Lĩnh vực Chính sách 10: Kinh tế và lao động - Chuẩn bị cho thị trường mới
AI đang làm thay đổi thị trường lao động, và UNESCO kêu gọi các quốc gia đánh giá tác động này, đặc biệt ở những nước phụ thuộc vào lao động thủ công. Chính sách này nhấn mạnh cần trang bị kỹ năng “cốt lõi” như tư duy phản biện, giao tiếp, lập trình và đạo đức AI cho người lao động hiện tại và tương lai. Các chương trình giáo dục phải liên ngành, cập nhật theo nhu cầu thị trường, giúp công nhân thích nghi với sự thay đổi nhanh chóng.
UNESCO khuyến khích hợp tác giữa chính phủ, trường học, ngành công nghiệp và công đoàn để thu hẹp khoảng cách kỹ năng, đặc biệt hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ. Các quốc gia cũng cần ngăn chặn độc quyền AI, bảo vệ cạnh tranh và hỗ trợ các nước thu nhập thấp (LMICs, LDCs, LLDCs, SIDS) qua đào tạo lại và giữ chân nhân viên. Nghiên cứu về tác động của AI lên lao động địa phương được thúc đẩy để dự đoán xu hướng và giảm thiểu bất bình đẳng.
Lĩnh vực Chính sách 11: Sức khỏe và phúc lợi xã hội - AI vì con người
AI có thể cứu sống, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. UNESCO yêu cầu các quốc gia dùng AI để cải thiện sức khỏe, từ dự đoán dịch bệnh đến chăm sóc cá nhân, đồng thời đảm bảo tuân thủ nhân quyền và luật quốc tế. Chính sách này nhấn mạnh AI trong y tế phải an toàn, hiệu quả, dựa trên bằng chứng khoa học, với con người luôn đưa ra quyết định cuối cùng về chẩn đoán và điều trị. Quyền riêng tư và sự đồng ý của bệnh nhân cần được bảo vệ nghiêm ngặt, với sự tham gia của họ trong quá trình phát triển hệ thống.
UNESCO kêu gọi nghiên cứu tác động của AI lên sức khỏe tinh thần, như trầm cảm, nghiện ngập hay cô lập, và điều chỉnh robot chăm sóc để không thao túng cảm xúc, đặc biệt với trẻ em và người cao tuổi. Người dùng phải biết rõ khi tương tác với AI, có quyền từ chối và yêu cầu con người can thiệp. Trẻ em và thanh thiếu niên cần được tham gia vào các quyết định về AI ảnh hưởng đến họ, đảm bảo công nghệ phục vụ phúc lợi thực sự.
Từ chính sách đến hành động
Hai chính sách này – Kinh tế và Lao động, Sức khỏe và Phúc lợi Xã hội – là lời cam kết của UNESCO để đặt con người làm trung tâm trong sự phát triển AI. Từ việc chuẩn bị lực lượng lao động cho tương lai, ngăn chặn bất công kinh tế, đến bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần, đây là nền tảng cho một xã hội công bằng và khỏe mạnh.
***
Trong bài tiếp theo, chúng ta sẽ tổng kết hành trình qua các chính sách của UNESCO và nhìn về cách triển khai chúng trong thực tế. Đây là lúc AI không chỉ thông minh, mà còn là sức mạnh vì con người.
1. Đánh giá tác động đạo đức
2. Quản trị và quản lý đạo đức
3. Chính sách dữ liệu
4. Mở rộng và hợp tác quốc tế
5. Môi trường và hệ sinh thái
6. Giới tính
7. Văn hóa
8. Giáo dục và nghiên cứu
9. Truyền thông và thông tin
10. Kinh tế và lao động
11. Sức khỏe và phúc lợi xã hội