Tại TP.HCM, hàng loạt dự án, công trình trọng điểm sử dụng vốn đầu tư công, vốn ODA, dự án BOT, BT hiệu quả thấp, gây thất thoát, lãng phí lớn, kéo dài hàng chục năm cũng được điểm tên để rà soát để xử lý dứt điểm, làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc gây ra lãng phí. Một số công trình như: Khu tái định cư Bình Khánh, Khu tái định cư Vĩnh Lộc B, Trung tâm Triển lãm Quy hoạch, Công trình chống sạt lở bán đảo Thanh Đa, Dự án mở rộng Xa lộ Hà Nội… với số vốn lên tới hàng chục ngàn tỷ đồng chậm trễ, gây bức xúc cho người dân trong thời gian dài.
 |
Gần 4.000 căn hộ tái định cư 38,4ha Bình Khánh bỏ hoang suốt 10 năm. |
Bài 1: Số phận hẩm hiu của gần 4.000 căn hộ tái định cư Bình Khánh
Hàng ngàn căn hộ tái định cư được xây dựng hoàn chỉnh để giải quyết nhu cầu nhà ở cho người dân phải di dời nhường chỗ thực hiện Khu đô thị mới Thủ Thiêm (Q.2 cũ, nay là TP.Thủ Đức). Đến nay đã 10 năm tròn trĩnh, số phận của cụm chung cư “nức tiếng” này vẫn chỉ xoay quanh hai chữ “lãng phí”.
Nơi “dát vàng”
Trong ký ức của người Sài Gòn xưa, bán đảo Thủ Thiêm là một vùng đầm lầy hoang vu, dân cư thưa thớt sống trong những mái nhà đơn sơ bên sông Sài Gòn. Rồi theo năm tháng, những dấu vết cũ dần phai nhạt đi, như bến phà Thủ Thiêm cũng lùi vào dĩ vãng khi chính thức dừng hoạt động vào năm 2011. Thủ Thiêm bây giờ là những toà nhà cao tầng bạc tỷ, những khu đất “kim cương”, những tuyến đường “dát vàng”.
Khoảng 25 năm trước, vùng đất này được nhận định có đầy tiềm năng phát triển. Thành phố được Chính phủ phê duyệt đồ án xây dựng nơi đây trở thành khu đô thị hiện đại bậc nhất khu vực. Và thế là, hàng ngàn gia đình phải di dời nhà cửa, kéo theo những dai dẳng khiếu nại khiếu kiện của người dân khi chính quyền lúc đó làm sai phê duyệt ban đầu của Thủ tướng.
Theo thống kê của cơ quan chức năng thành phố, qua điều tra khảo sát có tổng số hơn 14.300 hồ sơ phải di dời, giải phóng mặt bằng phục vụ xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm, trong đó có hơn 12.000 hồ sơ nhà, đất của các hộ dân. Diện tích thu hồi đất là 719ha (trong đó khu trung tâm là 623,3ha, các khu tái định cư là 96,6ha) với hơn bốn vạn nhân khẩu bị ảnh hưởng.
Ban đầu, để có quỹ nhà và nền đất bố trí tái định cư cho các hộ dân đồng thuận di dời trước, thành phố chỉ đạo tìm mua nền đất và căn hộ chung cư từ các dự án đã đầu tư xây dựng xong trên địa bàn Q.2 cũ. Tiếp đó, thành phố triển khai thực hiện chương trình 12.500 căn hộ chung cư với chất lượng tốt hơn, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội hoàn chỉnh hơn, tạo cơ hội cho các hộ dân có đất bị giải toả nhỏ, giá bồi thường thấp có chỗ ở mới bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ.
 |
Khu tái định cư Bình Khánh xây xong từ năm 2015 đến nay vẫn đìu hiu, vắng vẻ. |
Khu tái định cư 38,4ha Bình Khánh (P.Bình Khánh, Q.2 cũ, nay là TP.Thủ Đức) nằm trong chương trình này với khoảng 6.200 căn hộ được triển khai xây dựng từ năm 2013. Dự án được quy hoạch gồm nhiều tháp cao từ 15-25 tầng với các căn hộ đủ diện tích: 60m2, 75m2, 85m2 và 100m2... Nơi đây từng được kỳ vọng là khu tái định cư kiểu mẫu, đáp ứng mọi tiêu chuẩn, tiện nghi cơ bản cho người dân sinh sống, từ đó nhân rộng ra toàn thành phố.
Hàng ngàn căn hộ nối đuôi nhau mọc lên, nằm ở vị trí thuận lợi với mặt tiền đường Mai Chí Thọ và Lương Định Của, “sát vách” Khu đô thị tầm cỡ Thủ Thiêm, cách trung tâm thành phố chỉ vài phút đi xe. Thế nhưng, trái ngược với những bạc tỷ, “dát vàng”, “kim cương”… Khu tái định cư Bình Khánh xây xong từ năm 2015 đến nay vẫn đìu hiu, vắng vẻ với gần 4.000 căn hộ hiện bỏ hoang và ngày càng xuống cấp, hư hỏng khi 10 năm nằm phơi nắng phơi mưa.
Chỗ hoang tàn
Những ngày tháng 3/2025, khi thời tiết miền Nam bắt đầu nóng lên, khung cảnh trong khu tái định cư kiểu mẫu vẫn như cách đây vài năm. Khu vực đông đúc dân cư sinh sống nhất thuộc về cụm các toà nhà thương mại mang tên New City. New City có diện tích 2,7ha, trước đây được quy hoạch là các lô R8, R9 với quy mô hơn 1.300 căn hộ thuộc khu tái định cư 38,4ha Bình Khánh.
 |
Trong quy hoạch ban đầu không có dự án nào ở khu Tái định cư Bình Khánh là nhà thương mại, mang tên New City. |
Nhưng theo quy hoạch, không có dự án nào trong khu 38,4ha xây dựng căn hộ thương mại, cũng không có dự án nào mang tên New City. Tuy nhiên, kể từ khi Công ty Dịch vụ công ích quận 4 bất ngờ rút lui khỏi dự án và thành phố chấp thuận cho Công ty TNHH Xây dựng Thương mại Thuận Việt trong Liên danh chủ đầu tư thì số căn hộ tái định cư này đã chuyển đổi thành nhà thương mại với tên gọi như trên và bán cho người dân.
Ngay bên cạnh New City là các toà nhà thuộc lô R6, R7 với diện tích 2,3ha, quy mô 1.080 căn hộ tái định cư do Công ty Cổ phần Đức Khải làm chủ đầu tư. Đây là những căn nhà tái định cư đầu tiên có người bị giải toả nhà vào sinh sống kể từ khi được xây dựng xong. Trong một thống kê trước đây của chính quyền địa phương, có khoảng 50% căn hộ có người vào ở với hơn 1.000 nhân khẩu, chủ yếu là lao động thuần nông, lao động phổ thông và người dân nghèo buôn gánh bán bưng tại khu vực phà Thủ Thiêm (cũ).
Ngoài những lô R6, R7, R8, R9 có người sinh sống và tương đối nhộn nhịp với các dịch vụ đi kèm như cửa hàng ăn uống, dịch vụ giải trí, ngân hàng, tín dụng…, hai ngôi trường Tiểu học An Khánh, cơ sở THPT Trần Đại Nghĩa hoạt động, vài con đường mới được đưa vào sử dụng thì toàn bộ những toà nhà tái định cư còn lại từ lô R1 – lô R5 không có ai ngoài những bảo vệ và nhân viên vệ sinh làm việc.
 |
Lối cầu thang dẫn lên các toà nhà bỏ hoang bị rào lại bằng dây thép gai. |
Các lô R1, R2, R3 có diện tích khoảng 4,7ha với 2.220 căn hộ do Liên danh Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Đầu tư Vietin, Công ty TNHH Xây dựng Thương mại Thuận Việt, Tổng công ty xây dựng Trường Sơn và Công ty cổ phần xây dựng số 1 làm chủ đầu tư. Còn lô R4, R5 có diện tích khoảng 3,1ha với 1.570 căn hộ do Liên danh Tổng công ty cổ phần Thương mại Xây dựng Vietracimex và Công ty POS - AC của Hàn Quốc làm chủ đầu tư.
Theo thống kê mới nhất vào cuối năm 2024, tổng số căn hộ tái định cư tại Khu 38,4ha bỏ hoang là 3.790 căn. Hình ảnh vắng vẻ hiện nay không khác gì lúc trước, chỉ có những xuống cấp và hư hỏng ngày càng gia tăng. Tại lối ra vào của những toà nhà này, người dân dễ dàng nhìn thấy bảng tên ghi “bệnh viện dã chiến”, “khu cách ly…”. Phía trong một số nơi vẫn còn tồn lại nhiều đồ dùng cá nhân như nệm, ghế, quần áo cũ và thùng kim loại… là những vết tích còn sót lại khi nơi đây được thành phố trưng dụng làm nơi cách ly, điều trị bệnh nhân trong đợt Covid-19 cách đây vài năm.
Đi một vòng quanh Khu tái định cư 38,4ha Bình Khánh, hình ảnh những ô cửa khoá chặt, một vài khung kính vỡ, những mảng tường ố vàng, gạch dán bong tróc… hiện ra khắp nơi. Những hành lang vắng bóng người, những bậc tam cấp bị bể, những hàng cây héo úa, xác xơ cùng cỏ dại mọc khắp nơi… vẽ nên số phận hẩm hiu của một khu tái định cư kiểu mẫu. “Biết nói gì bây giờ, nhìn mà chán, lãng phí vô cùng…”, là những gì mà ông Nguyễn Việt Tâm (SN 1976) nói về nơi đây, khi đang cùng người thân đi tập thể dục vào cuối ngày.
 |
Những hình ảnh còn sót lại về một thời Covid-19. |
Và ế ẩm
Trong khi người nghèo, người lao động có thu nhập thấp không thể tìm được nhà trong tầm giá phù hợp, vấn đề nhà ở xã hội mãi chưa có lối ra thì hàng ngàn căn hộ tái định cư lại bỏ trống, nằm phơi nắng phơi mưa ngay trên khu đất vàng gây lãng phí không biết bao nhiêu nguồn lực. Và cứ thế, mỗi năm trôi qua, thành phố lại tốn thêm hàng chục tỷ ngân sách cho công tác quản lý, bảo trì, vận hành… số căn hộ hoang này.
Để khai thác các căn hộ bỏ trống, bao gồm cả cơ sở hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, nhanh chóng thu hồi vốn cho các tổ chức tín dụng, tránh lãng phí và giảm gánh nặng cho ngân sách, trên cơ sở ý kiến của các Bộ, Chính phủ đã đồng ý giao UBND TP.HCM quyết định điều chỉnh mục tiêu sử dụng các căn hộ còn lại trong chương trình 12.500 căn hộ tái định cư.
 |
Khu tái định cư Bình Khánh ngày càng xuống cấp, giảm giá trị. |
Riêng khu 38,4ha Bình Khánh, ngoại trừ 1.330 căn hộ lô R8, R9 (có tên New City) bị thay đổi thiết kế sang căn hộ thương mại và 1.080 căn hộ lô R6, R7 thì kể từ năm 2017, thành phố đã giao Trung tâm Phát triển quỹ đất (thuộc Sở Tài nguyên Môi trường, nay là Sở Nông nghiệp Môi trường) tổ chức bán đấu giá quyền sử dụng đất và công trình thi công trên đất đối với các lô còn lại để chuyển sang nhà thương mại.
Theo dự kiến ban đầu, với tổng số căn hộ là 3.790 căn, thành phố sẽ thu về hơn 9.000 tỷ đồng, trung bình 2,4 tỷ đồng/căn. Tuy nhiên, lần đấu giá đầu tiên vào cùng năm với mức giá khởi điểm là 8.800 tỷ đồng thất bại. Năm 2018, đấu giá lần thứ hai với mức giá khởi điểm là 9.100 tỷ đồng cũng lặp lại câu chuyện tương tự khi không có doanh nghiệp nào nộp hồ sơ tham gia. Và lần ba diễn ra năm 2021, đấu giá với mức giá khởi điểm là 9.900 tỷ đồng cũng không thành.
Sau nhiều lần bán ế, 3.790 căn hộ tại Khu tái định cư 38,4ha vẫn bị bỏ hoang và có những hạng mục tiếp tục xuống cấp. Cuối năm 2024, số căn hộ được định giá khoảng 10.000 tỷ đồng này được hoàn tất thủ tục để đấu giá lần thứ tư. Tuy nhiên, thành bại ra sao vẫn là một ẩn số. Bởi, theo các chuyên gia bất động sản, các căn hộ được đấu giá nguyên lô với giá khởi điểm cao, phương thức trả giá lên, bước giá cao và trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn… là nguyên nhân trong những thất bại trước đó chưa được giải quyết.
 |
Hình ảnh chung ở các toà nhà trong Khu tái định cư Bình Khánh. |
Cả nước đang quyết liệt chống lãng phí và TP.HCM cũng không là ngoại lệ. Có lẽ đã đến lúc những công trình ngàn tỷ như Khu tái định cư 38,4ha Bình Khánh cần được mang ra xem xét, xử lý trách nhiệm dẫn đến tình trạng hoang phế này.
(Còn tiếp)
