Với sự hỗ trợ từ dự án hợp tác giữa Tập đoàn Sovico và UNESCO, Vụn Art không chỉ tạo việc làm cho người khuyết tật mà còn lan tỏa giá trị văn hóa, góp phần xây dựng các thành phố sáng tạo bền vững.
Nguồn gốc và sứ mệnh của Vụn art
Vụn Art được thành lập năm 2017 bởi ông Lê Việt Cường, một doanh nhân từng có kinh nghiệm quản lý mô hình sản xuất thủ công cho người khiếm thính tại Hợp tác xã Kym Việt. Ý tưởng ra đời từ một buổi trò chuyện tình cờ với họa sĩ Nguyễn Văn Trường – khi đó là Phó Bí thư Quận ủy Hà Đông. Ông Trường đã ghép những mảnh vải vụn từ làng lụa Vạn Phúc thành một bức tranh, gợi ý: "Hãy thử làm các sản phẩm nghệ thuật từ vải vụn, nó rất phù hợp với khả năng của người khuyết tật". Từ đó, Vụn Art ra đời với triết lý "một miếng vải vụn bỏ đi nếu biết sử dụng sẽ tạo nên tác phẩm nghệ thuật. Một người khuyết tật cũng vậy, nếu đặt họ đúng chỗ sẽ tạo nên giá trị cho cuộc sống này".
 |
100% nguyên liệu của Vụn Art được tái chế từ chính những miếng vải vụn của các xưởng may tại Hà Nội. Ảnh: Mạnh Cường
Hiện nay, Vụn Art là một xưởng sản xuất đồ thủ công từ những mảnh vụn lụa Vạn Phúc, với 100% lao động là người khuyết tật. Các sản phẩm đa dạng như tranh ghép vải, túi xách, áo phông, gối ôm hay bộ đồ chơi ngựa đua, đều mang tính tái chế cao và lấy cảm hứng từ tranh dân gian Việt Nam như Hàng Trống, Đông Hồ hay làng Sình. Giá sản phẩm dao động từ 200.000 đồng cho một chiếc túi, nhấn mạnh vào tính cạnh tranh thị trường thay vì từ thiện thuần túy.
Quá trình đào tạo tại Vụn Art là một hành trình kiên nhẫn. Ông Cường từng phải đi vận động qua 17 phường của quận Hà Đông để thuyết phục người khuyết tật tham gia học nghề. Thời gian đào tạo tùy thuộc vào mức độ khuyết tật: từ 6 tháng cho người khiếm thính hoặc vận động khó khăn, đến 3 năm cho người tự kỷ hoặc thiểu năng trí tuệ, thường theo hình thức "một kèm một". Vụn Art không chỉ là nơi làm việc mà còn là không gian hòa nhập cộng đồng. Họ hợp tác với làng lụa Vạn Phúc để tổ chức tour trải nghiệm cho du khách, nơi mọi người có thể tự ghép vải vụn lên áo dài hoặc túi xách. Ngoài ra, xưởng còn liên kết với các trung tâm khởi nghiệp đại học để giới thiệu mô hình cho sinh viên, khuyến khích thế hệ trẻ bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trong thế giới phẳng hóa.
 |
Quân (giữa), một người tự kỷ, được giao việc cắt dán mẫu đồ chơi tranh ghép bằng vải. Ảnh: Mạnh Cường
Hợp Tác Sovico - UNESCO: nền tảng cho sự phát triển
Một dấu mốc của Vụn Art gắn liền với thỏa thuận hợp tác giữa Tập đoàn Sovico và UNESCO, ký ngày 5/11/2021 tại trụ sở UNESCO ở Paris, dưới sự chứng kiến của Thủ tướng Phạm Minh Chính và Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay. Dự án "Trao quyền cho thanh niên và phụ nữ để tăng cường kết nối và lợi ích địa phương tại các Di sản Thế giới và Thành phố Sáng tạo được UNESCO công nhận ở Việt Nam" nhằm tối ưu hóa đóng góp của văn hóa vào phát triển bền vững, phù hợp với Chiến lược Quốc gia về Công nghiệp Văn hóa và Du lịch đến 2030.
Dự án tập trung vào cách tiếp cận "lấy con người làm trung tâm", ưu tiên thanh niên và phụ nữ địa phương, đặc biệt tại các thành phố sáng tạo như Hà Nội, hỗ trợ đạt được các SDGs như Bình đẳng giới (SDG 5), Việc làm bền vững (SDG 8), Sáng tạo và hạ tầng (SDG 9), Thành phố bền vững (SDG 11) và Quan hệ đối tác (SDG 17). Từ năm 2021, dự án đã triển khai đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và kết nối thị trường cho các doanh nghiệp xã hội.
 |
Người lao động tất bật làm việc tại một trong bốn “phân xưởng” chính của Vụn Art. Ảnh: Mạnh Cường
Vụn Art là một trong ba doanh nghiệp xã hội vì người khuyết tật (cùng Tò He và Quilt and Art) nhận hỗ trợ trực tiếp từ dự án này. Họ được tư vấn nghiên cứu thị trường, phát triển sản phẩm mới và kết nối phân phối, giúp sản phẩm tiếp cận rộng rãi hơn. Đặc biệt, Vụn Art tham gia Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 – sự kiện do dự án hỗ trợ tổ chức với hơn 100 hoạt động, thu hút 300.000 lượt khách và 1.400 bài báo đưa tin. Tại đây, không gian sáng tạo tương tác do người khuyết tật dẫn dắt đã mở ra cơ hội mới, khẳng định "sáng tạo không rào cản".
Hợp tác Sovico - UNESCO không chỉ dừng ở hỗ trợ tài chính mà còn tạo hệ sinh thái. Sovico, với vai trò đại diện khu vực tư nhân Việt Nam, đã tiên phong trong các dự án như "Hà Nội Rethink" từ 2020, hợp tác với UNESCO, UNIDO và UN-Habitat để biến Hà Nội thành Thủ đô Sáng tạo châu Á. Đến tháng 10/2024, hai bên ký thỏa thuận khung chiến lược 2025-2035, mở rộng hợp tác dài hạn, tập trung vào văn hóa qua Mạng lưới Thành phố Sáng tạo UNESCO và mô hình trường học hạnh phúc. Bà Audrey Azoulay nhấn mạnh rằng để đạt phát triển bền vững, cần tất cả các bên liên quan, bao gồm khu vực tư nhân như Sovico, cùng chung tay.
Nhờ hỗ trợ từ Sovico - UNESCO, Vụn Art đã tạo tác động trực tiếp rõ rệt. Các lao động khuyết tật được hỗ trợ nâng cao kỹ năng, tự tin hòa nhập xã hội. Trong đại dịch COVID-19, dù mất hợp đồng với công ty lữ hành và đơn hàng xuất khẩu, Vụn Art vẫn duy trì hoạt động nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền quận Hà Đông và cộng đồng, thậm chí tuyển thêm được lao động mới. UNESCO từng đánh giá cao mô hình này năm 2019 như một sáng kiến sáng tạo bền vững, dù lúc đó hiệu quả kinh tế chưa cao do cạnh tranh với sản phẩm công nghiệp.
 |
Bàn cờ cá ngựa bằng vải, một sản phẩm độc đáo của Vụn Art. Ảnh: Mạnh Cường
Triển lãm "25 năm UNESCO và Hà Nội" – hỗ trợ từ dự án – đón 10.000 lượt khách, giới thiệu sản phẩm Vụn Art như biểu tượng của sáng tạo cộng đồng. Tại miền Trung, mô hình du lịch nhỏ, thân thiện với di sản do phụ nữ địa phương vận hành được đào tạo, kết nối với chuyên gia Nhật Bản để nâng tầm sản phẩm văn hóa. Hàng nghìn người dân tiếp cận sản phẩm mới qua lễ hội, hội thảo, thúc đẩy kinh tế địa phương gắn với bảo tồn.
Vụn Art còn được công nhận quốc tế: UNESCO vinh danh và chứng nhận 4 sao OCOP (One Commune One Product), giúp mở rộng thị trường. Năm 2024, họ tham gia các sự kiện lớn, với cập nhật mới trên website như bộ sưu tập Fabric Portrait Collage và Toy Set – Horse Race Game Board, thu hút du khách quốc tế.
Thách thức và triển vọng tương lai
Dù thành công, Vụn Art vẫn đối mặt thách thức. Khởi nghiệp cho người khuyết tật khó gấp hàng nghìn lần người thường, từ đào tạo đến thay đổi thói quen tiêu dùng. Sản phẩm thủ công giá cao khó cạnh tranh với hàng loạt, thị phần nhỏ đòi hỏi nỗ lực marketing lớn. Đại dịch từng khiến doanh thu lao đao, buộc phải đa dạng hóa kênh bán hàng trực tuyến và tour trải nghiệm.
Với thỏa thuận Sovico - UNESCO 2025-2035, triển vọng sáng sủa hơn. Dự án sẽ hỗ trợ chuỗi thành phố sáng tạo, nơi Vụn Art có thể mở rộng, hợp tác quốc tế. Bà Azoulay khẳng định rằng Sovico là đối tác chiến lược, giúp xây dựng khả năng phục hồi xã hội sau đại dịch. Vụn Art không chỉ là câu chuyện thành công của một doanh nghiệp xã hội mà còn góp phần viết nên bức tranh phát triển Việt Nam – nơi văn hóa, sáng tạo và con người là trung tâm, đảm bảo "không ai bị bỏ lại phía sau".
 |
Sản phẩm Tết năm nay của Vụn Art hướng tới hình tượng con rồng. Ảnh: Mạnh Cường
Hành trình của Vụn Art nhắc nhở rằng, từ những mảnh vụn, có thể dệt nên sức sống mới. Với sự hỗ trợ từ Sovico và UNESCO, mô hình này đang truyền cảm hứng cho nhiều cộng đồng, hướng tới một Việt Nam bền vững và bao trùm hơn.
