Sau 25 năm Khu phố cổ Hội An được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, 15 năm Cù Lao Chàm - Hội An được UNESCO công nhận khu dự trữ sinh quyển thế giới, ngành du lịch của Hội An đã có những bước phát triển vượt bậc. Thống kế công bố cho thấy, trong giai đoạn 2011 - 2015, tốc độ tăng bình quân tổng lượt khách đến Hội An đạt 11,61%/năm; giai đoạn 2016 - 2019, tốc độ tăng bình quân tổng lượt khách đến Hội An đạt con số kỷ lục 36,83%/năm; nhờ đó, doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống của Hội An tăng từ 1.135,7 tỷ đồng năm 2010 lên 4.561,70 tỷ đồng vào năm 2019.
Đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng hết sức nghiêm trọng đến kinh tế du lịch thành phố, tổng số lượt khách đến Hội An giảm mạnh từ 5.699.960 lượt vào năm 2019 xuống còn 928.288 lượt khách vào năm 2020 và 163.530 lượt năm 2021. Khi dịch bệnh COVID- 19 dần được kiểm soát, lượng khách du lịch đến Hội An đã tăng dần trở lại và hoạt động dịch vụ du lịch đã từng bước hồi phục. Năm 2022, lượng khách du lịch đến Hội An đạt 2.002.124 lượt khách, năm 2023 con số này đã tăng mạnh 4.152.796 lượt khách. Theo đó, doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống của Hội An năm 2023 đạt 3.484,35 tỷ đồng, bằng 76,38% năm 2019.
Theo các chuyên gia, thực trạng phát triển du lịch di sản của TP Hội An thời gian qua còn thiếu tính bền vững. Đó là sự gắn kết, tương hỗ trong phát triển giữa các ngành kinh tế gắn với ngành du lịch còn khá thấp; tính lan tỏa, kết nối trong phát triển du lịch di sản với các vùng phụ cận còn hạn chế, nhất gắn kết giữa di sản khu phố cổ Hội An và khu bảo tồn sinh quyển Cù Lao Chàm; môi trường du lịch, trật tự đô thị, trật tự kinh doanh, môi trường văn hóa, vấn đề bảo vệ di sản tại các điểm đến tại thành phố còn nhiều vấn đề hạn chế cần nhanh chóng khắc phục,…Công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa tại Hội An đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Tình trạng quá tải trên nhiều phương diện không chỉ tạo áp lực lớn mà còn làm gia tăng nguy cơ mất cân bằng trong phát triển, dẫn đến sự biến dạng và mất đi tính nguyên bản của các di tích.
 |
| UNESCO và Hiệp hội Du lịch Tỉnh Quảng Nam tổ chức hội thảo giới thiệu về các mô hình du lịch bền vững dựa trên di sản tại thành phố Hội An tháng 10/ 2023. |
Một trong những hạn chế đáng chú ý là sự tham gia của cộng đồng vào bảo tồn di sản còn hạn chế, phần lớn vẫn phụ thuộc vào sự hỗ trợ từ nhà nước mà thiếu đi sự chủ động. Một số dự án du lịch đã được triển khai nhưng chưa đảm bảo sự cân đối giữa phát triển kinh tế và bảo tồn các giá trị nhân văn, tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững. Các tiềm năng về du lịch tâm linh, tín ngưỡng, và văn hóa ẩm thực - vốn là thế mạnh độc đáo của Hội An chưa được khai thác hiệu quả. Việc tích hợp phát triển du lịch với nông nghiệp và làng nghề truyền thống vẫn còn nhiều hạn chế, chưa mang lại giá trị gia tăng cao. Những vấn đề này đòi hỏi Hội An cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện hơn để vừa bảo tồn được giá trị di sản, vừa thúc đẩy sự phát triển bền vững trong tương lai.
Trong bối cảnh này, Hội An cần xây dựng các chiến lược bảo tồn toàn diện, không chỉ bảo vệ kiến trúc và giá trị vật thể mà còn giữ gìn và phát huy các giá trị phi vật thể đặc trưng của cộng đồng. Đây không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn di sản mà còn là yếu tố quyết định để duy trì thương hiệu và sự phát triển bền vững của đô thị di sản trong thời kỳ mới.
 |
Ngày 5/11/2021, Tập đoàn Sovico và UNESCO đã ký kết thực hiện dự án “Kết nối các Di sản Thế giới và Thành phố Sáng tạo được UNESCO công nhận ở Việt Nam”.
Thông qua dự án này, UNESCO và Sovico đặt mục tiêu hỗ trợ Việt Nam xây dựng Vành đai các Thành phố Sáng tạo, nơi văn hoá là trung tâm của sự phát triển, đồng thời phát triển du lịch bền vững tại cộng đồng các địa phương thuộc hành lang di sản quốc gia. Dự án này được hai bên đánh giá có ý nghĩa đặc biệt trong giai đoạn phục hồi kinh tế của Việt Nam sau khi đại dịch COVID-19 gây ra những tác động tiêu cực, ảnh hưởng đến sinh kế của người lao động trong các ngành văn hoá, du lịch.
Đây sẽ là động lực kết nối các sáng kiến tại cộng đồng, đồng thời xác định các quan hệ đối tác cốt lõi và các cơ hội cung cấp nguồn lực tài chính cho thanh niên và phụ nữ địa phương, đặc biệt trong các dự án thúc đẩy giáo dục cho phụ nữ và trẻ em gái, các chương trình học bổng tài năng, tăng cường vai trò của văn hóa trong phát triển, nghiên cứu khoa học và chống biến đổi khí hậu.
Triển khai hợp tác này, một chương trình hành động vì các thành phố sáng tạo và du lịch bền vững được triển khai. Số lượng các mô hình du lịch quy mô nhỏ, thân thiện với di sản được thiết lập và nâng cấp/cải thiện ở khu vực Bắc Trung Bộ với sự kết nối chặt chẽ hơn với các địa điểm Di sản Thế giới. Tháng 10/2023, UNESCO và Hiệp hội Du lịch Tỉnh Quảng Nam tổ chức khảo sát thực địa và hội thảo giới thiệu về các mô hình du lịch bền vững dựa trên di sản tại thành phố Hội An với sự tham gia của khoảng 20 doanh nghiệp du lịch quy mô nhỏ tại khu vực Hội An. Hội thảo có sự tham gia và đóng góp của các chuyên gia Nhật Bản về du lịch văn hóa, mang đến những ví dụ tham khảo về các mô hình hiệu quả cao, quy mô nhỏ nhưng chất lượng từ Nhật Bản.
 |
| Lễ công bố danh hiệu Thành phố sáng tạo Hội An trong lĩnh vực Thủ công và Nghệ thuật dân gian tháng 12/2023 |
Cối năm 2024, UNESCO đã đưa các chuyên gia quốc tế từ Chương trình Du lịch bền vững tại Trung tâm Di sản Thế giới UNESCO đến và có buổi làm việc với Hiệp hội Du lịch Đà Nẵng và Sở Văn hóa Thành phố Đà Nẵng. Các bên đã nhất trí hợp tác và thúc đẩy hơn nữa đào tạo và thực hành ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) trong các doanh nghiệp du lịch tại khu vực miền Trung, lấy cảm hứng từ mô hình thành công của Khu phức hợp Du lịch Furama Bắc Mỹ An trong việc tìm nguồn cung ứng và tạo điều kiện tiếp bao gồm các sản phẩm do các doanh nghiệp vừa và nhỏ do các dân tộc thiểu số làm chủ ở phía Tây Đà Nẵng và các tỉnh miền Trung sản xuất. Các bên cũng đã tìm hiểu cơ hội hợp tác với Học viện IBH (Kinh doanh Khách sạn Quốc tế) là một trong bốn học viện đào tạo được Chính phủ Thụy Sĩ lựa chọn tại Việt Nam để hỗ trợ chuẩn hóa chương trình giảng dạy ESG và cung cấp các khóa học cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ địa phương trong lĩnh vực du lịch. Thiết lập và quảng bá thương hiệu của hành lang di sản Bắc Trung Bộ để thúc đẩy nền kinh tế dựa trên văn hóa địa phương.
Từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2024, các chuyên gia Nhật Bản đã được tuyển dụng để tiến hành khảo sát thực địa và nghiên cứu về thương hiệu địa phương và tư vấn về các cách cải thiện sản xuất và bán hàng dựa trên văn hóa địa phương. Nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại các điểm đến Di sản thế giới Hội An và Tràng An, ưu tiên cho các doanh nghiệp địa phương do thanh niên và phụ nữ điều hành. Gần 100 doanh nghiệp vừa và nhỏ đã tham gia các chương trình đào tạo về kỹ thuật và đề xuất cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ.
Vào cuối tháng 11 và đầu tháng 12 năm 2024, hai ngày triển lãm đã được tổ chức tại hai điểm đến này, góp phần thúc đẩy thương hiệu địa phương liên quan đến danh hiệu Di sản thế giới và Thành phố sáng tạo của UNESCO.
UNESCO thực hiện khảo sát đánh giá về không gian sáng tạo ở Hội An nhằm hỗ trợ chính quyền thành phố xây dựng chính sách và kế hoạch hành động nhằm xây dựng không gian sáng tạo trong nửa đầu năm 2023.
Tháng 6 năm 2023, UNESCO tổ chức Triển lãm Hơi thở cuộc sống, nơi quy tụ các tác phẩm nghệ thuật của các nghệ sĩ trong nước và địa phương về đời sống và văn hóa Hội An.
 |
Workshop gốm Thanh Hà – Du khách tự tay tạo hình sản phẩm gốm cùng nghệ nhân, trải nghiệm nét đẹp làng nghề Hội An. |
 |
Làng mộc Kim Bồng – Nghệ nhân chạm khắc gỗ tinh xảo, kết hợp cùng nhà thiết kế trẻ tạo sản phẩm vừa truyền thống vừa hiện đại. |
Hiệu quả ban đầu đáng khích lệ từ các hoạt động nêu trên đã khích lệ các “không gian sáng tạo” đã hiện diện tại nhiều thành phố trong đó có Đà Nẵng và Hội An không chỉ phục vụ giới trẻ mà còn thu hút lượng lớn du khách quốc tế. Tại Huế, những dự án như Không gian văn hóa Huế – Sông Hương, New Space Arts Foundation đã trở thành “địa chỉ đỏ” của giới nghệ thuật thị giác và trình diễn. Điểm chung của các không gian này là tận dụng những ngôi nhà cổ, nhà kho, hoặc khu đất ven sông, ven biển để biến thành nơi tổ chức triển lãm, biểu diễn, workshop, hội chợ thủ công… vừa giữ gìn bản sắc vừa khơi gợi sức sáng tạo mới.
Tại Hội An, dự án “Hội An – Không gian sáng tạo từ di sản” đã kết hợp nghệ nhân làng gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng với các nhà thiết kế trẻ để cho ra đời những sản phẩm vừa mang dấu ấn truyền thống, vừa phù hợp thị hiếu hiện đại. Đây là một hình thức “bảo tồn động”, di sản được sống tiếp trong đời sống đương đại.
Đặc biệt, sự hưởng ứng của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ đã tạo “sức sống” cho các không gian này. Nhiều nhóm tình nguyện viên, câu lạc bộ sinh viên đã tự tổ chức các hoạt động như “Ngày hội sách ven sông”, “Phiên chợ nghệ thuật tái chế”, biến các không gian sáng tạo thành nơi gặp gỡ, trao đổi, cùng học hỏi.
