Tưởng như hai thế giới này hoàn toàn đối lập nhau, nhưng thực tế, chúng có sự giao thoa sâu sắc trong lĩnh vực kinh doanh nghệ thuật.
 |
Oscar Wilde, nhà văn nổi tiếng người Ireland. |
Nghệ thuật và tiền bạc định hình nên thị trường nghệ thuật
Nghệ thuật, với sự sáng tạo và tâm hồn nghệ sĩ, thường mang tính chất tinh thần và thẩm mỹ, nhưng đồng thời cũng là một thị trường thương mại đầy tính toán và áp lực tài chính. Kinh doanh nghệ thuật không đơn thuần chỉ là việc mua đi bán lại một tác phẩm hay đầu tư vào nghệ sĩ. Đó là một cuộc chơi phức tạp, kết hợp giữa sự sáng tạo và chiến lược thương mại, nơi mà các nhà tài chính, các nhà đầu tư và cả nghệ sĩ phải gặp gỡ, tìm kiếm tiếng nói chung và tạo nên những chuỗi giá trị.
Trên thực tế, thị trường nghệ thuật phần lớn hoạt động như một thị trường mà tiền bạc có vai trò quan trọng trong việc định giá các tác phẩm nghệ thuật. Giá trị thị trường của một tác phẩm thường phản ánh sự cung-cầu, sự nổi tiếng của nghệ sĩ, và các yếu tố kinh tế khác như tình hình kinh tế chung, xu hướng đầu tư, lãi suất... Những bước định giá này không chỉ dựa trên giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
Mặt khác, giá trị của một tác phẩm nghệ thuật cũng không chỉ phụ thuộc vào tiền bạc, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như giá trị tượng trưng, sự độc đáo, sự ảnh hưởng văn hóa, và sự tưởng tượng của người xem. Các tác phẩm nghệ thuật có thể có giá trị lớn không chỉ vì tiền bạc mà còn vì những ý nghĩa sâu sắc mà chúng mang lại.
Theo quan điểm của nhà thơ, họa sĩ người Anh William Blake (1757-1827), nếu có tiền bạc xen vào, nghệ thuật không thể phát triển một cách tự do và sáng tạo (nguyên văn: Where any view of money exists, art cannot be carried on). Ông coi tiền bạc là một yếu tố làm “vẩn đục” sự tinh khiết của nghệ thuật, khiến cho các nghệ sĩ bị chi phối bởi tham vọng, lợi ích cá nhân hoặc các yếu tố thương mại, thay vì tập trung vào việc thăng hoa trong miền sáng tạo.
Dù vậy, ý kiến này không hoàn toàn phản ánh thực tế hiện đại. Trong thời đại công nghiệp hóa và thương mại hóa nghệ thuật, tiền bạc thường là một phần không thể thiếu để duy trì và phát triển sự nghiệp nghệ thuật. Nghệ sĩ, mặc dù có đam mê và sự nhiệt huyết với sự sáng tạo, cũng phải đối mặt với áp lực cần thiết để làm nghề và sinh sống từ nghệ thuật của mình. Nhiều khi, sự cạnh tranh và thúc đẩy từ phía thị trường có thể ảnh hưởng đến sự sáng tạo và tự do nghệ thuật, trong khi đó, cũng có thể tạo ra những cơ hội và sự phát triển cho cả nghệ sĩ và thị trường nghệ thuật.
Phát triển mối quan hệ với khán giả và cộng đồng nghệ thuật
Trong cuộc phỏng vấn với PV Ngày Nay, họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức (Đức “Nhà sàn”) đã nhấn mạnh, thưởng thức nghệ thuật không chỉ đơn giản là việc ngắm nhìn những vẻ đẹp bề ngoài, mà là khả năng đọc được thái độ của người nghệ sĩ đối với cuộc sống qua những tác phẩm của họ. Và để truyền tải điều này đến công chúng, người nghệ sĩ cần phải thể hiện rõ ràng các đặc điểm và phong cách nghệ thuật riêng của mình. Ngoài việc sáng tạo, họ còn có trách nhiệm truyền tải những giá trị văn hóa - xã hội và những suy nghĩ sâu sắc qua từng tác phẩm, từ đó góp phần làm giàu thêm di sản nghệ thuật và cảm nhận của công chúng.
Song song với đó, nghệ sĩ cần quan tâm đến việc phát triển mối quan hệ với khán giả và cộng đồng nghệ thuật. Đây là một trong những yếu tố then chốt đối với thành công trong kinh doanh nghệ thuật. Chiến lược này giúp nghệ sĩ mở rộng cơ hội hợp tác trong ngành, tiếp cận khách hàng tiềm năng, thúc đẩy hoạt động tiếp thị và bán hàng hiệu quả.
Họa sĩ Nguyễn Ngọc Cương, người vừa thực hiện triển lãm nhóm “Mười bốn” cùng mười ba họa sĩ khác, đã chia sẻ rằng việc tham gia triển lãm nhóm chính là đặt chân lên một hành trình khám phá và kết nối, nơi những tâm hồn nghệ sĩ gặp gỡ và truyền cảm hứng cho nhau và cho công chúng. Những triển lãm, trại sáng tác hay hội thảo nghệ thuật tạo cơ hội để anh chị em nghệ sĩ có thể giới thiệu các tác phẩm, đồng thời thu thập phản hồi và nhận được sự ủng hộ từ phía khán giả, điều này rất quan trọng đối với kinh doanh nghệ thuật.
 |
Họa sĩ Nguyễn Hồng Tuấn phát biểu khai mạc triển lãm nhóm "Mười bốn" của mười bốn họa sĩ diễn ra từ ngày 14/7-28/7/2024 tại Aqua Art, Hà Nội. |
Tăng cường sự hiện diện trên các nền tảng truyền thông cũng là bước hành động quan trọng. Các nghệ sĩ có thể sử dụng mạng xã hội (Facebook, Instagram…), website cá nhân, blog và các kênh truyền thông khác để giới thiệu các tác phẩm mới, chia sẻ quá trình sáng tạo và tương tác thường xuyên với khán giả, giúp tác phẩm của mình được nhiều người biết đến và ủng hộ. Nghệ sĩ người Mỹ Jeff Koons đã sử dụng Facebook để chia sẻ các bức ảnh về quá trình làm việc của mình và giao lưu trực tiếp với công chúng. Những hoạt động này góp phần xây dựng sự nổi tiếng và thương hiệu của anh trong ngành nghệ thuật. Đáng chú ý, tác phẩm “Rabbit” của Jeff Koons từng được ghi danh vào Sách Kỷ lục Guiness năm 2021 với danh hiệu “Tác phẩm điêu khắc đắt giá nhất của một nghệ sĩ Mỹ còn sống”, tác phẩm được bán với giá 91,1 triệu USD.
 |
Tác phẩm “Rabbit” của nghệ sĩ người Mỹ Jeff Koons, được bán với giá 91,1 triệu USD, xuất hiện trong Sách Kỷ lục Guiness năm 2021 với danh hiệu “Tác phẩm điêu khắc đắt giá nhất của một nghệ sĩ Mỹ còn sống” |
 |
Nghệ nhân đèn kính màu Joanne Leary thường xuyên chia sẻ về quá trình hoàn thiện các chao đèn của mình lên Facebook. Rất nhiều khách hàng đã tìm đến với các sản phẩm của bà thông qua nền tảng này. |
Vai trò của nhà đầu tư trong phát triển nghệ thuật
Nhà đầu tư nghệ thuật là những cá nhân, tổ chức có khả năng và sẵn sàng đầu tư vào các tác phẩm nghệ thuật hay nghệ sĩ với mục đích thu lợi nhuận hoặc tích lũy tài sản nghệ thuật. Những người này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn tài chính để hỗ trợ các hoạt động nghệ thuật như sản xuất, trưng bày và giới thiệu tác phẩm đến công chúng. Các nhà đầu tư nghệ thuật có thể là các nhà sưu tập nghệ thuật, các công ty đầu tư nghệ thuật, các nhà đấu giá, các nhà phân phối và bán lẻ nghệ thuật, hay các quỹ đầu tư chuyên ngành nghệ thuật.
 |
Tranh acrylic trên vải của họa sĩ Thể Kều Sapa, họa sĩ số #1 do các giám tuyển của Trung tâm Thông tin UNESCO (UNET) chọn lựa đưa vào Chương trình DNA (Diverse Navigations of Arts/Định hướng nghệ thuật đa dạng), một sáng kiến nhằm tìm kiếm và phát hiện những xu hướng mới trong Nghệ thuật Việt Nam. |
Cũng có khá nhiều những nhà đầu tư chủ yếu quan tâm đến giá trị văn hóa, giáo dục hoặc xã hội mà nghệ thuật mang lại. Một số cá nhân hay tổ chức phi lợi nhuận có thể đầu tư vào nghệ thuật như một phương tiện để nâng cao nhận thức văn hóa, giáo dục cộng đồng, hoặc để bảo tồn di sản nghệ thuật. Ví dụ, vào năm 2020, nam nghệ sĩ RM của nhóm BTS đã quyên góp 100 triệu won (khoảng 84.000 đô la Mỹ lúc bấy giờ) cho Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Quốc gia (MMCA) để tái bản những cuốn sách nghệ thuật đã ngừng in ấn và phân phối chúng cho các thư viện. Hội đồng nghệ thuật Hàn Quốc, một cơ quan trực thuộc chính phủ Hàn Quốc, sau đó đã vinh danh RM - Kim Namjoon là Nhà Tài trợ Nghệ thuật (Art Sponsor) của năm.
Bằng cách đầu tư vào các dự án nghệ thuật, nhà đầu tư khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trong cộng đồng nghệ thuật. Họ giúp cho các nghệ sĩ, đặc biệt là nghệ sĩ trẻ, có thể thử nghiệm và phát triển ý tưởng mới mà không bị ràng buộc bởi các hạn chế tài chính, cũng như phát triển mối quan hệ trong ngành nghệ thuật.
 |
Triển lãm nhóm “Mười bốn” tại Hà Nội. |
Xu hướng đầu tư của nhóm người này có ảnh hưởng sâu rộng đến việc kinh doanh nghệ thuật từ nhiều khía cạnh. Các xu hướng đầu tư có thể làm thay đổi giá trị của các tác phẩm nghệ thuật trên thị trường. Khi một loại hình nghệ thuật nào đó trở nên phổ biến và được đầu tư nhiều, giá trị của các tác phẩm trong lĩnh vực đó có thể tăng cao. Ví dụ, khi xu hướng NFT phát triển mạnh mẽ nhất (khoảng năm 2020 và 2021), sự chú ý vào NFT bắt đầu gia tăng đáng kể và thị trường NFT bắt đầu phát triển nhanh chóng, sàn đấu giá danh giá Christie’s cũng đã lần đầu quyết định đấu giá một tác phẩm NFT vào tháng 3/2021 (tác phẩm "Everydays: The First 5000 Days" của Beeple). Kết quả đấu giá đã vượt xa dự kiến ban đầu khi tác phẩm cuối cùng được bán với giá hơn 69 triệu USD. Sự kiện này không chỉ xác nhận sự phát triển mạnh mẽ của thị trường NFT mà còn thể hiện rõ sự tăng trưởng nhanh chóng của giá trị các tác phẩm NFT khi được sự quan tâm và mua vào nhiều từ các nhà đầu tư.
Có thể nói, các nhà đầu tư giữ phần quan trọng trong việc hình thành thị trường nghệ thuật, bằng cách mua và sưu tập các tác phẩm nghệ thuật. Họ là những người tiên phong trong việc xác định giá trị của các tác phẩm và giúp tạo ra sự phát triển bền vững cho cả nghệ sĩ và thị trường.
