Cứ mỗi năm bước vào mùa thi đại học, hàng triệu thí sinh tại các quốc gia châu Á đều phải hứng chịu áp lực kinh khủng, đôi khi còn phải đánh đổi bằng cả sức khỏe và tính mạng.
Các quốc gia trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương vượt trội so với hầu hết các quốc gia khác về kết quả của hai chương trình kiểm tra trình độ năng lực học vấn bao gồm Chương trình nghiên cứu Xu hướng Toán học và Khoa học Quốc tế (TIMSS) và Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế (PISA) từ tháng 11 năm 2016, chiếm 8 trong số 11 quốc gia đứng đầu thế giới.
Đáng chú ý, các quốc gia và vùng lãnh thổ nằm trong top dẫn đầu như Singapore, Hong Kong, Hàn Quốc và Nhật Bản, đều có kỳ thi tuyển sinh đại học hết sức khắc nghiệt do môi trường cạnh tranh cao và căng thẳng.
Trung Quốc
Tại “đất nước tỷ dân, “gaokao” (Cao khảo) được cho là có thể mở ra hoặc khép lại tương lai của một người trẻ tuổi, do đó áp lực xung quanh kỳ thi này là cực kỳ lớn.
 |
Cứ mỗi năm có khoảng 10 triệu học sinh cuối cấp của Trung Quốc tham gia vào kỳ thi quan trọng này, đã có không ít trường hợp học sinh phải truyền tĩnh mạc nhằm cải thiện sức khỏe và trí lực, hay thậm chí một số nữ sinh còn phải sử dụng tới thuốc tránh thai trước kỳ thi Cao khảo để đảm bảo không bị kỳ kinh nguyệt ảnh hưởng.
Nhiều phu huynh cũng đã phải đặt phòng khách sạn gần điểm thi để con cái họ nghỉ ngơi giữa các ca, khấn vái cầu nguyện bên ngoài phòng thi cho con mình có thể “vượt vũ môn” thành công.
Theo trang Sohu.com, chỉ có 2% thí sinh dự thi Cao khảo năm 2016 được top 38 trường hàng đầu ở Trung Quốc đón nhận và 0,05% được nhận vào hai trường Đại học Thanh Hoa và Bắc Kinh, vốn được coi là Oxford và Cambridge của Trung Quốc. Với con số 9,4 triệu thí sinh tham gia kỳ thi, điều này có nghĩa là chỉ có 188.000 người lọt vào top 38, và chỉ 4.700 người có thể đặt chân vào cổng trường Thanh Hoa hoặc Bắc Kinh.
“Mọi người đổ xô vào các trường đại học danh tiếng để đảm bảo một tương lai tốt hơn, điều này đồng nghĩa với việc áp lực học tập và tỷ lệ cạnh tranh gia tăng không ngừng”, ông Xiong Bingqi - Phó giám đốc Viện nghiên cứu giáo dục thế kỷ 21 có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết.
Tuy nhiên, dư luận Trung Quốc cũng lên tiếng chỉ trích hệ thống thi cử hiện tại đã kìm hãm sự sáng tạo của người trẻ.
“Phương thức đách giá năng lực học sinh của nền giáo dục Trung Quốc tương đối một so với các nước láng giềng châu Á”, ông Xiong nói. “Học sinh dành rất nhiều thời gian ở trường thế nhưng việc phần lớn kiến thức của họ lại là học vẹt”.
Chính phủ Trung Quốc tuyên bố sẽ tạo ra một hệ thống thi cử mới vào năm 2020, bao gồm các tiêu chuẩn đa dạng hơn để xét tuyển đại học và giảm bớt sự bất bình đẳng trên cả nước.
Hong Kong
Không chỉ Trung Quốc đại lục, Hong Kong cũng bị chỉ trích vì văn hóa đặt nặng vấn đề thi cử, bằng cấp trong khi nhiều người trẻ nhận phải sự kỳ vọng rất lớn từ gia đình ngay khi còn nhỏ.
 |
Bắt đầu từ 9 tuổi, học sinh phải tham gia các kỳ thi để đánh giá khả năng vận dụng tiếng Anh, tiếng Trung và toán học. Các bài kiểm tra sẽ là thang đo để xếp loại trong lớp học, điều này tạo áp lực từ trên xuống đối với học sinh, mặc dù chính quyền đặc khu phủ nhận điều này.
Vào năm 2015, hàng chục nghìn phụ huynh đã ký một bản kiến nghị trên Facebook nhằm yêu cầu hủy bỏ các kỳ thi đánh giá năng lực, buộc một số trường học tẩy chay bài kiểm tra và chính quyền phải thừa nhận vấn đề về hệ thống thi cử hiện tại.
“Có thể thông cảm cho những lo ngại này khi trẻ em Hong Kong phải chuẩn bị cho các bài kiểm tra từ khi còn nhỏ:, Giáo sư Eva Chen - chuyên gia phát triển xã hội nhận thức tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong, cho biết.
“Trẻ nhỏ đã phải bước vào các cuộc phỏng vấn để được nhập học mẫu giáo hay thậm chí là nhà trẻ. Rồi cứ thế cho tới khi học đại học, các học sinh luôn phải đối mặt với những vòng phỏng vấn và kỳ thi đánh giá năng lực”, bà Chen nói.
Một báo cáo toàn cầu của HSBC năm 2017 cho thấy 88% phụ huynh Hong Kong phải chi thuê thêm gia sư cho con mình, con số tại Trung Quốc lên tới 93% phụ huynh Trung Quốc đại lục trong khi mức trung bình toàn cầu chỉ là 63%.
Gần một nửa trong số các phụ huynh Trung Quốc và Hong Kong cho biết họ sẽ từ bỏ thời gian và sở thích cá nhân để giúp con mình thành đạt, trong khi 37% phụ huynh đã cắt giảm hoặc ngừng hoàn toàn các hoạt động giải trí hoặc ngày lễ để tập trung tiền cho con học.
“Với việc kỳ thi DSE (Diploma of Secondary Education) được coi là rào cản cuối cùng trước ngưỡng cửa đại học, tôi chắc chắn rằng các học sinh sẽ phải gánh không ít áp lực và cảm thấy kiệt sức. Là một nhà giáo dục, và theo quan điểm của cha mẹ, tôi hết sức lo ngại về vấn đề này”, bà Chen cho biết.
Đại học Hong Kong tiếp nhận 10.062 sinh viên đại học trong năm học 2016-2017. Nhà trường cho biết không thể cung cấp số lượng đơn đăng ký dự tuyển, nhưng số lượng hồ sơ đăng ký trung bình trong vài năm qua lên tới khoảng 50.000, như vậy chỉ có 1 trong số 5 học sinh trúng tuyển trường này.
Singapore
Sau 6 năm học, trẻ em Singapore sẽ tham dự kỳ thi tốt nghiệp tiểu học quốc gia (PSLE). Điểm số được gửi đến các trường trung học, những trường này sẽ lựa chọn học sinh dựa trên kết quả bài thi.
 |
Trẻ em được xếp vào 1 trong 3 chương trình học phù hợp với khả năng của chúng, dựa trên kết quả PSLE. Những học sinh trong nhóm dẫn đầu sẽ tham gia kỳ thi tuyển sinh đại học sau khi tốt nghiệp trung học, còn những học sinh xếp hạng thấp thường đi học nghề.
Ông Jason Tan Eng Thye - Phó Giáo sư tại Học viện Giáo dục Quốc gia Singapore, cho biết: “Con người vốn khác nhau về khả năng, tiềm năng, tài năng và sở thích. Vì vậy, cần phải có sự phân chiakhác biệt để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của một nhóm học sinh đa dạng như vậy”.
“Nhiều phụ huynh và học sinh biết rằng việc phân loại học sinh sẽ đem tới kết quả giáo dục không đồng đều cho các nhóm khác nhau, do đó họ rất ưu tiên các trường nhất định dựa trên kết quả thi và tỷ lệ đỗ đại học. Sau đó, sẽ có một nhóm phụ huynh nhất định, những người sẽ cố gắng kêu gọi bất cứ nguồn lực tài chính hoặc sự giúp đỡ trên mạng xã hội nào đó để mang lại cho con cái họ lợi thế cạnh tranh”, ông Tan Tan nói.
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã thành lập bài kiểm tra PISA, đánh giá các hệ thống giáo dục trên toàn thế giới bằng cách kiểm tra năng lực của các học sinh 15 tuổi qua các môn học như Toán, Khoa học và đọc hiểu. Vào năm 2014, một cuộc khảo sát của OECD cho thấy học sinh Singapore đã dành khoảng 9 giờ/tuần để làm bài tập về nhà, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Mặc dù OECD đã ca ngợi Singapore vào năm 2015 vì có hệ thống giáo dục tốt nhất thế giới, nhưng chính phủ nước này vẫn đang tìm cách giảm căng thẳng và lo lắng do tình trạng cạnh tranh không lành mạnh và văn hóa gia sư, giữa những lo ngại về các kỹ năng xã hội bị giảm sút.
Singapore tuyên bố vào năm 2021 sẽ thay thế hệ thống tính điểm học sinh nhằm tránh việc các bạn học biết điểm số của nhau. Năm 2012, nước này đã ngừng việc liệt kê những học sinh đạt điểm cao nhất trong tất cả các kỳ thi quốc gia.
Tuy nhiên, tình trạng cạnh tranh tại các trường đại học hàng đầu vẫn hết sức khốc liệt.
Đại học Quốc gia Singapore, xếp thứ 22 trong Bảng xếp hạng Đại học 2018 theo thời báo Times, đã nhận được khoảng 28.000 đơn đăng ký học trong cùng năm. Theo một quan chức của trường, chỉ 7.000 học sinh sẽ được tuyển chọn nhập học.
Hàn Quốc
Kỳ thi kiểm tra năng lực học thuật hàng năm ở Hàn Quốc, hay được gọi là “Suneung” (Tu năng), xác định học sinh nào sẽ được vào học đại học. Trong thời gian diễn ra kỳ thi, các cơ quan, văn phòng thường mở cửa muộn để đảm bảo đường xá thông thoáng cho các thí sinh đi thi, các chuyến tàu điện ngầm và xe bus được tăng cường nhằm đảm bảo nhu cầu đi lại của học sinh và phụ huynh, thậm chí hoat động cất và hạ cánh của máy bay cũng bị hạn chế trong thời gian thi, tất cả đều để đảm bảo các học sinh có thể tập trung hoàn toàn vào bài thi.
 |
Theo báo cáo tháng 1 năm 2017 của Viện Giáo dục và Chăm sóc Trẻ em Hàn Quốc, việc học tập của người dân nước này bắt đầu từ rất sớm: Hơn 83% trẻ 5 tuổi tham gia các các lớp học thêm sau giờ học và tình trạng này vẫn tiếp diễn trong những năm về sau.
Năm 2016, đã có 3 thiếu niên xứ Wales đi du lịch đến Hàn Quốc để trải nghiệm cuộc sống khi là học sinh trung học của Hàn Quốc, nhóm học sinh nước ngoài nhận ra những bạn học người Hàn Quốc dành tới 16 giờ mỗi ngày để ôn bài nhằm chuẩn bị cho kỳ thi Suneung.
Tỷ lệ tự tử ở Hàn Quốc cao thứ hai thế giới và cao nhất trong số 34 quốc gia công nghiệp hóa thuộc OECD. Tự tử là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở thanh thiếu niên và thanh niên Hàn Quốc, với phần lớn bắt nguồn từ áp lực xã hội và gia đình liên quan đến giáo dục. Đây là nguyên nhân gây tử vong số 1 cho những người từ 10 đến 30 tuổi, dữ liệu OECD năm 2015 cho thấy.
 |
Tuy nhiên, không giống như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn dành thời gian học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, như tập thể dục, ông Xiong nói. Tại Trung Quốc, một số trường thậm chí cắt giảm các tiết học giáo dục nhằm có thêm thời gian cho học sinh ôn tập.
Nhật Bản
Nhật Bản đang trong quá trình thay đổi kỳ thi tuyển sinh đại học tiêu chuẩn của nước này, được biết đến với tên gọi là “Bài kiểm tra Trung tâm”. Mục tiêu của chính phủ Tokyo là đến năm 2020, kỳ thi sẽ hướng cho học sinh thể hiện tư duy phản biện và tránh khỏi lối học vẹt.
Các trường luyện thi, được gọi là “juku”, rất phổ biến ở Nhật Bản. Vào cuối năm trung học, học sinh sẽ làm một bài kiểm tra để quyết định tương lai của mình, và thời gian chuẩn bị được gọi là “juken jigoku”, hay “kỳ thi địa ngục”. Nhiều trường đại học cũng tổ chức kỳ thi tuyển sinh riêng.
Các công ty Nhật Bản rất chú ý đến trình độ của các nhân viên tương lai, điều này khiến sự cạnh tranh cho các trường đại học danh tiếng luôn ở mức căng thẳng. Những học sinh không đỗ được các trường đại học mục tiêu của mình thường sẽ chọn cách ở nhà ôn luyện thêm 1 năm để thi lại. Trong năm 2011, lần đầu tiên, có khoảng 438.000 học sinh tham gia kỳ thi, trong đó 110.000 người đã phải đã thi lại, theo Trung tâm khảo thí tuyển sinh đại học quốc gia.
Vào năm 2014, một nghiên cứu của các bác sĩ thần kinh Nhật Bản cho biết khoảng 58% những người làm lại bài thi bị trầm cảm, do cảm thấy tự ti, kém cỏi và lo lắng khi không đỗ đại học.
Giáo sư Rui Yang, Phó Trưởng khoa Giáo dục tại Đại học Hong Kong cho biết: “Áp lực (thi cử - ND) ở Hàn Quốc và Nhật Bản là rất lớn. Tuy nhiên, một khi xã hội phát triển kinh tế, áp lực này sẽ giảm dần”.
Xu thế này đang dần lan rộng ra toàn châu Á, ông Yang cho biết. Khi các quốc gia phát triển về kinh tế và giáo dục, mọi người có thể đủ khả năng gửi con ra nước ngoài du học để tránh các kỳ thi như “gaokao”, hay “Suneung” và xã hội sẽ tập trung vào việc phát triển toàn diện trẻ em.
“Nhưng đối với những gia đình ở tầng lớp thấp, việc học tại một trường đại học tốt và có được một công việc tốt là cách duy nhất để tiến lên. Đối với những gia đình đó, việc thi cử thực sự khó khăn. Đó chắc chắn là trường hợp ở Trung Quốc, khi học tập là cách duy nhất để thoát nghèo”, ông Yang nhận định.
