Ở đỉnh cao quyền lực, tổ chức khủng bố IS đã áp đặt một triều đại khủng bố lên hàng triệu người và tuyên bố kiểm soát các vùng lãnh thổ vốn thuộc về Iraq và Syria.
Các tay súng của IS đã liên tục đánh bại quân đội chính quy của cả hai nước Trung Đông và tiến hành hoặc truyền cảm hứng cho các cuộc tấn công nhắm vào hàng chục thành phố trên thế giới. Bất cứ ai phản đối hành động của IS đều phải đối mặt với sự tra tấn và cái chết.
Thủ lĩnh của tổ chức này, Abu Bakr al-Baghdadi, đã tuyên bố thành lập vương quốc xuyên biên giới của mình từ bục giảng của nhà thờ Hồi giáo al-Nuri lịch sử của Iraq vào năm 2014 và thề sẽ cai trị caliphate (thể chế Hồi giáo) này. Năm năm sau, al-Baghdadi bị tiêu diệt trong một cuộc đột kích do đặc nhiệm Mỹ tiến hành tại tây bắc Syria.
Caliphate của IS sau đó sụp đổ ở Iraq, nơi tổ chức IS từng có căn cứ chỉ cách thủ đô Baghdad 30 phút lái xe, và ở Syria sau một chiến dịch quân sự kéo dài của liên minh do Mỹ dẫn đầu.
Aymenn Jawad al-Tamimi, một thành viên tại Diễn đàn Trung Đông, nhận định rằng cuộc tấn công tuần này ở Iran là dấu hiệu cho thấy IS đang tìm cách xây dựng lại sức mạnh và vị thế của mình.
“Các mục tiêu của chúng vẫn như cũ: tiến hành thánh chiến chống lại tất cả kẻ thù nhằm thiết lập lãnh thổ Caliphate mà cuối cùng sẽ thống trị toàn thế giới”, ông al-Tamimi chỉ ra.
Chiến thuật mới
Đáng chú ý, IS đã thay đổi chiến thuật kể từ khi caliphate của chúng sụp đổ và hứng chịu một loạt các thất bại khác ở Trung Đông.
Từng có trụ sở tại thành phố Raqqa của Syria và thành phố Mosul của Iraq, nơi IS tìm cách cai trị như một chính phủ tập trung, tổ chức này sau đó đã phải ẩn náu ở vùng nội địa của hai quốc gia Trung Đông.
Các tay súng IS ẩn mình trong các vùng tự trị hẻo lánh, giữ bí mật về bộ máy lãnh đạo và quy mô tổng thể. Dù vậy, Liên Hợp Quốc ước tính IS vẫn còn khoảng 10.000 tay súng.
Theo một cố vấn an ninh của chính phủ Iraq, người thuộc đơn vị an ninh cấp cao chuyên theo dõi các hoạt động của IS ở Iraq và các vùng lân cận, tổ chức này hoạt động ngầm và hình thành các nhóm chân rết chuyên tiến hành các vụ khủng bố.
Tất cả các phần tử chủ chốt của IS đều trốn khỏi Iraq để đến các nước như Afghanistan, Syria và Pakistan. Hầu hết đều gia nhập chi nhánh Khorasan của IS, hoạt động dọc biên giới Iran với Afghanistan và Pakistan.
Một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm ngoái ước tính rằng tại tỉnh Sinai của Ai Cập có thể có từ 800 đến 1.200 chiến binh trung thành với IS.
Tại Libya, nơi nhóm này từng nắm giữ một dải lãnh thổ trên bờ biển Địa Trung Hải, nhóm này yếu hơn nhưng vẫn có thể lợi dụng cuộc xung đột đang diễn ra ở nước này. Ở Yemen, vị thế của IS không còn mạnh như xưa.
Tại châu Phi, IS đã để lại dấu ấn mạnh mẽ hơn.
Ở Uganda, các chiến binh thuộc Lực lượng Dân chủ Đồng minh (ADF) đã liên minh với IS để tổ chức một loạt vụ tấn công trong những tháng gần đây, bao gồm vụ thảm sát tại một trường nội trú hay ngay trong tháng trước, tiến hành đột kích một ngôi làng khiến ít nhất 3 người chết.
Nhóm này bắt đầu bằng một cuộc nổi dậy ở Uganda, phần lớn đã chuyển hoạt động sang nước láng giềng Cộng hòa Dân chủ Congo, nơi chúng tổ chức nhiều cuộc tấn công khác.
Một số nhóm khác đã cam kết trung thành với IS ở Tây Phi và trên khắp vùng Sahel (vùng đất nằm giữa Bắc Phi và phía nam sa mạc Sahara). Các chi nhánh IS nắm quyền kiểm soát các khu vực rộng lớn ở vùng nông thôn Mali, Niger và phía bắc Burkina Faso cũng như Bắc Phi.
Vào tháng 1 năm 2023, quân đội Mỹ đã thực hiện một chiến dịch tiêu diệt một thủ lĩnh cấp cao của IS ở miền bắc Somalia. Một báo cáo của Liên Hợp Quốc nêu lên mối lo ngại rằng các nhóm như IS có thể lợi dụng sự bất ổn chính trị và bạo lực ở Sudan để gây dựng thế lực.
Sức mạnh tổng thể
Trong một báo cáo công bố vào tháng 8, Trung tâm Chống khủng bố Quốc gia Mỹ cho biết mối đe dọa do IS và Al Qaeda gây ra "đang ở mức thấp nhất do các phần tử nguy hiểm nhất đã bị trấn áp".
Tuy nhiên, tổ chức này tiếp tục cảnh báo rằng một nửa số chi nhánh của IS "hiện đang hoạt động trong các cuộc nổi dậy trên khắp châu Phi" và "có thể sẵn sàng mở rộng hơn nữa".
Các chuyên gia an ninh Mỹ cho biết nhóm đã mất 3 thủ lĩnh lớn và ít nhất 13 nhân vật cấp cao khác ở Iraq và Syria kể từ đầu năm 2022, điều này "góp phần làm mất đi kiến thức chuyên môn và làm giảm thiểu các cuộc tấn công của IS ở Trung Đông".
Phó giáo sư Andreas Krieg từ đại học King's College ở London, cho biết: "Nhìn chung, IS đã thực hiện ít cuộc tấn công hơn trong năm ngoái so với những năm trước. Các cuộc tấn công do IS tuyên bố đã giảm đáng kể trên toàn cầu. Châu Phi là khu vực duy nhất mà các chi nhánh của chúng vẫn đang phát triển”.
