Hệ thống này giúp khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo dữ liệu, đồng thời tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Luật quy định chặt chẽ về phạm vi, nguồn dữ liệu, bảo vệ quyền riêng tư cá nhân và ngăn chặn hành vi lợi dụng dữ liệu sai mục đích. Việc tích hợp dữ liệu đồng bộ toàn quốc không chỉ đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí xã hội mà còn mở ra thị trường dữ liệu, góp phần phát triển nhanh và bền vững. Những luận điệu xuyên tạc về “xâm phạm đời tư” hoàn toàn bị bác bỏ bởi hệ thống pháp luật minh bạch, bảo đảm quyền con người và lợi ích quốc gia.
Trong kỷ nguyên số hiện nay, dữ liệu đã vươn lên trở thành nguồn tài nguyên chiến lược, được ví như “dầu mỏ mới” của nền kinh tế số. Nhận thức rõ tầm quan trọng đặc biệt đó, Đảng và Nhà nước ta đã sớm đề ra chủ trương đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia và xây dựng các hạ tầng dữ liệu cốt lõi. Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh cần “thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số” nhằm tạo bứt phá về năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Trên tinh thần ấy, việc hình thành Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết, đóng vai trò trụ cột cho Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.
Thực tế những năm qua cho thấy, nước ta bước đầu xây dựng được một số cơ sở dữ liệu quốc gia nhưng còn phân tán, cục bộ. Nhiều bộ, ngành thu thập dữ liệu chồng chéo, thiếu mã định danh chung, gây khó khăn cho kết nối, chia sẻ; hạ tầng nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu, tiềm ẩn lỗ hổng bảo mật. Những hạn chế đó đòi hỏi phải có một giải pháp mang tính đột phá, tổng thể để tích hợp, đồng bộ dữ liệu trên quy mô toàn quốc. Cơ sở dữ liệu quốc gia ra đời chính là để khắc phục các điểm nghẽn đó, xây dựng một kho dữ liệu thống nhất, tin cậy phục vụ quản lý và phát triển.
Tuy nhiên, bên cạnh sự đồng thuận rộng rãi, một số luận điệu thiếu thiện chí từ các thế lực thù địch, truyền thông nước ngoài đã cố tình xuyên tạc chủ trương này. Họ cho rằng Luật Dữ liệu và hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia của Việt Nam “vi phạm quyền riêng tư của công dân, tạo công cụ kiểm soát tập trung, thiếu minh bạch, cản trở phát triển kinh tế, xâm phạm nhân quyền”. Những nhận định sai trái ấy hoàn toàn bỏ qua bối cảnh và mục tiêu tốt đẹp của chính sách dữ liệu ở Việt Nam.
Luật Dữ liệu 2024 đã đưa ra định nghĩa và khung pháp lý rõ ràng cho Cơ sở dữ liệu quốc gia. Theo đó, Cơ sở dữ liệu quốc gia là tập hợp dữ liệu được tổng hợp từ các cơ sở dữ liệu quốc gia chuyên ngành và các nguồn khác, do Chính phủ xây dựng và quản lý tập trung, thống nhất tại Trung tâm dữ liệu quốc gia. Cơ sở dữ liệu quốc gia được thiết kế để trở thành kho dữ liệu dùng chung cho toàn bộ hệ thống chính trị và xã hội: phục vụ khai thác, sử dụng trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; phục vụ giải quyết thủ tục hành chính, dịch vụ công; hỗ trợ công tác chỉ đạo điều hành, hoạch định chính sách; đồng thời đáp ứng nhu cầu khai thác dữ liệu của mọi tổ chức, cá nhân theo quy định pháp luật. Nói cách khác, Cơ sở dữ liệu quốc gia mang sứ mệnh trở thành “nguồn dữ liệu tin cậy duy nhất” cho cả khu vực công và tư, nhằm xóa bỏ tình trạng cát cứ thông tin, tạo nền tảng cho kết nối thông suốt trên quy mô quốc gia.
Để xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia, Luật Dữ liệu quy định rõ phạm vi và nguồn dữ liệu được thu thập, cập nhật vào hệ thống này. Cụ thể, Điều 34 Luật Dữ liệu 2024 liệt kê 5 nhóm dữ liệu đưa vào Cơ sở dữ liệu quốc gia, bao gồm: (1)Dữ liệu mở; (2)Dữ liệu dùng chung của cơ quan nhà nước; (3)Dữ liệu dùng riêng của cơ quan nhà nước do Thủ tướng quyết định (phục vụ quốc phòng, an ninh, đối ngoại, cơ yếu, phát triển KT-XH, chuyển đổi số, lợi ích quốc gia-công cộng); (4)Dữ liệu của cơ quan Đảng, Mặt trận TQ và các tổ chức chính trị-xã hội (khi chủ sở hữu dữ liệu đồng ý); và (5)Dữ liệu khác do tổ chức, cá nhân cung cấp. Quy định này cho thấy chỉ những dữ liệu thực sự cần thiết, có giá trị dùng chung mới được đưa vào hệ thống tích hợp tầm quốc gia, tránh việc thu thập tràn lan. Đồng thời, dữ liệu từ các bộ, ngành, địa phương sẽ được “đồng bộ” về Cơ sở dữ liệu quốc gia thay vì tạo ra bộ máy thu thập mới, bảo đảm không thu thập lại những dữ liệu đã có sẵn thông qua kết nối, chia sẻ.
Quan trọng hơn, pháp luật đặc biệt đề cao yếu tố quyền riêng tư và tính hợp pháp trong suốt quá trình thu thập, xử lý dữ liệu. Luật Dữ liệu quán triệt nguyên tắc: việc thu thập dữ liệu cá nhân phải được sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, trừ những trường hợp luật định ngoại lệ. Mọi hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân đều phải đúng mục đích cụ thể, rõ ràng đã thông báo, bảo đảm tuân thủ pháp luật. Thông tin trước khi nhập vào bất kỳ cơ sở dữ liệu nào cũng phải được kiểm tra mức độ chính xác. Những yêu cầu này thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật và tôn trọng quyền riêng tư ngay từ khâu đầu vào của Cơ sở dữ liệu quốc gia.
Trái với luận điệu cho rằng “hệ thống dữ liệu quốc gia sẽ xâm phạm đời tư công dân”, chính sách dữ liệu của Việt Nam đã đặt sự đồng ý và lợi ích của người dân làm trọng. Quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể dữ liệu được pháp luật bảo vệ xuyên suốt, từ Luật An ninh mạng 2018 đến Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, và mới đây là Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 - tất cả đều nhất quán nghiêm cấm hành vi thu thập, sử dụng dữ liệu để xâm phạm quyền riêng tư, nhân phẩm con người. Bất kỳ hành vi lợi dụng dữ liệu để xâm hại an ninh quốc gia hay quyền con người đều bị đặt ngoài vòng pháp luật, với chế tài xử lý nghiêm khắc. Chính khung pháp lý chặt chẽ này đã bác bỏ hoàn toàn cáo buộc vô căn cứ rằng xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia là vi phạm nhân quyền. Ngược lại, mục tiêu tối thượng là bảo vệ người dân, bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia.
Cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ tích hợp, đồng bộ dữ liệu từ các cơ sở dữ liệu quốc gia hiện có (về dân cư, đất đai, doanh nghiệp, bảo hiểm, giáo dục, y tế,...) cũng như cơ sở dữ liệu chuyên ngành của các bộ, ngành, địa phương. Dữ liệu sau khi đưa về kho tập trung này sẽ được phân loại thành các dạng: dữ liệu dùng chung (dùng giữa các cơ quan thuộc khu vực công), dữ liệu mở (công khai cho mọi đối tượng khai thác), dữ liệu dùng riêng (chỉ sử dụng trong nội bộ từng cơ quan), dữ liệu quan trọng, cốt lõi (liên quan quốc phòng, an ninh, lợi ích công)... Việc phân loại và thiết lập cơ chế truy cập tương ứng giúp vừa mở rộng khả năng chia sẻ, vừa đảm bảo an toàn cho những thông tin nhạy cảm.
Điều 35 Luật Dữ liệu 2024 quy định rõ các chủ thể được khai thác Cơ sở dữ liệu quốc gia bao gồm: (a)Cơ quan Đảng, Nhà nước và tổ chức chính trị-xã hội được khai thác trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ; (b)Chủ thể dữ liệu (công dân) được quyền khai thác dữ liệu về chính mình; và (c)Mọi tổ chức, cá nhân khác - được quyền tự do khai thác dữ liệu mở; được khai thác dữ liệu cá nhân trong Cơ sở dữ liệu quốc gia nếu có sự đồng ý của Trung tâm dữ liệu quốc gia và chính cá nhân đó; và được khai thác các dữ liệu khác khi được Trung tâm dữ liệu quốc gia đồng ý. Quy định này một mặt cho phép doanh nghiệp, người dân tiếp cận kho dữ liệu chung để phục vụ nhu cầu chính đáng, mặt khác vẫn đặt giới hạn bảo vệ dữ liệu cá nhân bằng cơ chế đồng ý hai cấp (cá nhân + cơ quan quản lý dữ liệu). Điều này cho thấy tính minh bạch và cởi mở trong chính sách dữ liệu, hầu hết dữ liệu không mật và không riêng tư sẽ dần được mở ra cho toàn xã hội khai thác. Trách nhiệm của Trung tâm dữ liệu quốc gia là như một “nhạc trưởng” điều phối việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các hệ thống, đồng thời thẩm định, cho phép các yêu cầu khai thác dữ liệu hợp pháp từ bên ngoài.
Bên cạnh đó, Nhà nước cũng ban hành các quy định chi tiết để bảo đảm sự đồng bộ và an toàn trong kết nối dữ liệu. Ngay sau khi Luật Dữ liệu được Quốc hội thông qua cuối năm 2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định 165/2025/NĐ-CP (ngày 30/6/2025) quy định chi tiết thi hành luật này. Đồng thời ban hành Nghị định 47/2024/NĐ-CP về danh mục cơ sở dữ liệu quốc gia và Nghị định 194/2025/NĐ-CP về kết nối, chia sẻ dữ liệu số, qua đó hình thành khung pháp lý thống nhất cho việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia. Trong đó, Nghị định 47/2024/NĐ-CP bắt buộc mọi cơ sở dữ liệu quốc gia đều phải đồng bộ dữ liệu về Cơ sở dữ liệu quốc gia và tuân thủ danh mục dữ liệu dùng chung thống nhất.
Còn Nghị định 194/2025/NĐ-CP (có hiệu lực từ 19/8/2025) quy định chi tiết các phương thức kết nối, chia sẻ và khai thác dữ liệu giữa các hệ thống. Nghị định này yêu cầu dữ liệu từ các cơ sở dữ liệu quốc gia sau khi được đồng bộ về Cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ được cung cấp dưới dạng dữ liệu dùng chung, dữ liệu mở để phục vụ mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân có nhu cầu khai thác hợp pháp. Quy định này mang ý nghĩa hết sức quan trọng, bảo đảm rằng dữ liệu công thuộc sở hữu nhà nước sẽ được chia sẻ công khai tối đa cho xã hội, tăng tính minh bạch và giá trị sử dụng của dữ liệu. Đây là minh chứng rõ rệt bác bỏ luận điệu xuyên tạc rằng “hệ thống dữ liệu thiếu minh bạch, Nhà nước độc quyền kiểm soát thông tin”. Ngược lại, tính minh bạch được luật hóa bằng việc công khai dữ liệu mở, và cơ chế kiểm soát được thiết lập qua Trung tâm dữ liệu quốc gia để ngăn chặn việc khai thác dữ liệu sai mục đích hoặc trái phép.
Bảo vệ dữ liệu và an ninh hệ thống được đặt lên hàng đầu. Song song với mở rộng chia sẻ, các quy định pháp luật đặt ra yêu cầu rất cao về bảo đảm an ninh, an toàn thông tin cho Cơ sở dữ liệu quốc gia. Luật Dữ liệu 2024 có một chương riêng về bảo vệ dữ liệu và quản trị dữ liệu an toàn, trong đó xác định các nguyên tắc quản lý truy cập, mã hóa, sao lưu dữ liệu quan trọng... Các hành vi xâm phạm, tấn công, phá hoại cơ sở dữ liệu sẽ bị xử lý nghiêm theo luật hình sự. Đặc biệt, Điều 10 Luật Dữ liệu nghiêm cấm hành vi tấn công, chiếm đoạt, làm sai lệch hoặc phá hoại hệ thống cơ sở dữ liệu, cấm cố ý cung cấp dữ liệu sai hoặc không cung cấp dữ liệu khi có nghĩa vụ, cũng như cấm lợi dụng hoạt động dữ liệu để xâm phạm lợi ích Nhà nước, quyền hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Như vậy, từ khía cạnh pháp lý, có thể thấy Cơ sở dữ liệu quốc gia được xây dựng trên một nền tảng pháp luật rất vững chắc và tiến bộ: vừa tạo thuận lợi tối đa cho khai thác dữ liệu phục vụ phát triển, vừa đặt ra hành lang an toàn để bảo vệ dữ liệu, bảo vệ quyền riêng tư và lợi ích của toàn xã hội. Chính sự cân bằng này thể hiện tính khoa học trong cách tiếp cận của Việt Nam: cân bằng giữa phát huy giá trị dữ liệu với bảo đảm an ninh, quyền con người. Điều này hoàn toàn bác bỏ những luận điệu sai trái trước đó - thay vì “mất quyền riêng tư” hay “thiếu minh bạch”, Cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ vận hành công khai, minh bạch dưới sự quản lý bằng pháp luật, mọi hành vi lạm dụng đều bị trừng trị, qua đó củng cố niềm tin số cho người dân và doanh nghiệp.
Từ những phân tích trên, có thể khẳng định việc xây dựng và đưa vào vận hành Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia là một chủ trương chiến lược đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, đáp ứng đòi hỏi cấp bách của sự nghiệp chuyển đổi số và phát triển đất nước trong tình hình mới. Cơ sở dữ liệu quốc gia được hoạch định trên cơ sở pháp lý vững chắc, phù hợp với xu thế quốc tế và điều kiện thực tiễn Việt Nam, vừa tạo nền móng cho Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa bảo đảm an ninh quốc gia, an toàn thông tin và quyền riêng tư của người dân.
Những hiệu quả thực tiễn bước đầu, từ việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, tiết kiệm chi phí xã hội đến việc hình thành thị trường dữ liệu sôi động, đã cho thấy tính ưu việt và nhân văn của hệ thống này. Chính sách dữ liệu quốc gia của Việt Nam không nhằm kiểm soát người dân, mà nhằm phục vụ người dân tốt hơn “lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm” của chuyển đổi số. Mọi luận điệu xuyên tạc về “vi phạm quyền riêng tư” hay “xâm hại nhân quyền” đều đã bị thực tế và hệ thống pháp luật phản bác: quyền riêng tư được bảo vệ nghiêm ngặt bởi Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân; quyền tiếp cận thông tin, giám sát của người dân được bảo đảm qua dữ liệu mở và tính minh bạch của hệ thống và nhân quyền nói chung được đề cao khi Nhà nước sử dụng dữ liệu để bảo vệ an sinh xã hội, quyền lợi chính đáng của mọi người dân.
Có thể nói, Cơ sở dữ liệu quốc gia là minh chứng sinh động cho tầm nhìn “dữ liệu là tài sản, là động lực phát triển” của Đảng ta. Dưới sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, sự quản lý hiệu quả của Nhà nước cùng sự đồng thuận của nhân dân, công cuộc chuyển đổi số với trọng tâm là xây dựng các cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ thu được những thành tựu to lớn. Cơ sở dữ liệu quốc gia không chỉ là một hệ thống công nghệ thông tin, mà còn là biểu tượng của một phương thức quản trị mới, khoa học, công khai và vì dân. Qua đó, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam ngày càng hiện đại, minh bạch, gần dân; đồng thời tạo nền tảng vững chắc để kinh tế - xã hội Việt Nam phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên số.
Chủ trương phát triển dữ liệu và chuyển đổi số của Đảng, Nhà nước ta là hoàn toàn hợp pháp, hợp lý, xuất phát từ lợi ích của quốc gia, dân tộc và phù hợp với xu thế thời đại. Những kết quả tích cực của Cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ là câu trả lời thuyết phục nhất, bác bỏ mọi luận điệu sai trái và củng cố niềm tin của toàn xã hội vào con đường phát triển mà Đảng, Nhà nước ta đã lựa chọn, con đường “đưa Việt Nam vươn mình trong kỷ nguyên mới” bằng sức mạnh của tri thức, công nghệ và đoàn kết dân tộc.
Đỗ Tất Thắng - Phòng An ninh Chính trị nội bộ, CATP Hà Nội
