Hình tượng mèo trong văn hóa Việt Nam

0:00 / 0:00
0:00
(Ngày Nay) - Hình tượng mèo thường gắn với các đặc tính độc đáo, thông minh, nhanh nhẹn… nhưng cũng có lúc được nhân cách hóa thành những đức tính xấu để răn dạy con người sống tốt hơn.
Hình tượng mèo trong tranh Đông Hồ.
Hình tượng mèo trong tranh Đông Hồ.

Đặc tính nổi bật

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Phan Minh Hồng, ở nước ta, mèo nhà (tên khoa học là Felis Catus) được người dân nuôi từ khoảng vài trăm năm trước công nguyên, tức là vào cuối thời đại Hùng Vương - Thục Phán mèo mới có mặt trong những ngôi nhà của người Việt và trở thành vật nuôi thân thiết, gắn bó với mọi gia đình.

Loài mèo có đặc điểm là loài vật ưa sạch sẽ, thích nằm những chỗ ấm áp, thích sưởi nắng, có bản tính cẩn thận, gọn gàng, nhanh nhẹn. Mèo thường săn mồi vào ban đêm nhờ đôi mắt xanh tinh anh nổi bật và hoạt động tốt nhất vào ban đêm, cùng với ưu điểm là chuyển động nhẹ nhàng, giỏi leo trèo và bộ lông mịn nên không tạo ra tiếng động lớn, dễ dàng tiếp cận và đánh bắt con mồi. Vào ban ngày, mèo thường nằm nghỉ ngơi, sưởi ấm, mèo thích sự yên tĩnh, xa vắng và kín đáo để nằm khoanh tròn, mắt lim dim, lừ đừ. Vì vậy theo một lẽ tự nhiên, hình tượng con mèo đã đi vào thơ văn, ca dao, tục ngữ và trong các tác phẩm nghệ thuật.

Trong tranh “Đám cưới chuột” của làng tranh Đông Hồ, người ta bắt gặp hình ảnh tiến sĩ chuột vinh quy cưới vợ nhưng vẫn phải biếu quà cho chú mèo đang ngồi quặp đuôi vẻ hiền lành, đưa tay ra nhận chút quà mọn trong tiếng trống, tiếng kèn. Các nghệ sĩ dân gian Việt Nam còn cho mèo xuất hiện trên những bức chạm khắc ở những nơi chốn tôn nghiêm như đình làng Bình Lục (Quảng Ninh), cảnh mẹ con nhà mèo quây quần, chạm nổi ở bia chùa Linh Quang (Hải Phòng)…

Trong văn học, nhà văn Tô Hoài - bậc thầy chuyên viết truyện loài vật, trong tác phẩm "O chuột", ông cũng đã viết về con mèo bằng những dòng thật sinh động: "Mèo lừ đừ và nghiêm nghị tựa một thầy giáo nhà dòng, trên mình có khoác bộ áo thâm. Hắn có cái cốt cách quý phái và trưởng giả".

Thạc sĩ Lê Văn Nam, giảng viên trường Đại học Văn hóa TP Hồ Chí Minh cho biết, trong văn hóa Việt Nam, những câu ca dao, tục ngữ có hình ảnh con mèo như: “Tiu nghỉu như mèo cắt tai”, “Mèo khen mèo dài đuôi”, “Lèo nhèo như mèo vật đống rơm”, “Con mèo mà trèo cây cau/Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà/Chú chuột đi chợ đường xa/Mua mắm, mua muối giỗ cha chú mèo”… Mỗi câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ đều có ý nghĩa liên hệ đến con người, nhằm mục đích căn dặn, nhắc nhở con người sống tốt, tận dụng những bản năng, đức tính tốt đẹp của con mèo.

Gắn với đời sống của con người

Theo ông Phan Minh Hồng, trong 12 con giáp, con mèo đứng ở vị trí thứ 4, đứng sau con chuột, trâu, hổ. Con mèo có những đặc điểm nổi bật và ý nghĩa lớn trong văn hóa dân gian cũng như trong phong thủy. Theo đó, bắt nguồn từ hình ảnh mèo di chuyển mềm dẻo, kiên nhẫn và biết chờ thời cơ trước khi hành động, mèo được coi là loại linh thú cát tường, có thể hóa giải sát khí, đem lại vận may cho gia chủ. Ngày nay, rất nhiều người ưa chuộng bài trí tượng mèo trong nhà để tăng cát khí cho gia chủ, hút thêm may mắn, tài lộc.

Hình tượng mèo trong văn hóa Việt Nam ảnh 1

Ngày nay, những chú mèo đáng yêu ngày càng được nhiều người dân yêu thích và chăm sóc. Ảnh: Mạnh Linh/TTXVN.

Với đặc tính nhanh nhẹn, uyển chuyển của mèo, con người cũng đã sáng tạo là môn võ mèo được khá nhiều người theo học. Võ sư Hồ Bạch An cho biết, trong võ thuật Việt Nam, mèo cũng là động vật đem lại cảm hứng cho võ thuật với dáng đi uyển chuyển, không tiếng động, êm như mèo, giỏi leo trèo, có khả năng nhảy vọt là nguồn cảm hứng môn khinh công. Ngoài ra, nhiều động tác cào, tát với hai bộ móng sắc ra đòn nhanh như chớp là cảm hứng về chiêu của võ mèo.

Võ mèo hay miêu quyền là một trong những môn võ hay, những động tác mô phỏng của mèo có thể chuyển hóa, phổ quát thành các bài võ, đòn thế tự vệ, chiến đấu hữu hiệu. Vì vậy, môn võ mèo xuất hiện rất sớm và bài Miêu tẩy diện (mèo rửa mặt) là một trong những bài võ mèo tồn tại lâu đời với khoảng 32 động tác. Ngoài ra, còn có một số bài võ mèo tiêu biểu như Linh miêu độc chiến và Bạch miêu quyền…

Trong khi đó, đối với ngành điện ảnh, nhiều phim hoạt hình của Việt Nam cũng dùng hình tượng chú mèo để kể những câu chuyện hóm hỉnh, vui tươi. Khi đất nước hội nhập, hình tượng mèo cũng được du nhập vào Việt Nam như: Mèo Ketty, mèo Tom trong loạt phim hoạt hình Tom và Jerry của Mỹ, mèo Luna trong bộ phim hoạt hình Thủy thủ Mặt trăng và đặc biệt là hình tượng chú mèo máy Doraemon của Nhật Bản được nhiều người dân trên thế giới biết đến trong đó có người dân Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL Hồ An Phong.
Hội nghị triển khai Chỉ thị 30/CT-TTg: Bước ngoặt quan trọng cho ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam
(Ngày Nay) - Ngày 21 và 22/11/2024, Bộ VH,TT&DL đã tổ chức Hội nghị triển khai Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam. Hội nghị được kỳ vọng trở thành bước đột phá, đặt nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của ngành công nghiệp văn hóa. Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cũng cử đại diện tham dự hội nghị nhằm học hỏi kinh nghiệm thực tiễn để thúc đẩy công nghiệp văn hóa gắn liền với hợp tác toàn cầu.
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
Bước tiến đột phá trong dự án xây dựng Bản đồ Tế bào con người
(Ngày Nay) - Các nhà khoa học quốc tế ngày 20/11 đã công bố bản thiết kế đầu tiên về sự phát triển của hệ xương người, đánh dấu bước tiến quan trọng trong dự án Bản đồ Tế bào con người (Human Cell Atlas), một nỗ lực lớn nhằm tạo ra bản đồ sinh học chi tiết của mọi loại tế bào trong cơ thể người.
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
Gia Lai : Ngôi cổ tự duy nhất được phong sắc tứ
(Ngày Nay) - Gia Lai hiện có hàng trăm ngôi chùa, trong đó có nhiều chùa đã qua trăm năm lịch sử. Nhưng chỉ duy nhất chùa Tân An (đường Nguyễn Thiếp, phường Tây Sơn, thị xã An Khê) được sự công nhận và ban tặng của hoàng gia nhà Nguyễn, gọi là sắc tứ.
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
Đặc sắc chương trình giao lưu "Sắc màu di sản"
(Ngày Nay) - Tối 21/11, tại hồ Nguyên Phi Ỷ Lan (thành phố Bắc Ninh), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức Chương trình nghệ thuật dân ca trên thuyền và giao lưu các miền di sản chủ đề "Sắc màu di sản".
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
Phật dạy 5 điều thân kính với làng xóm
(Ngày Nay) - Mối quan hệ làng xóm cũng có những nhiêu khê và phức tạp, nếu không khéo thì từ thâm tình lại hóa ra giận ghét, thậm chí là oán thù. Cho nên Đức Phật rất tinh tế khi dạy phải thân kính với bà con.
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
Học cách trân quý từng phút giây còn sống
(Ngày Nay) - Khi tôi nghe thấy tin có người nào đó vừa mất đi, tin ấy với tôi như tiếng chuông thức tỉnh. Tiếng chuông đó là một lời nhắc nhở sâu sắc về sự mong manh của kiếp người.
Oai nghi của người tu hành
Oai nghi của người tu hành
(Ngày Nay) - Oai nghi cùng với chánh kiến và tịnh giới là ba yếu tố làm nên đạo hạnh - phẩm chất của tu sĩ Phật giáo, như cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Thiện Siêu, bậc am tường kinh luật luận đã từng nhấn mạnh.
Tác phẩm có tên “Comedian” của nghệ sĩ người Italy Maurizio Cattelan ra mắt lần đầu năm 2019 tại triển lãm Art Basel ở Miami Beach, đã gây tranh cãi về việc có thể được coi là nghệ thuật hay không. Ảnh: AP
6,2 triệu USD cho quả chuối dán tường
(Ngày Nay) - 6,2 triệu USD là mức giá vừa được trả cho một tác phẩm nghệ thuật gây tranh cãi, một quả chuối tươi dán lên tường bằng băng dính bạc. Tác phẩm được đưa ra trong một cuộc bán đấu giá của Sotheby’s ở New York, Mỹ.