Luật khẳng định dữ liệu là “tài nguyên”, tạo hành lang pháp lý toàn diện để thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Những luận điệu cho rằng luật “bóp nghẹt sáng tạo” là xuyên tạc, bởi thực chất luật khuyến khích nghiên cứu, thử nghiệm công nghệ mới (AI, Big Data, blockchain…) thông qua cơ chế sandbox, áp dụng quản lý hậu kiểm, giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 bổ sung các chính sách chia sẻ dữ liệu, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đồng bộ với Luật Dữ liệu nhằm bảo vệ chủ quyền dữ liệu quốc gia và mở không gian cho sáng tạo phát triển, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia số thịnh vượng.
Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được Đảng và Nhà nước ta xác định là yếu tố quyết định, điều kiện tiên quyết và thời cơ tốt nhất để Việt Nam trở thành quốc gia giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Nhận thức rõ tầm quan trọng đó, thời gian qua nước ta đã xây dựng một hệ thống chính sách, pháp luật đồng bộ nhằm thúc đẩy các lĩnh vực này, nổi bật là việc ban hành Luật Dữ liệu 2024, văn bản pháp luật đầu tiên điều chỉnh toàn diện về quản trị, phát triển, bảo vệ và khai thác dữ liệu số. Luật Dữ liệu cùng các đạo luật liên quan như Luật An ninh mạng 2018, Luật An toàn thông tin mạng 2015, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân, và mới đây là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025, đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho công cuộc chuyển đổi số quốc gia.
Tuy nhiên, song hành với những nỗ lực đó, các thế lực thù địch và một số truyền thông nước ngoài thiếu thiện chí không ngừng tìm cách xuyên tạc bản chất các chính sách quản lý dữ liệu và Internet của Việt Nam. Ngay sau khi Quốc hội thông qua Luật Dữ liệu (ngày 30/11/2024), những kênh như RFA, BBC, VOA và tổ chức phản động Việt Tân đã quy chụp rằng luật này sẽ “gây tổn hại cho các công ty nước ngoài”, “xâm phạm quyền riêng tư” và “bóp nghẹt sự sáng tạo”. Họ cố tình xoáy vào các quy định yêu cầu tổ chức, cá nhân cung cấp dữ liệu cho cơ quan nhà nước trong tình huống đặc biệt (khẩn cấp, đe doạ an ninh quốc gia, thảm hoạ, chống bạo loạn/khủng bố) và quy định phải được chấp thuận mới chuyển giao dữ liệu cốt lõi ra nước ngoài, nhằm bóp méo mục đích thực sự của luật. Thực chất, những luận điệu này đã “thay đen đổi trắng” bản chất vấn đề. Mục tiêu của việc tăng cường quản lý dữ liệu ở Việt Nam là bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia, đảm bảo khả năng ứng phó kịp thời với tình huống khẩn cấp, bảo vệ người dân trước nguy cơ khủng bố, bạo loạn, đồng thời bảo đảm an ninh, an toàn thông tin và bảo vệ các tài sản số quan trọng của quốc gia. Việc ban hành Luật Dữ liệu là hết sức cần thiết, không chỉ để bảo vệ đất nước và duy trì ổn định xã hội, mà còn để bảo vệ quyền lợi của người dân và nhà đầu tư nước ngoài tham gia kinh tế số Việt Nam. Song song đó, Việt Nam đang xây dựng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 nhằm nâng cao hơn nữa quyền và lợi ích hợp pháp của người dân đối với dữ liệu, cụ thể hóa cam kết quốc tế của Việt Nam trong việc bảo đảm quyền con người. Thực tế, nhiều nước trên thế giới cũng có luật về quản lý, khai thác dữ liệu: Liên minh Châu Âu có Đạo luật Dữ liệu áp dụng trên 27 nước, Hàn Quốc có Luật Dữ liệu mở, Trung Quốc có Luật Bảo vệ Thông tin cá nhân... cho thấy Việt Nam không hề “đi ngược dòng”, mà đang theo kịp xu thế chung nhằm xây dựng môi trường số an toàn, lành mạnh, bền vững. Tương tự, khi Chính phủ ban hành Nghị định 147/2024/NĐ-CP về quản lý dịch vụ Internet (trong đó quy định xác thực danh tính người dùng trên mạng xã hội), các đối tượng xấu cũng lu loa rằng đây là “xâm phạm quyền riêng tư”, “hạn chế tự do ngôn luận, tự do Internet”. Họ cố tình bỏ qua thực tế rằng nhiều quốc gia cũng áp dụng biện pháp quản lý chặt chẽ không gian mạng: Trung Quốc yêu cầu đăng ký tên thật khi dùng mạng xã hội từ năm 2017, Mỹ có các quy định về an ninh mạng và chống khủng bố trực tuyến, Liên minh Châu Âu ban hành Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA) yêu cầu các tập đoàn công nghệ lớn chịu trách nhiệm pháp lý cao hơn trong việc xử lý tin giả, nội dung độc hại trên mạng.
BBC xuyên tạc các quy định của Luật Dữ liệu. Ảnh: Tác giả
Trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ kéo theo tin giả, lừa đảo trực tuyến tràn lan, chỉ 9 tháng đầu 2024, Bộ TT&TT đã ghi nhận hơn 22.200 lượt phản ánh về lừa đảo trực tuyến (hơn 80% vụ chiếm đoạt tài sản qua các hình thức lừa đảo số, và 70% diễn ra trên mạng xã hội như Zalo, Facebook) thì Nghị định 147 ra đời như “lá chắn” mới, cùng với Luật An ninh mạng 2018 và các quy định liên quan, giúp bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia và bảo vệ người dân trước những mối đe dọa từ thế giới ảo. Có thể khẳng định: trong thế giới ngày càng số hóa, việc quản lý tốt dữ liệu và không gian mạng là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ an ninh quốc gia và quyền lợi hợp pháp của người dân. Nhà nước Việt Nam nhất quán tôn trọng và bảo đảm các quyền tự do cơ bản của con người, trong đó có tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tiếp cận thông tin và tự do Internet. Đồng thời, Việt Nam tích cực hoàn thiện pháp luật nhằm bảo vệ quyền của người dân được an toàn trên không gian mạng. Đó là sự thật không thể bóp méo, những luận điệu cố tình xuyên tạc chính sách dữ liệu và Internet ở Việt Nam thực chất chỉ là thủ đoạn nhằm kích động chống phá chế độ, kìm hãm đà phát triển của đất nước
Luật Dữ liệu năm 2024 (Luật số 60/2024/QH15) được Quốc hội thông qua với tỷ lệ tán thành rất cao (94,15%) và sẽ có hiệu lực từ 01/7/2025. Đây là đạo luật đầu tiên xác lập hành lang pháp lý toàn diện về dữ liệu số, trong đó đặc biệt nhấn mạnh việc ứng dụng khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo ở mọi khâu của chu trình dữ liệu. Ngay Điều 6 về Chính sách của Nhà nước đã khẳng định “Dữ liệu là tài nguyên”, Nhà nước huy động mọi nguồn lực để “làm giàu dữ liệu, phát triển dữ liệu trở thành tài sản”. Luật ưu tiên phát triển dữ liệu phục vụ chuyển đổi số quốc gia gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh; đầu tư xây dựng Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia và Trung tâm dữ liệu quốc gia đáp ứng yêu cầu Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số. Đặc biệt, khoản 5 Điều 6 nêu rõ Nhà nước khuyến khích cơ quan, tổ chức, cá nhân “đầu tư, nghiên cứu, phát triển công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, đổi mới sáng tạo, ứng dụng trong lĩnh vực dữ liệu; xây dựng trung tâm lưu trữ, xử lý dữ liệu tại Việt Nam; phát triển thị trường dữ liệu”. Đây là cơ sở pháp lý rất quan trọng để thúc đẩy hoạt động khoa học-công nghệ (KH-CN) và đổi mới sáng tạo nhằm phát triển hạ tầng và hệ sinh thái dữ liệu trong nước.
Luật Dữ liệu 2024 cũng đề cao hợp tác quốc tế về khoa học, công nghệ trong lĩnh vực dữ liệu. Điều 7 liệt kê các nội dung hợp tác như: đào tạo nhân lực; nghiên cứu khoa học, ứng dụng khoa học, công nghệ trong xây dựng, phát triển, bảo vệ, quản trị, xử lý, sử dụng dữ liệu; chuyển giao công nghệ tiên tiến, đầu tư hạ tầng trung tâm dữ liệu; tham gia xây dựng tiêu chuẩn quốc tế về dữ liệu…. Như vậy, Việt Nam khuyến khích trao đổi tri thức và công nghệ với các nước nhằm nắm bắt xu hướng quản trị dữ liệu hiện đại. Ở cấp quản lý nhà nước, Điều 8 Luật Dữ liệu xác định nội dung quản lý nhà nước về dữ liệu bao gồm việc “nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ về dữ liệu; phát triển sản phẩm, dịch vụ về dữ liệu; quản lý, giám sát, phát triển thị trường dữ liệu”. Các cơ quan quản lý cũng có trách nhiệm đào tạo nguồn nhân lực và hợp tác quốc tế về dữ liệu. Điều này thể hiện sự tích hợp giữa chính sách dữ liệu với phát triển khoa học, công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao ngay trong khuôn khổ luật.
Quan trọng nhất, Luật Dữ liệu 2024 dành Điều 24 để quy định cụ thể về “Hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong xây dựng, phát triển, bảo vệ, quản trị, xử lý, sử dụng dữ liệu”. Luật yêu cầu các hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực dữ liệu phải phù hợp với Chiến lược dữ liệu quốc gia, phát huy nội lực và tuân thủ các nguyên tắc quản trị dữ liệu. Khoản 2 Điều 24 liệt kê các nền tảng khoa học, công nghệ cốt lõi cho dữ liệu, bao gồm: trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây, chuỗi khối (blockchain), truyền thông dữ liệu, Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data) và các công nghệ hiện đại khác. Đây đều là những công nghệ tiên phong của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, được luật xác định là nền tảng để xây dựng, xử lý và khai thác dữ liệu. Luật yêu cầu tập trung nguồn lực quốc gia để phát triển, ứng dụng các nền tảng này phục vụ chuyển đổi số, bảo đảm quốc phòng, an ninh và phát triển kinh tế-xã hội. Đồng thời, giao Chính phủ ban hành quy định chi tiết để quản lý, phát triển và thử nghiệm có kiểm soát các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về dữ liệu. Nói cách khác, luật mở đường cho việc thử nghiệm những công nghệ mới như AI, Big Data... trong lĩnh vực dữ liệu thông qua cơ chế “sandbox” (thử nghiệm trong phạm vi kiểm soát), nhằm thúc đẩy sáng tạo nhưng vẫn có cơ chế kiểm soát rủi ro hợp lý.
Cùng với chính sách khuyến khích, Luật Dữ liệu 2024 còn tạo cơ chế tài chính hỗ trợ phát triển khoa học, công nghệ về dữ liệu. Điều 29 luật giao Chính phủ thành lập Quỹ Phát triển dữ liệu Quốc gia (quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách) nhằm thúc đẩy phát triển, khai thác, ứng dụng và quản trị dữ liệu quốc gia. Thực hiện luật, Chính phủ đã ban hành Nghị định 160/2025/NĐ-CP để triển khai quỹ này với vốn điều lệ tối thiểu 1.000 tỷ đồng, do Bộ Công an quản lý. Quỹ sẽ tài trợ cho các hoạt động nghiên cứu, phát triển hạ tầng dữ liệu, thúc đẩy ứng dụng các công nghệ mới (AI, Big Data, blockchain...), đặc biệt chú trọng hỗ trợ khu vực nông thôn, miền núi, hải đảo nhằm thu hẹp khoảng cách số. Song song đó, Luật Dữ liệu áp dụng phương thức quản lý theo hướng “hậu kiểm” thay vì “tiền kiểm”: cơ quan nhà nước không can thiệp trước vào hoạt động xử lý, kinh doanh dữ liệu, mà chủ yếu giám sát và xử lý khi có dấu hiệu vi phạm. Cách tiếp cận này giảm gánh nặng thủ tục hành chính, trao quyền tự chủ nhiều hơn cho doanh nghiệp trong bảo mật và chia sẻ dữ liệu, qua đó khuyến khích đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực dữ liệu.
Bên cạnh Luật Dữ liệu 2024, việc Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 đã tạo khung pháp lý toàn diện để thúc đẩy hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đồng thời bổ sung nhiều quy định gắn với chuyển đổi số và dữ liệu. Luật mới mở rộng phạm vi điều chỉnh, nhấn mạnh mạnh mẽ yếu tố đổi mới sáng tạo và đưa ra các cơ chế linh hoạt nhằm khuyến khích nghiên cứu, ứng dụng công nghệ. Đáng chú ý, luật dành riêng Điều 20 quy định về chuyển đổi số trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhà nước được giao nhiệm vụ “thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo” thông qua phát triển hạ tầng số, cung cấp dịch vụ công trực tuyến, số hóa dữ liệu và tự động hóa quy trình nghiệp vụ nhằm nâng cao hiệu quả, minh bạch. Luật khuyến khích ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo để tăng cường hiệu quả hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đồng thời, Chính phủ sẽ đầu tư xây dựng và vận hành Nền tảng số quản lý khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia cũng như Hệ thống thông tin quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, bảo đảm kết nối tập trung để lưu trữ, chia sẻ và công khai kết quả hoạt động khoa học, công nghệ cho cộng đồng. Quy định này cho thấy pháp luật yêu cầu ứng dụng công nghệ số và quản trị dữ liệu ngay trong hoạt động quản lý khoa học, ví dụ: sử dụng nền tảng số quốc gia để thu thập dữ liệu thống kê nhiệm vụ khoa học, công nghệ, chia sẻ thông tin kết quả nghiên cứu, qua đó minh bạch hóa và liên thông dữ liệu khoa học.
Luật khoa học, công nghệ và ĐMST 2025 cũng đề cao việc mở và chia sẻ dữ liệu khoa học. Cụ thể, Điều 32 khuyến khích chia sẻ dữ liệu, phương pháp, kết quả nghiên cứu khoa học, trong đó nhấn mạnh phát triển công nghệ nguồn mở, đồng thời bảo đảm minh bạch, dễ tiếp cận nhưng vẫn tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nhà nước sẽ xây dựng hạ tầng kỹ thuật đáp ứng yêu cầu chia sẻ dữ liệu và công bố kết quả nghiên cứu khoa học một cách bảo mật, có khả năng tương tác và tái sử dụng. Doanh nghiệp và cộng đồng được khuyến khích tham gia sử dụng, đóng góp dữ liệu và kết quả nghiên cứu vào các dự án nguồn mở. Đây chính là định hướng khoa học mở (open science), tận dụng sức mạnh của dữ liệu và tri thức chia sẻ để thúc đẩy sáng tạo.
Đặc biệt, nhằm tạo môi trường thể chế thuận lợi cho đổi mới sáng tạo, Luật khoa học, công nghệ và ĐMST 2025 đưa ra cơ chế “thử nghiệm có kiểm soát” (sandbox). Theo đó, cơ quan có thẩm quyền có thể cho phép tổ chức, doanh nghiệp thử nghiệm các công nghệ, giải pháp, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới chưa có quy định pháp luật, trong phạm vi và thời gian giới hạn. Nguyên tắc thử nghiệm phải công khai, bình đẳng và tuân thủ yêu cầu về an ninh, an toàn. Đáng chú ý, luật quy định miễn trừ hoặc loại trừ trách nhiệm pháp lý cho các cá nhân, tổ chức tham gia thử nghiệm nếu đã tuân thủ đúng quy định sandbox và hành động với động cơ trong sáng, vì lợi ích chung. Ví dụ: luật cho phép miễn trách nhiệm dân sự, hành chính, thậm chí hình sự đối với rủi ro phát sinh trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ khi các chủ thể đã tuân thủ quy trình sandbox. Quy định khoan dung pháp lý này giúp các nhà khoa học, doanh nghiệp yên tâm thử nghiệm những ý tưởng đột phá (kể cả trong lĩnh vực dữ liệu, ví dụ thử nghiệm thuật toán AI mới trên tập dữ liệu), không lo bị xử phạt nếu xảy ra rủi ro ngoài ý muốn. Đây chính là công cụ pháp lý để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo không gian cho công nghệ mới phát triển.
Cuối cùng, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo 2025 đã đồng bộ với Luật Dữ liệu 2024 về quản trị dữ liệu trong hoạt động khoa học. Luật quy định khi kết quả nhiệm vụ khoa học, công nghệ có lưu trữ, xử lý dữ liệu cốt lõi, dữ liệu quan trọng hoặc dữ liệu chuyển xuyên biên giới thì việc quản lý phải tuân thủ Luật Dữ liệu 2024. Tương tự, việc chuyển giao ra nước ngoài các kết quả nghiên cứu có chứa loại dữ liệu nhạy cảm này cũng phải theo quy định của Luật Dữ liệu. Như vậy, Luật khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã tạo mối liên hệ chặt chẽ với Luật Dữ liệu nhằm bảo đảm dữ liệu quan trọng quốc gia thu được từ nghiên cứu khoa học được bảo vệ và quản lý an toàn, đáp ứng yêu cầu chủ quyền dữ liệu. Điều này thể hiện sự thống nhất của hệ thống pháp luật, vừa thúc đẩy nghiên cứu khoa học dựa trên dữ liệu, vừa đặt ra khuôn khổ quản trị dữ liệu an toàn theo Luật Dữ liệu.
Tóm lại, hai đạo luật mới đã xây dựng một hành lang pháp lý đồng bộ: Luật Dữ liệu 2024 định hướng phát triển dữ liệu gắn liền với khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, còn Luật khoa học, công nghệ và ĐMST 2025 cung cấp cơ chế, chính sách để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phát huy vai trò trong kỷ nguyên dữ liệu và chuyển đổi số. Đó là nền tảng để Việt Nam từng bước thiết lập thị trường dữ liệu, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, đưa dữ liệu trở thành động lực cho phát triển kinh tế-xã hội. Các chính sách tiến bộ này khẳng định quyết tâm của Nhà nước ta trong việc huy động sức mạnh khoa học-công nghệ cho công cuộc chuyển đổi số, đồng thời bác bỏ những luận điệu xuyên tạc cho rằng Việt Nam “bóp nghẹt sáng tạo”. Trái lại, pháp luật Việt Nam đang tạo mọi điều kiện thuận lợi, hỗ trợ tối đa cho sự phát triển lĩnh vực dữ liệu và công nghệ, hướng tới mục tiêu sớm đưa nước ta trở thành một quốc gia số, một nền kinh tế số thịnh vượng.
Đỗ Tất Thắng - Phòng An ninh Chính trị nội bộ, CATP Hà Nội
