Bà Tes Saldana thừa nhận đây không phải một nơi ở thoải mái cho lắm, nhưng cũng không phải hiếm thấy ở Thung lũng Silicon. Dọc con phố nơi bà Tes đang sống tại quận Mountain View, có cả chục người “hàng xóm” khác cũng sống trong xe cắm trại giống như bà. Họ đậu xe tạm bợ bên lề đường cho tới khi bị nhà chức trách yêu cầu rời đi chỗ khác.
Đó là một hiện thực trớ trêu đang xảy ra tại trung tâm công nghệ Hoa Kỳ. Đằng sau những triệu phú trẻ tuổi sẵn sàng bỏ ra cả 1.000 USD mua một chiếc iPhone X mà không cần suy nghĩ, thì cũng có hàng nghìn gia đình không thể có lấy một nơi ở. Rất nhiều người vô gia cư là những người có công ăn việc làm ổn định. Nhưng tại một thành phố tập trung quá nhiều người thu nhập cao, nhà cửa đã trở nên đắt đỏ ngoài tầm với của những người lao động bình dân.
 Bà giáo Tes Saldana |
Bên kia con phố nơi bà Tes đậu xe cắm trại, một tòa nhà có những căn hộ hai phòng ngủ cho thuê với giá gần 4.000 USD một tháng. Mức giá đó nhiều hơn thu nhập của bà, kể cả trong những tháng khá khẩm nhất.
Bà Tes cùng các con trai đã cố gắng tìm kiếm một chỗ ở trọ với giá phải chăng, nhưng giá thấp nhất cũng phải 3.000 USD/ một tháng và hầu hết là rất xa nơi làm việc. Không còn giải pháp nào hợp lý hơn là sống trong xe cắm trại và cố gắng tích cóp tiền cho tương lai, dù họ phải chấp nhận việc bị đuổi từ chỗ đậu này sang chỗ đậu khác.
“Chúng tôi vẫn phải ăn", bà Tes cho biết. “Và thi thoảng tôi cũng muốn cho các con đi xem phim, ăn tiệm”.
Bà Tes làm nghề đầu bếp kiêm bồi bàn tại hai khách sạn một lúc, và thường xuyên bận rộn từ 5h sáng đến 10h tối. Hai cậu con trai đã ngoài 20 tuổi đang làm việc tại một lò bánh mì. Họ bỏ ra 700 USD chi phí thuê xe cắm trại và điện nước mỗi tháng.
 |
Tình cảnh của gia đình bà Tes là một góc bức tranh khủng hoảng nhà ở tại bờ Tây nước Mỹ, nơi rất nhiều thành phố đã chứng kiến sự gia tăng tỉ lệ người vô gia cư trong hai năm trở lại đây. Thống kê mới nhất năm nay cho thấy có tới 168.000 người vô gia cư tại các bang California, Oregon và Washington - nhiều hơn 20.000 người so với hai năm trước đó.
Thung lũng Silicon có một nền kinh tế khởi sắc với khối công nghệ làm đầu tàu. Nhưng trong nhiều thập kỷ, khu vực này cũng ít được xây dựng mở rộng. Hai điều này kết hợp với nhau đã tạo ra một cuộc khủng hoảng thiếu nhà ở chưa từng có trong lịch sử. Cuộc khủng hoảng này đã làm thay đổi quan niệm truyền thống cho rằng người vô gia cư là người không có việc làm. Tại Thung lũng Silicon, người vô gia cư có thể là thu ngân, nhân viên vệ sinh, thợ sửa đường ống, thậm chí là cả giáo viên. Sau giờ làm việc, họ kiếm một nơi bất kỳ có thể ngả lưng để ngủ và mua thẻ thành viên của các câu lạc bộ thể hình để có nơi tắm giặt.
Sự gia tăng số lượng người vô gia cư đã khiến ít nhất 10 chính quyền địa phương dọc khu vực bờ Tây nước Mỹ công bố tình trạng khẩn cấp. Các thành phố từ San Diego tới Seattle đang chật vật tìm kiếm các giải pháp tức thời cũng như các giải pháp lâu dài.
Thành phố San Francisco từ lâu đã được biết tới là một nơi tập trung nhiều khu lều trại của người vô gia cư. Nhưng vấn đề người vô gia cư giờ đây đã lan ra khắp Thung lũng Silicon, nơi sự chênh lệch về mức thu nhập đang nổi lên rõ ràng hơn bao giờ hết.
Hiện chưa có ước tính cụ thể về số lượng người đang phải sống trong ô tô ở Thung lũng Silicon. Người ta có thể dễ dàng nhìn ra những chiếc xe cắm trại đậu trên các con đường, nhưng không phải ai cũng có thể nhận thấy những chiếc xe ô tô trong các bãi đỗ xe cũng có thể là nơi để ngả lưng mỗi đêm của một gia đình nào đó.
Giá thuê nhà trung bình ở khu vực quận San Jose là vào khoảng 3.500 USD mỗi tháng, nhưng mức lương trung bình của người lao động trong lĩnh vực dịch vụ ăn uống chỉ là 12 USD một giờ và 19 USD một giờ là mức lương của nhân viên hỗ trợ chăm sóc y tế. Đồng lương này không đủ trang trải dù chỉ tiền thuê nhà. Theo một nghiên cứu trên website tư vấn tài chính cá nhân GoBankingRates, đồng lương tối thiểu để một người lao động có thể sống thoải mái ở quận San Jose lên tới 87.000 USD.
Đó là lý do hàng loạt những chiếc xe cắm trại tuềnh toàng đậu kín khu vực phía đông của Đại học Stanford ở quận Palo Alto. Nhà chức trách quận Mountain View lân cận cũng đã khoanh vùng hàng chục khu vực nơi các xe cắm trại thường tụ tập, một số chỉ cách đại bản doanh của hãng Google chỉ chưa đầy 2km.
 |
Một buổi tối tháng 10, anh thợ xây Benito Hernandez trở về chiếc xe cắm trại chật hẹp của mình ở quận Mountain View sau một ngày trời lát sàn cho một ngôi nhà mới xây ở quận Atherton, nơi mỗi ngôi nhà trung bình có giá lên tới 6,5 triệu USD. Anh đã thuê một chiếc xe cắm trại với giá 1.000 USD để sống chung cùng vợ và các con. Gia đình họ bị đuổi khỏi căn hộ đi thuê hai năm trước đó, sau khi không thể trang trải nổi tiền thuê lên tới 3.000 USD một tháng.
Tình cảnh của gia đình Hernandez phản ánh một vấn đề nan giải trong cuộc khủng hoảng vô gia cư ở bờ Tây Hoa Kỳ.
“Đây không phải một cuộc khủng hoảng có nguyên do từ thất nghiệp dẫn tới nghèo đói”, giám đốc Cơ quan Dịch vụ Cộng đồng Tom Myers cho biết. “Nhiều người vô gia cư vẫn đang có việc làm”.
Quận Mountain View, nơi có dân số 80.000 người và là nơi đặt trụ sở của hãng Mozilla, đã có kế hoạch giành một khoản ngân sách 1 triệu USD trong vòng hai năm cho các dịch vụ hỗ trợ người vô gia cư, bao gồm cả việc tăng cường nhân viên công tác xã hội và cảnh sát để giúp đỡ những người đang phải sống trong ô tô. Theo thống kê gần nhất, trong toàn quận có khoảng 330 chiếc ô tô đang kiêm cả vai trò chỗ ở.
Nhà chức trách quận Mountain View tự hào về cách họ ứng phó với cuộc khủng hoảng nhà ở: Tập trung vào việc giúp đỡ, hỗ trợ chứ không trừng phạt. Nhưng họ cũng lo ngại rằng, cách ứng phó này đang ngày một trở nên bất khả thi khi các xe cắm trại đang tiếp tục đổ về “đóng đô” trên các con đường tuyến phố.
Tháng trước, Mountain View đã phát ra lệnh cấm các phương tiện cao hơn 1,8 m được đỗ trên một số tuyến phố, trong đó có cả tuyến phố mà gia đình bà Tes Saldana đang sinh sống, với lý do những phương tiện này có nguy cơ làm mất an toàn giao thông. Những xe cắm trại thông thường thường có chiều cao trên 1,8 m.
Trước đó, quận Palo Alto cũng có động thái tương tự khi cấm xe cắm trại và các loại xe khác được đỗ quá 72 tiếng đồng hồ trong khu vực El Camino Real.
Bà giáo Ellen Tara James-Penney, một giảng viên 54 tuổi của trường Đại học San Jose, đỗ chiếc ô tô Volvo cũ kỹ của mình bên ngoài một nhà thờ - nơi chấp nhận cho bà đỗ xe qua đêm. Bà đang giảng dạy môn ngôn ngữ học tại bốn lớp đại học với mức lương 28.000 USD một năm. Hiện tại, bà vẫn còn nợ chính phủ khoản tiền lên tới 143.000 USD chi phí học đại học và sau đại học.
Bà soạn giáo án và chấm điểm cho các sinh viên trong chính chiếc xe Volvo này. Khi màn đêm buông xuống, bà ngả ghế lái ra sau và ngủ luôn tại đây cùng với một trong hai chú chó của mình. Ông Jim - chồng bà vì quá cao lớn nên không thể ngủ trong xe. Ông ngủ trong một chiếc lều dựng bên ngoài với chú chó còn lại.
Bà giáo Ellen vẫn còn nhớ một lần, có một sinh viên trong lớp phàn nàn rằng cô không muốn phải nghe thêm về vấn đề người vô gia cư nữa.
“Và tôi nói rằng, ‘Ăn nói cho tử tế. Em đang nói chuyện với một người vô gia cư đấy’. Và cả lớp đã im lặng trong ngỡ ngàng”, bà giáo cho biết. “Thật dễ để phán xét người khác khi bạn có một mái nhà để sống và có thuốc men khi đau ốm”.
Để ứng phó với tình trạng bất bình đẳng thu nhập đang ngày các gia tăng, các nghiệp đoàn, nhóm hoạt động quyền dân sự và các tổ chức xã hội đã phát động chiến dịch có tên Thung lũng Silicon Vùng lên. Họ yêu cầu mức lương và đãi ngộ hợp lý hơn cho các lao động thu nhập thấp trong khu vực.
Công đoàn địa phương United Service Workers West đang đại diện cho khoảng 3.000 nhân viên bảo vệ làm việc cho các công ty có hợp đồng với Facebook, Google và Caltrain - nhà cung cấp tuyến đường sắt nối Thung lũng Silicon và thành phố San Francisco.
Một trong những nhân viên bảo vệ đó là Albert Brown, 46 tuổi. Anh mới ký hợp đồng thuê một phòng trong căn hộ hai phòng có giá cho thuê 3.400 USD ở quận Half Moon Bay, cách nơi làm việc khoảng 25 km.
Chỗ ở này cũng gần như là quá khả năng tài chính của Albert, người có mức lương chỉ 16 USD một giờ. Nhưng chiếc xe ô tô đồng thời là nơi ở của anh gần đây đã liên tục hỏng hóc và cần sửa chữa. Tuy đã đặt bút ký hợp đồng, nhưng Albert vẫn lo lắng về khả năng không thể trả tiền thuê nhà.
Những ngày gần đây, chân anh thường xuyên bị đau nhức. Điều gì sẽ xảy ra nếu bác sĩ yêu cầu anh nghỉ ngơi tĩnh dưỡng vài ngày hoặc một tuần?
“Tôi không thể nghỉ dù chỉ một phút. Nghỉ một phút hoặc là một ca làm ư? Không đời nào. Một tuần ấy à? Quên khẩn trương. Nếu không là sẽ chìm trong nợ nần ngay”, anh cho biết.
“Thật đáng buồn đúng không, khi tôi buộc phải lựa chọn giữa vô gia cư hoặc nhẵn túi?”.
