Trong những ngày gần đây, nhiều nhà quan sát phương Tây đã nhận định rằng tình thế đang có lợi cho phía Nga. Pháo binh ồ ạt đang mang lại lợi thế cho quân đội Nga ở khu vực Donbas, miền đông Ukraine và cường quốc này vẫn đang điều động thêm quân tới tham chiến.
Quân đội Ukraine đang kiệt quệ vì chênh lệch lực lượng và khí tài. Chính quyền Moscow đang cố gắng tạo ra một tình thế "sự đã rồi" và biến hiện thực phù hợp với tham vọng đế quốc của mình thông qua việc nhanh chóng cấp hộ chiếu Nga cho công dân Ukraine ở các khu vực đã được kiểm soát và đưa các cơ cấu hành chính của Nga vào lãnh thổ Ukraine. Điện Kremlin có thể có ý định hiện diện vô thời hạn ở miền Đông và miền Nam Ukraine và cuối cùng sẽ tiến tới Odessa, một thành phố cảng lớn ở phía nam Ukraine và là trung tâm thương mại kết nối Ukraine với thế giới bên ngoài.
Tuy nhiên, nhìn vào bức tranh toàn cảnh, mọi thứ có vẻ kém tươi sáng hơn đối với Nga. Quân đội Ukraine không phải là không có những chiến công. Họ bảo vệ thành công thủ đô Kyiv, bám trụ tại thành phố phía nam Mykolaiv, giữ cho Odessa khỏi tầm với của quân đội Nga và thắng thế trong trận chiến Kharkiv, một thành phố nằm ngay bên kia biên giới Nga. Những thành tựu gần đây của Nga thì ngược lại. Và không giống như Điện Kremlin, chính quyền ở Kyiv có mục đích chiến lược rõ ràng, được thúc đẩy bởi tinh thần đoàn kết trong nước và sự hỗ trợ từ phương Tây.
Động lực này có thể phác thảo một chu kỳ tốt cho Ukraine. Nếu các lực lượng Ukraine giành lại được lãnh thổ vào mùa hè này, quyền lực của Kyiv sẽ tiếp tục phát triển. Sự thật là bất chấp những thất bại đặc hữu của tất cả các cuộc chiến, Ukraine vẫn có thể giành chiến thắng, mặc dù phạm vi và quy mô chiến thắng của họ rất có thể sẽ bị hạn chế.
Binh lính Ukraine có thể đánh bật người Nga khỏi bờ Tây sông Dnepr, thiết lập các vành đai phòng thủ xung quanh các khu vực mà Nga kiểm soát ở phía đông và nam của Ukraine và đảm bảo quyền tiếp cận Biển Đen. Theo thời gian, các lực lượng Ukraine có thể tiến lên phía trước, phá vỡ cây cầu trên bộ mà Nga đã thiết lập tới Crimea, lãnh thổ ở đông nam Ukraine mà Nga đã sáp nhập trở lại vào năm 2014. Về cơ bản, Ukraine có thể khôi phục nguyên trạng lãnh thổ như trước ngày 24/2.
Đây sẽ không phải là chiến thắng thay đổi thế giới mà một số chuyên gia phương Tây mơ ước. Tuy nhiên, một quốc gia nhỏ hơn và yếu hơn về mặt quân sự đẩy lùi một cường quốc sẽ gây ra những ảnh hưởng lan tỏa trong khu vực và phần còn lại của thế giới, bằng cách chứng minh rằng khả năng kháng chiến thành công chống lại một quân đội hùng mạnh là hoàn toàn có thể.
Tất nhiên, bên cạnh một kịch bản "thắng nhỏ", cũng có một kịch bản “thắng lớn”, trong đó chiến tranh kết thúc hoàn toàn theo điều kiện của Ukraine. Điều đó đồng nghĩa với việc giành lại hoàn toàn chủ quyền của Ukraine, bao gồm Crimea và các phần của vùng Donbas. Kịch bản này khó xảy ra hơn bởi lẽ tấn công khó hơn phòng thủ, và các vùng lãnh thổ được đề cập có diện tích lớn và được củng cố nghiêm ngặt. Ít nhất, Nga sẽ giữ vững bán đảo Crimea. Khu vực này là nơi đóng quân của Hạm đội Biển Đen của Nga và là biểu tượng cho sự trở lại vị thế cường quốc của Nga sau khi Liên Xô tan rã. Tổng thống Nga Vladimir Putin khó có thể để tuột mất Crimea.
Bất kể phạm vi chiến thắng của Ukraine là gì, tất cả các kịch bản như vậy đều không giúp xung đột chấm dứt. Nga sẽ không chấp nhận thất bại của mình, cũng như không chấp nhận một kết quả thương lượng không ép buộc. Bất kỳ chiến thắng nào của Ukraine sẽ chỉ thúc đẩy sự can đảm hơn của Nga. Ngay khi có thể tái thiết năng lực quân sự, Nga sẽ sử dụng câu chuyện về sự sỉ nhục để khuấy động sự ủng hộ trong nước đối với nỗ lực mới nhằm kiểm soát Ukraine.
Ngay cả khi thua trong cuộc chiến, ông Putin sẽ không từ bỏ Ukraine. Nhà lãnh đạo này cũng sẽ không chỉ ngồi một chỗ khi quốc gia láng giềng trở nên hoàn toàn hội nhập với phương Tây. Khi đó, một chiến thắng của Ukraine không đòi hỏi sự nới lỏng sự hỗ trợ của phương Tây đối với Ukraine mà là một cam kết mạnh mẽ hơn nữa.
Chiến thắng nhỏ
Để giành chiến thắng nhỏ và khôi phục hiện trạng lãnh thổ, Ukraine sẽ phải chuyển những chiến thắng của họ ở phía bắc sang chiến trường phía đông và phía nam. Tại Kyiv và Kharkiv, các lực lượng Ukraine đã đẩy quân Nga vào một cuộc rút lui chiến thuật. Kết quả đó sẽ khó lặp lại hơn ở những nơi như Kherson và Mariupol, những nơi nằm trong vùng lãnh thổ mà Nga kiểm soát.
Nhưng Ukraine có lợi thế về nguồn dự trữ nhân lực lớn, quân đội của họ được tổ chức tốt và chỉ huy tốt, và không có nghi ngờ gì về khả năng sẵn sàng chiến đấu của Ukraine. Bản chất của cuộc chiến này đã thúc đẩy tinh thần của binh sĩ Ukraine.
Ukraine cũng có sự hỗ trợ của quân đội phương Tây. Kyiv có quyền truy cập thông tin tình báo về kế hoạch và vị trí của quân đội Nga. Nếu Ukraine có thể kết hợp hỏa lực và nhân lực vào mùa hè này, họ có thể tiến hành một cuộc phản công ở Donbas và xuyên thủng cây cầu trên bộ của Nga tới Crimea.
Ngược lại, Nga đã sử dụng nhiều lực lượng quân sự sẵn có của mình, bao gồm phần lớn khí tài và đạn dược, mặc dù nước này vẫn có nguồn dự trữ dồi dào. Bất chấp những cuộc rút lui chiến thuật, tinh thần của quân đội Nga vẫn cao hơn so với những đánh giá của các quan sát viên phương Tây. Nhưng vì những lý do rõ ràng, nhuệ khí của người Nga thấp hơn tinh thần của người Ukraine. Đây không phải là một cuộc chiến dễ dàng đối với người Nga.
Tuy nhiên, Nga đã bắt đầu từng bước điều động, thu hút những quân nhân dự bị và chuyên gia trong khi vẫn tránh được tình trạng nhập ngũ hàng loạt. Những hành động này sẽ có ảnh hưởng đến chiến tranh. Putin vẫn giữ quân bài tổng động viên, chính thức tuyên bố chiến tranh toàn lực và phát huy toàn bộ sức mạnh quân sự của Nga. Nhưng việc huy động, huấn luyện và di chuyển cơ sở vật chất đều cần có thời gian. Mấu chốt của chiến lược Ukraine là phải bám vào tình hình thực tế và giữ một cái giá đắt. Điều đó sẽ đòi hỏi một cuộc tấn công lớn của Ukraine trong 2-3 tháng tới.
Cuộc chiến nối tiếp cuộc chiến
Sự kết hợp giữa thất bại quân sự và các biện pháp trừng phạt cuối cùng có thể khiến Nga tiết chế các mục tiêu của mình và một lệnh ngừng bắn có ý nghĩa có thể trở nên khả thi. Nhưng một thỏa thuận thương lượng sâu rộng hơn có lẽ nằm ngoài ý định của Putin. Chính quyền Moscow đang coi các địa điểm mà họ kiểm soát không phải là con bài mặc cả cho một cuộc dàn xếp cuối cùng, mà là lãnh thổ của Nga. Và theo các chuyên gia tình báo Nga Andrei Soldatov và Irina Borogan, những người theo đường lối cứng rắn của Điện Kremlin muốn chiến tranh nhiều hơn, chứ không phải ít hơn.
Vì vậy, Ukraine và phương Tây nên cho rằng Nga sẽ không chấp nhận bất kỳ thất bại nào. Ví dụ, một chiến thắng nhỏ của Ukraine trong mùa thu năm nay có thể được nối tiếp bởi một cuộc chiến khác từ Nga vào năm 2023. Nga sẽ cần phải tập hợp lại lực lượng của mình, điều này sẽ bị thách thức bởi các lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, đối với Putin, điều quan trọng hơn cả việc chinh phục đế quốc là việc duy trì quyền lực của chính mình, nếu ông không muốn bản thân bị đe dọa.
Tổng thống Nga có thể phải tạm thời chấp nhận bị đẩy lùi về điểm xuất phát trước cuộc chiến, nhưng ông không thể coi thường Ukraine. Ông có thể tiếp tục chiến đấu quy mô nhỏ, tấn công tên lửa và oanh tạc từ trên không cho đến khi quân tiếp viện đến. Ngoài ra, Putin có thể sử dụng lệnh ngừng bắn để câu giờ cho các cuộc đàm phán.
Trong khi đó, để ngăn chặn các cuộc tấn công của Nga trong tương lai, Ukraine có thể sẽ phải yêu cầu trang bị nhiều vũ khí hơn bao giờ hết. Việc đồng ý với điều này sẽ rất khó khăn đối với các cường quốc phương Tây, vì Nga sẽ tìm cách giải tỏa các lệnh trừng phạt và áp dụng cách tiếp cận chia để trị thông thường đối với Washington và các đồng minh.
Đối với các cường quốc phương Tây, một giải pháp lý thuyết sẽ là đưa ra các đảm bảo an ninh cho Ukraine để đổi lấy sự trung lập của Ukraine. Nhưng Nga có thể đưa những lời hứa đó vào thử thách trong một cuộc tấn công mới và việc giảm nhẹ các lệnh trừng phạt, nếu được thông qua, sẽ phải chậm lại. Với nước Nga của Putin, cách tiếp cận phải là “hồ nghi và xác minh”.
Một rủi ro khác là ngay cả một chiến thắng nhỏ của Ukraine cũng có thể đi trước hoặc sau mối đe dọa hạt nhân từ Putin. Nhà lãnh đạo này đã đi xa khỏi tiền lệ Chiến tranh Lạnh bằng cách sử dụng vũ khí hạt nhân vì lý do chính trị thay vì chỉ vì những lý do liên quan đến an ninh quốc gia.
Những lời tuyên bố đầy đe dọa của ông đã trở thành sự mờ ám. Nhưng Putin có thể lên tiếng trước. Để khiến kẻ thù của mình sợ hãi, ông có thể ra lệnh chuẩn bị kỹ thuật cho khả năng sử dụng vũ khí hạt nhân. Phương Tây nên phản ứng với những mối đe dọa như vậy với sự răn đe, báo hiệu rõ ràng rằng Putin sẽ không đạt được gì thông qua việc sử dụng vũ khí hạt nhân.
Nếu điều đó không hiệu quả và Putin vẫn theo đuổi tham vọng cá nhân, thì NATO nên xem xét thực hiện một phản ứng hạn chế thông thường, chống lại các lực lượng Nga ở Ukraine hoặc trong chính nước Nga. Trong khi đó, phương Tây cần xây dựng một liên minh rộng rãi để lên án và ngăn chặn hành vi đe dọa vũ khí hạt nhân bằng cách liên kết các biện pháp trừng phạt và đe dọa trả đũa. Trung Quốc có thể không tham gia, nhưng vì lo sợ về bất ổn hạt nhân, họ có thể chấp thuận ý tưởng này.
Cuối cùng, ngay cả khi Ukraine giành được thắng lợi nhỏ, chính quyền Kyiv và các đối tác sẽ phải chuẩn bị cho nhiều năm xung đột tiếp diễn. Tổng thống Zelensky từng dự đoán rằng Ukraine thời hậu chiến sẽ giống với Israel. Trong khi đó, Putin sẽ tiếp tục thăm dò các lỗ hổng của phương Tây: giống như khi ông đáp trả các lệnh trừng phạt của phương Tây vào năm 2014 bằng cách can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, ông có thể sẽ kết hợp các cuộc tấn công mạng, thông tin sai lệch và "các biện pháp tích cực", chẳng hạn như các hoạt động sẽ gây thiệt hại cho các đảng phái chính trị và các nhà lãnh đạo mà Nga không ưa, phá hoại sự ổn định nội bộ của các nước “chống Nga” và làm suy giảm tính toàn vẹn của liên minh xuyên Đại Tây Dương và các liên minh tương tự như vậy ở Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Phương Tây sẽ buộc phải kiềm chế Nga trong tương lai gần. Xét cho cùng, phương Tây không thể làm gì để gây ảnh hưởng đến Nga từ bên trong ngoài việc hy vọng vào sự xuất hiện của một chính phủ ôn hòa hơn.
Tương lai
Căn cứ vào những khó khăn để có được “thắng nhỏ”, việc “thắng lớn” của Ukraine: giành lại Crimea và tất cả Donbas, có vẻ như là một con đường tắt dẫn đến một tương lai tốt đẹp hơn. Mặc dù không hoàn toàn là bất khả thi, nhưng Ukraine sẽ thực sự phải chuẩn bị cho một thắng lợi trước người Nga: chiến thắng chớp nhoáng cho Ukraine, trận chiến này nối tiếp trận chiến khác, các tuyến tiếp tế của Nga tan rã và nhuệ khí của người Ukraine đang thúc đẩy binh lính của họ không ngừng tiến về phía trước. Đồng thời, quân đội Nga sẽ phải rút lui.
Chiến lược sẽ nhường chỗ cho cảm xúc của từng binh sĩ khi sự hoảng loạn diễn ra. Không ai đã từng mô tả điều này tốt hơn Lev Tolstoy trong "Chiến tranh và Hòa bình". Đại văn hào Nga từng viết về thất bại năm 1805 của Napoléon trước quân đội Nga như sau: "thương vong của người Nga cũng tương đương với người Pháp, nhưng chúng tôi đã sớm tự nhủ rằng trận chiến này họ sẽ thua, và họ thua thật."
Nhưng một thắng lợi quân sự toàn diện của Ukraine trước Nga, bao gồm cả việc chiếm lại Crimea, chỉ là điều tưởng tượng. Sẽ là quá lạc quan nếu dựa trên chiến lược của Ukraine hoặc phương Tây cho một kết quả như vậy. Theo đuổi thắng lợi toàn diện cũng sẽ đưa cuộc chiến sang một giai đoạn mới. Sau khi đổ hàng tỷ đô la vào sự phát triển của Crimea, một biểu tượng của sự đổi mới của Nga, chính quyền Moscow sẽ coi cuộc tấn công của Ukraine nhắm vào Crimea là một cuộc tấn công vào lãnh thổ Nga, điều mà Moscow sẽ cố gắng ngăn chặn bằng mọi khả năng.
Giả thuyết rằng thất bại toàn diện của Nga sẽ xóa bỏ tham vọng tái lập đế quốc từ giới lãnh đạo và chính trị gia cơ thể của Nga dựa trên một sự tương đồng với việc Đức đầu hàng vô điều kiện trong Thế chiến thứ hai, và xuất phát từ mong muốn không chỉ chấm dứt cuộc chiến này mà còn ngăn chặn khả năng Nga khơi mào bất kỳ cuộc chiến nào trong tương lai ở châu Âu. Đó là một tầm nhìn tích cực, nhưng không hề thực tế.
Ukraine giành những chiến thắng nhỏ là mục tiêu thực tế hơn và có thể đạt được. Nhắm đến kết quả đó sẽ khôn ngoan hơn là mong chờ sự đầu hàng của Nga, nhưng cũng thông minh hơn là những ý tưởng bất định về một thỏa thuận có thể cho phép Kherson và Mariupol nằm dưới quyền kiểm soát của Nga.
Mục tiêu của chiến lược Kyiv và phương Tây phải là an ninh bền vững cho Ukraine. Các đối tác của Kyiv đã từ chối thỏa hiệp về chủ quyền và độc lập của Ukraine. Nhưng họ cũng phải suy nghĩ thấu đáo cho tương lai của kịch bản Ukraine giành chiến thắng.
Thay vì kỳ vọng vào việc Nga cúi đầu trước một chiến thắng của Ukraine hoặc đơn giản là rời khỏi sân khấu quốc tế, an ninh bền vững cho Ukraine sẽ đòi hỏi nỗ lực cẩn thận và sự gia tăng được cân chỉnh cẩn thận trong đầu tư chính trị, tài chính và quân sự.
Điều này đúng đắn ngay cả khi Ukraine chiến thắng. Khi nhà ngoại giao Mỹ George Kennan dự đoán về chiến lược phát triển của Liên Xô sau Thế chiến II, ông đã không hướng đến tầm nhìn ngắn hạn vài năm, mà là vài thập kỷ.
Để kiên trì và giành ưu thế ở Ukraine, các nhà lãnh đạo phương Tây ngày nay cũng phải làm như vậy. Như Tolstoy đã nói: “Thời gian và lòng kiên nhẫn là hai chiến binh mạnh mẽ nhất.”
