Trong bối cảnh nguồn nhiên liệu hoá thạch ngày càng cạn kiệt, nhiệt điện có nguy gây ô nhiễm, thuỷ điện khai thác đã tới hạn… thì việc nghiên cứu, bổ sung và dần thay thế nguồn nhiệt điện, thuỷ điện bằng năng lượng tái tạo từ gió, mặt trời... là xu hướng tất yếu của thế giới và Việt Nam. Tại Việt Nam, do là lĩnh vực mới, liên quan đến nhiều cơ quan quản lý nên các quy định, chính sách, pháp luật vẫn chưa theo sát được các vấn đề phát sinh trong lĩnh vực năng lượng tái tạo... khiến công cuộc phát điện bị chậm trễ.
_________________
Sự bùng nổ về nguồn năng lượng tái tạo khi chưa có đầy đủ cơ sở pháp lý, thiếu nghiên cứu tổng hợp, đầy đủ về chuyển dịch năng lượng và các nghiên cứu thành phần chuyên sâu cho từng loại hình năng lượng đã và đang tạo ra nhiều bất cập trước mắt. Về lâu dài, cần sớm có giải pháp xử lý từng bước và đồng bộ.
 |
Đầu năm 2023, Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thực hiện giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021”. Đưa ra đề xuất cho các quy hoạch năng lượng, điện và chuyển dịch năng lượng một cách công bằng và bền vững, nhiều chuyên gia cho rằng, cần có một bộ luật riêng về năng lượng tái tạo...
Theo Nghị quyết số 582/NQ-UBTVQH15, Đoàn giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021” do Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải làm Trưởng đoàn; Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy làm Phó Trưởng đoàn Thường trực; Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường làm Phó Trưởng đoàn giám sát.
Phạm vi giám sát là việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng theo quy định của pháp luật liên quan trên phạm vi cả nước (trọng tâm là các Luật Điện lực, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Dầu khí, Luật Năng lượng nguyên tử, Luật Khoáng sản, Luật Bảo vệ Môi trường, Luật Quy hoạch) từ ngày 01/01/2016 đến hết ngày 31/12/2021. Đối tượng giám sát là Chính phủ; các Bộ, ngành, tổ chức, doanh nghiệp có liên quan; UBND cấp tỉnh của 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
 |
Theo PGS.TS Bùi Xuân Thông-Viện Hải văn và Môi trường, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, trong giai đoạn 2016 - 2020, Việt Nam đạt được bước phát triển đột phá về năng lượng tái tạo. Cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời của Chính phủ đã tạo động lực mạnh mẽ, thu hút các nhà đầu tư tham gia sản xuất điện mặt trời. Tới cuối năm 2020, tổng công suất các nguồn điện từ năng lượng tái tạo của Việt Nam đã đạt khoảng 6.000 MW, trong đó có khoảng 6.364 MWp điện mặt trời (tương ứng khoảng 5.290 MW), khoảng 500 MW điện gió và 325 MW công suất điện sinh khối; tổng công suất của điện gió, điện mặt trời và điện sinh khối đã chiếm xấp xỉ 10% tổng công suất đạt của hệ thống điện
Theo ông Thông, những kết quả tích cực đạt được của ngành năng lượng trong giai đoạn 2016 – 2020 là tiền đề, động lực hết sức quan trọng để triển khai thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Nghị quyết số 140/NQ-CP của Chính Phủ về việc Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đặc biệt, theo mục tiêu của các nghị quyết của Đảng và Nhà nước về phát triển năng lượng tái tạo trong giai đoạn này được xem như là bước đột phá.
 |
Tuy nhiên, ngành năng lượng nước ta vẫn còn có một số những hạn chế như: Nhận thức vai trò, vị trí, tầm quan trọng của ngành năng lượng và mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia chưa đầy đủ, quan tâm chưa đúng mức. Một số vấn đề về phát triển năng lượng chậm được tổng kết cả về chính sách, lý luận và thực tiễn. Chậm giải quyết những vướng mắc về phương hướng phát triển của ngành năng lượng và thiếu cụ thể hoá cơ chế thị trường trong ngành năng lượng. Tính pháp lý của ngành năng lượng nói chung và của từng bộ phận năng lượng còn nhiều hạn chế, thiếu thống nhất, chưa có tính hợp tác quốc tế.
Các chính sách đầu tư quản lý Nhà nước về tài nguyên năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ, các đầu tư khoa học công nghệ đối với ngành năng lượng chậm đổi mới, chưa ban hành được chiến lược quy hoạch năng lượng. Bộ máy quản lý Nhà nước về năng lượng thiếu ổn định và công tác dự báo phát triển ngành năng lượng còn yếu. Hiện tại, còn rất nhiều các dự án nhà máy năng lượng tái tạo vẫn chưa được hoàn thiện.
Với những bất cập trên, PGS.TS Bùi Xuân Thông kiến nghị đối với các ngành năng lượng tái tạo cần phải có bộ luật riêng. Bên cạnh đó, cần tập chung cho các dạng năng lượng tái tạo (Điện sinh khối, điện mặt trời, điện gió, điện rác…). Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho các tư nhân tham gia vào phát triển năng lượng tái tạo.
 |
Qua hành trình đi thực tế giám sát, Đại biểu Quốc hội Lê Thanh Vân (đoàn Cà Mau) bày tỏ quan điểm, đến lúc này có cần thiết ban hành Luật Năng lượng tái tạo hay không, từ đó làm cơ sở pháp lý cho việc phát triển tiềm năng, lợi thế điện mặt trời, điện gió ở nước ta. “Nếu cần thiết thì đề nghị cần bắt tay ngay vào việc tạo cơ sở pháp lý cho việc hình thành chiến lược phát triển theo định hướng quy hoạch điện VIII đã thông qua”, ông Vân đặt vấn đề.
Về vấn đề có cần thiết ban hành Luật Năng lượng tái tạo hay không, Tiến sĩ Dư Văn Toán - Viện Nghiên cứu Biển và hải đảo (Tổng cục Biển và hải đảo) cho biết, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Việc Quy hoạch điện VIII được phê duyệt có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mở ra không gian phát triển mới cho ngành năng lượng Việt Nam theo hướng bền vững, công bằng, phù hợp với các quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và khả năng thực tế của đất nước cũng như xu thế phát triển của quốc tế, xu hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp.
 |
Theo ông Toán, một trong những điểm đáng chú ý của Quy hoạch điện VIII đó là đã đề cập cụ thể đến phát triển điện mặt trời và điện mặt trời mái nhà. Quy hoạch điện VIII cũng đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Định hướng và phương án phát triển nguồn điện trong Quy hoạch điện VIII cũng nêu tiếp tục đẩy mạnh phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch phù hợp với khả năng bảo đảm an toàn hệ thống với giá thành điện năng hợp lý, đặc biệt là các nguồn điện tự sản, tự tiêu, điện mặt trời mái nhà. Do đó cần nghiên cứu, xây dựng và ban hành Luật Năng lượng tái tạo và các văn bản khác liên quan.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Văn Vy - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam khẳng định, hiện chúng ta chưa có luật về năng lượng. Do đó, nên ban hành luật bởi hầu hết các quốc gia trên thế giới đã có luật về năng lượng. Vấn đề năng lượng trong thời gian tới sẽ có rất nhiều thay đổi, nhất là lộ trình mà Việt Nam thực hiện COP 26, Việt Nam sẽ thực hiện mục tiêu đạt trung hòa carbon vào năm 2050. Theo ông Vy nên xây dựng Luật Năng lượng tái tạo để tạo khuôn khổ pháp lý cho phát triển điện gió, điện mặt trời, thể chế hóa, tạo hành lang pháp lý thu hút các nguồn lực cho phát triển năng lượng tái tạo.
