa “cơn bão” công nghệ đang đổ bộ, đằng sau của chiếc “huy chương công nghệ” cũng đặt ra nhiều thách thức cho thế hệ trẻ. Một bộ phận sinh viên ngày nay đang trở nên lệ thuộc vào công nghệ. “Có em chỉ cần copy câu hỏi vào ChatGPT, rồi dán nguyên câu trả lời vào bài tập mà không hề hiểu mình đang viết gì”, TS. Hương chia sẻ một thực tế đáng suy ngẫm.
Nhiều sinh viên hiện nay sử dụng AI không chỉ để hỗ trợ học tập mà còn để làm bài tập, trả lời câu hỏi thay mình, thậm chí sao chép nguyên văn câu trả lời mà không hiểu rõ nội dung. Công nghệ, thay vì là công cụ để thúc đẩy tư duy, sáng tạo và phản biện, lại đang bị lạm dụng như một chiếc “phao cứu sinh” để đối phó với bài vở.
 |
Giao diện ChatGPT. |
Song song với đó là tình trạng tiếp nhận tri thức một cách thụ động và thiếu chọn lọc. Không ít sinh viên tiếp thu thông tin trên mạng mà không biết cách kiểm chứng độ chính xác, không phân biệt được nguồn tin đáng tin cậy và những nội dung sai lệch, thiếu căn cứ. Điều này không chỉ gây tổn hại đến chất lượng học tập, mà còn cản trở quá trình hình thành tư duy độc lập, một yếu tố cốt lõi trong sự nghiệp học tập suốt đời.
Một thách thức khác đáng lưu tâm là sự mất cân bằng giữa học tập và giải trí, khi các nền tảng công nghệ không chỉ mang lại tri thức mà còn chứa đựng vô số yếu tố gây xao nhãng. Việc lạm dụng các trò chơi điện tử, mạng xã hội, hay các nội dung giải trí độc hại đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tập trung, hiệu quả học tập, thậm chí là sức khỏe tinh thần của người học.
Không dừng lại ở phía người học, giáo viên và giảng viên cũng đối diện với áp lực không nhỏ trong kỷ nguyên số. Không kịp cập nhật tri thức công nghệ, thiếu kỹ năng sử dụng phần mềm giáo dục hiện đại, hay lúng túng trong việc tích hợp công nghệ vào bài giảng khiến khoảng cách giữa người dạy và người học ngày càng lớn. Trong khi sinh viên có thể nhanh chóng làm quen với các ứng dụng AI mới, thì một số giáo viên vẫn còn “loay hoay” trong môi trường số hóa.
“Trong thời đại công nghệ số, đặc biệt là với sự phát triển vượt bậc AI, khối lượng tri thức được sản sinh ra là khổng lồ và vô tận. Chỉ cần ngừng học một thời gian ngắn, chúng ta chắc chắn sẽ phải đối mặt với nguy cơ tụt hậu, khó theo kịp thời đại,” - TS. Nguyễn Thị Hương.
Ngoài ra, việc thiếu đồng bộ trong trang bị kỹ năng công dân số cho học sinh và sinh viên cũng là một rào cản lớn. Dù một số kỹ năng công nghệ thông tin đã được đưa vào chương trình giáo dục từ sớm, ví dụ như tin học và công nghệ ở bậc tiểu học, hay chuẩn đầu ra kỹ năng công nghệ thông tin cho sinh viên, nhưng nhiều trường hợp người học vẫn chưa được hướng dẫn đầy đủ về kỹ năng khai thác học liệu, sử dụng công nghệ đúng mục đích, hay tư duy phản biện với thông tin do AI tạo ra.
