Trong nền công nghiệp văn hóa, có thể thấy âm nhạc cũng đóng một vai trò quan trọng bởi loại hình này không chỉ là một hình thức biểu diễn nghệ thuật mà còn là một ngành nghề mang lại giá trị kinh tế và văn hóa to lớn.
____________________
 |
Vai trò của âm nhạc trong nền công nghiệp văn hóa
Âm nhạc đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống con người, là nguồn cảm hứng và là công cụ giao tiếp mạnh mẽ. Bên cạnh đó, âm nhạc có khả năng gắn kết cộng đồng, văn hóa và xã hội. Qua các buổi biểu diễn, lễ hội âm nhạc hay các sự kiện văn hóa, âm nhạc tạo ra môi trường giao lưu, gặp gỡ, trao đổi giữa các thành viên trong cộng đồng. Âm nhạc giúp giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa, truyền thống dân tộc qua các thể loại âm nhạc dân gian, cổ điển, và hiện đại.
Trong nền công nghiệp văn hóa, có thể thấy âm nhạc cũng đóng một vai trò quan trọng bởi loại hình này không chỉ là một hình thức biểu diễn nghệ thuật mà còn là một ngành nghề mang lại giá trị kinh tế và văn hóa to lớn. Nền công nghiệp âm nhạc hiện đại bao gồm quá trình sản xuất, phân phối, biểu diễn và tiêu thụ âm nhạc, tạo ra một chuỗi giá trị phức tạp và rộng lớn.
 |
Có thể nhận định một số vai trò nổi bật của âm nhạc trong nền công nghiệp văn hóa. Trong đó, âm nhạc trước hết là một sản phẩm văn hóa với sức mạnh lan tỏa toàn cầu. Nhờ công nghệ truyền thông và internet, âm nhạc có thể dễ dàng tiếp cận khán giả ở mọi nơi trên thế giới. Các nền tảng như Spotify, Apple Music, YouTube, và nhiều dịch vụ phát trực tuyến khác đã làm thay đổi cách mà mỗi người trong xã hội thưởng thức âm nhạc, tạo ra một thị trường âm nhạc trực tuyến khổng lồ. Điều này không chỉ giúp nghệ sĩ và nhà sản xuất âm nhạc tiếp cận khán giả toàn cầu mà còn thúc đẩy sự đa dạng và phong phú trong sáng tạo âm nhạc.
Lĩnh vực nghệ thuật này cũng là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế. Nền công nghiệp âm nhạc tạo ra hàng triệu công ăn việc làm trên toàn thế giới, từ nghệ sĩ, nhạc sĩ, nhà sản xuất, kỹ sư âm thanh đến các chuyên gia tiếp thị, quản lý nghệ sĩ và nhân viên hậu cần. Các buổi hòa nhạc, lễ hội âm nhạc và các sự kiện âm nhạc khác cũng đóng góp lớn vào doanh thu du lịch và dịch vụ địa phương. Các ngành công nghiệp phụ trợ như sản xuất nhạc cụ, thiết bị âm thanh, và các dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật cũng được hưởng lợi từ sự phát triển của âm nhạc.
Ngoài ra, âm nhạc còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì bản sắc văn hóa. Mỗi quốc gia, mỗi vùng miền đều có những thể loại âm nhạc đặc trưng, phản ánh lịch sử, phong tục tập quán và giá trị văn hóa riêng. Việc bảo tồn và phát triển âm nhạc truyền thống không chỉ giúp giữ gìn di sản văn hóa mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong nền âm nhạc đương đại.
 |
Trên hết, âm nhạc có sức mạnh thay đổi xã hội. Nhiều nghệ sĩ sử dụng âm nhạc để truyền tải thông điệp, đấu tranh cho công lý xã hội, nhân quyền và môi trường. Những ca khúc với lời ca sâu sắc, ý nghĩa có thể khơi dậy nhận thức cộng đồng, thúc đẩy hành động và thay đổi tích cực trong xã hội.
Xu hướng kết hợp nhạc giao hưởng với âm nhạc dân gian
Hiện nay, xu hướng kết hợp nhạc giao hưởng với âm nhạc dân gian đang trở nên phổ biến và được đón nhận nồng nhiệt trên khắp thế giới. Sự kết hợp này không chỉ tạo ra những tác phẩm âm nhạc độc đáo, mới mẻ mà còn giúp bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống.
Nhạc giao hưởng, với cấu trúc khoa học và tính phổ biến trên khắp thế giới, khi được kết hợp với âm nhạc dân gian, mang lại sự phong phú và đa dạng cho cả hai thể loại. Nhạc dân gian, trong đó có giọng hát và những nhạc cụ dân tộc, với những giai điệu mộc mạc, chân thành, khi được thể hiện qua dàn nhạc giao hưởng, trở nên hoành tráng và sâu sắc hơn. Điều này tạo ra sự hấp dẫn đặc biệt, thu hút sự quan tâm của khán giả từ nhiều lứa tuổi và tầng lớp khác nhau.
Xu hướng này cũng mở ra cơ hội cho các nhạc sĩ, nghệ sĩ sáng tạo. Họ có thể khám phá, thử nghiệm và kết hợp các yếu tố âm nhạc từ nhiều nền văn hóa khác nhau, tạo nên những tác phẩm âm nhạc đa dạng và đầy màu sắc. Các buổi biểu diễn kết hợp nhạc giao hưởng và dân gian thường mang đến cho khán giả những trải nghiệm âm nhạc độc đáo, mới lạ, làm phong phú thêm đời sống văn hóa nghệ thuật.
 |
Ngoài ra, việc kết hợp nhạc giao hưởng với âm nhạc dân gian còn đóng góp vào việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống. Những giai điệu dân gian khi được tái hiện qua nhạc giao hưởng không chỉ giữ gìn nét đẹp văn hóa mà còn mang lại hơi thở mới, giúp chúng tồn tại và phát triển trong bối cảnh hiện đại. Xu hướng kết hợp nhạc giao hưởng với âm nhạc dân gian là một sự giao thoa thú vị và ý nghĩa, mang lại những giá trị nghệ thuật và văn hóa đặc biệt, góp phần làm phong phú thêm nền âm nhạc thế giới.
Sự kết hợp giữa nhạc giao hưởng và âm nhạc dân gian trong các sản phẩm văn hóa, đặc biệt là điện ảnh, đã trở thành một xu hướng nổi bật trên thế giới. Xu hướng này không chỉ tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc đáo mà còn mang đến sự phong phú và đa dạng trong nền âm nhạc quốc tế.
Tại Mỹ, sự kết hợp giữa nhạc giao hưởng và âm nhạc dân gian thường được thấy rõ trong các bộ phim Hollywood. Ví dụ điển hình là bộ phim “The Last of the Mohicans” (1992), nhạc nền của bộ phim này kết hợp giữa các yếu tố nhạc giao hưởng truyền thống với âm nhạc dân gian của người bản địa Mỹ. Bản nhạc phim do Trevor Jones và Randy Edelman sáng tác, mang lại một không gian âm nhạc đậm chất lịch sử và văn hóa. Sự pha trộn này giúp khán giả cảm nhận sâu sắc hơn về bối cảnh và câu chuyện của bộ phim.
Ở Trung Quốc, sự kết hợp giữa nhạc giao hưởng và âm nhạc dân gian được thực hiện một cách tinh tế và nghệ thuật. Nhạc sĩ nổi tiếng Tan Dun là một trong những người tiên phong trong việc này. Ông đã sáng tác nhạc cho bộ phim “Ngọa Hổ Tàng Long”, trong đó sử dụng các nhạc cụ dân gian như đàn tranh, sáo trúc kết hợp với dàn nhạc giao hưởng. Sự kết hợp này không chỉ làm nổi bật nét đẹp của văn hóa truyền thống Trung Hoa mà còn tạo nên một hiệu ứng âm thanh hùng tráng và lôi cuốn.
 |
Với Hàn Quốc, xu hướng này cũng đang ngày càng phát triển. Nhạc sĩ Jo Yeong-wook đã tạo ra nhiều bản nhạc phim ấn tượng cho các tác phẩm như “Oldboy” và “The Handmaiden”. Ông thường sử dụng các yếu tố âm nhạc dân gian Hàn Quốc như gayageum (đàn tranh Hàn Quốc) và haegeum (đàn nhị Hàn Quốc) kết hợp với nhạc giao hưởng hiện đại, tạo nên những giai điệu vừa lãng mạn vừa sâu lắng, mang đậm dấu ấn văn hóa xứ Hàn.
Nhật Bản cũng không nằm ngoài xu hướng này. Nhạc sĩ Joe Hisaishi, nổi tiếng với các bản nhạc phim của Studio Ghibli, đã khéo léo kết hợp nhạc giao hưởng với âm nhạc dân gian Nhật Bản. Trong bộ phim “Princess Mononoke” (Mononoke Hime), Hisaishi đã sử dụng các yếu tố nhạc giao hưởng kết hợp với âm nhạc truyền thống Nhật Bản như shakuhachi (sáo trúc Nhật Bản) và koto (đàn tranh Nhật Bản). Sự kết hợp này không chỉ làm tăng tính huyền ảo và sử thi của bộ phim mà còn mang lại một trải nghiệm âm nhạc độc đáo cho khán giả.
Xu hướng kết hợp nhạc giao hưởng và âm nhạc dân gian trong điện ảnh không chỉ tạo ra những tác phẩm âm nhạc mới mẻ mà còn góp phần bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống. Ở mỗi quốc gia, sự kết hợp này mang lại những màu sắc và bản sắc riêng, phản ánh sự đa dạng và phong phú của nền âm nhạc thế giới. Việc tận dụng và sáng tạo từ các yếu tố truyền thống đã giúp các nhà soạn nhạc và đạo diễn điện ảnh tạo ra những tác phẩm nghệ thuật vừa gần gũi vừa mới lạ, góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa và tinh thần của con người.
 |
Tại Việt Nam, các dàn nhạc giao hưởng như Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam (VNSO), Dàn nhạc Giao hưởng Nhà hát Nhạc Vũ Kịch VN (VNOB), Dàn nhạc Giao hưởng Nhạc vũ kịch Thành phố Hồ Chí Minh (HBSO), Dàn nhạc Giao hưởng Hà Nội (HPO)... đã có nhiều nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng biểu diễn và mở rộng quy mô hoạt động. Các buổi hòa nhạc thường xuyên được tổ chức với nhiều chương trình đa dạng, thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả. Nhiều nghệ sĩ tài năng trong và ngoài nước đã được mời biểu diễn, góp phần nâng cao uy tín và chất lượng nghệ thuật của các dàn nhạc.
Tuy nhiên, các dàn nhạc giao hưởng ở nước ta chưa có nhiều tác phẩm giao hưởng riêng của Việt Nam, đặc biệt những tác phẩm mang tính dấu ấn, nhắc đến hoặc thoáng nghe có thể nói là nó đến từ Việt Nam, giống như “The Butterfly Lovers” của Trung Quốc, chùm tác phẩm giao hưởng của Joe Hisaishi và Ryuichi Sakamoto của Nhật Bản… âm nhạc giao hưởng Việt Nam chưa có nhiều cơ hội làm việc cùng những bộ phim điện ảnh hoành tráng, hoặc những dự án phim hoặc thực cảnh quảng bá về văn hoá, du lịch quy mô lớn mang dấu ấn như của đạo diễn Trương Nghệ Mưu của Trung Quốc… Hoạt động của các dàn nhạc giao hưởng cũng gặp phải một số khó khăn. Vấn đề tài chính là một thách thức lớn, khi mà nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước còn hạn chế và việc huy động tài trợ từ các tổ chức, doanh nghiệp chưa thực sự hiệu quả. Điều này ảnh hưởng đến khả năng tổ chức các buổi biểu diễn lớn, mua sắm trang thiết bị và đào tạo, bồi dưỡng nghệ sĩ.
Ở những đất nước Âu Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapre… công chúng thường xuyên mua vé đi xem những buổi hoà nhạc giao hưởng, nhạc kịch, vũ kịch… Thậm chí có thể thưởng thức những buổi diễn thế này ở những nơi công cộng như công viên, quảng trưởng, bến xe… trong các trường học, công ty, hội nhóm… Trên các phương tiện thông tin đại chúng như truyền hình, đài báo… luôn luôn phát những chương trình hoà nhạc giao hưởng, nhạc kịch hoặc vũ kịch… hoặc cập nhật những chương trình sắp tới. Có thể thấy công chúng ở những quốc gia nói trên sở hữu một đời sống âm nhạc rất phong phú, đa dạng.
Theo đó, để nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả, giúp hoạt động này đóng góp vào nền công nghiệp văn hóa cần có sự quan tâm và đầu tư mạnh mẽ từ phía nhà nước, các tổ chức, doanh nghiệp và sự ủng hộ của công chúng.
(Trích tham luận tại Hội thảo Quốc tế “Vai trò và đóng góp của Phong trào UNESCO đối với Công nghiệp Văn hóa”)
