Đối với thế hệ của cha Zhu, công việc trong nhà máy là cách nhanh nhất để thoát khỏi đói nghèo ở vùng nông thôn. Còn đối với Zhu và hàng triệu thanh niên Trung Quốc khác, công việc nhà máy với mức lương thấp, làm việc cực nhọc trong nhiều giờ không khiến họ cảm thấy hấp dẫn.
"Sau một thời gian, công việc đó khiến đầu óc bạn tê liệt", theo Zhu - 32 tuổi, người đã bỏ việc ở một nhà máy đây vài năm và hiện kiếm sống bằng nghề bán sữa công thức và giao hàng cho một siêu thị ở Thâm Quyến. "Tôi không thể chịu được công việc ở dây chuyền sản xuất".
Việc Zhu và những người ở độ tuổi 20 và 30 từ chối làm việc trong các nhà máy đang góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lao động khiến ngành công nghiệp Trung Quốc, vốn sản xuất 1/3 lượng hàng hóa tiêu thụ trên toàn cầu, chao đảo.
Giới chủ nhà máy cho biết họ sẽ sản xuất nhiều hơn và nhanh hơn, với lực lượng lao động trẻ hơn thay thế lực lượng lao động thế hệ trước. Nhưng việc đưa ra mức lương cao hơn và điều kiện làm việc tốt hơn mà giới trẻ Trung Quốc mong muốn sẽ có nguy cơ làm xói mòn lợi thế cạnh tranh của họ.
Các nhà sản xuất nhỏ hơn cho biết các khoản đầu tư lớn vào công nghệ tự động hóa là không khả thi hoặc thiếu thận trọng khi lạm phát gia tăng và chi phí vay đang hạn chế nhu cầu tại các thị trường xuất khẩu chính của Trung Quốc.
Hơn 80% các nhà sản xuất Trung Quốc phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động từ hàng trăm đến hàng nghìn công nhân trong năm nay, tương đương 10% đến 30% lực lượng lao động nước này, một cuộc khảo sát của công ty CIIC Consulting cho biết. Bộ Giáo dục Trung Quốc dự báo nước này sẽ thiếu gần 30 triệu công nhân sản xuất vào năm 2025, con số lớn hơn cả dân số Australia.
Trên giấy tờ, nguồn cung lao động tại Trung Quốc không hề thiếu: khoảng 18% người dân trong độ tuổi 16-24 đang thất nghiệp. Chỉ riêng trong năm nay, có tới 10,8 triệu sinh viên tốt nghiệp đã tham gia vào thị trường lao động ngày càng ảm đạm.
 |
Dòng người ngồi bên ngoài một trung tâm tuyển dụng nhà máy tại Quảng Đông. Ảnh: Reuters |
Nền kinh tế Trung Quốc, bị dồn nén bởi các hạn chế của chiến lược "zero COVID-19", suy thoái thị trường bất động sản và các quy định siết chặt với ngành công nghệ và các ngành công nghiệp tư nhân khác, đang đối mặt với mức tăng trưởng chậm nhất trong nhiều thập kỷ.
Ông Klaus Zenkel, chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu ở Nam Trung Quốc, cho biết đã chuyển đến khu vực này khoảng hai thập kỷ trước, khi số sinh viên tốt nghiệp đại học chưa bằng 1/10 so với năm nay.
Ông Zenkel hiện điều hành một nhà máy ở Thâm Quyến với khoảng 50 công nhân, chuyên sản xuất các phòng được che chắn từ tính được các bệnh viện sử dụng để chụp cộng hưởng từ và các thủ thuật khác.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế chóng mặt của Trung Quốc trong những năm gần đây đã khiến thế hệ trẻ Trung Quốc coi công việc trong các nhà máy ngày càng kém hấp dẫn.
"Với lao động trẻ, họ sẽ dễ dàng thực hiện các công đoạn trong dây chuyền. Nhưng hầu hết công nhân của chúng tôi đều ở độ tuổi 50 đến 60", ông Zenkel nói. "Sớm muộn gì chúng tôi cũng cần tuyển thêm người trẻ, nhưng điều đó rất khó. Các ứng viên sẽ nhìn lướt qua và từ chối".
Thời đại tân kỳ
Các nhà sản xuất Trung Quốc cho biết họ có ba lựa chọn chính để giải quyết tình trạng thiếu nguồn nhân lực: hy sinh tỷ suất lợi nhuận để tăng lương; đầu tư nhiều hơn vào tự động hóa; hoặc nhảy vào làn sóng dịch chuyển sang các thị trường có nguồn lao động rẻ hơn như Việt Nam hoặc Ấn Độ.
Nhưng tất cả những lựa chọn đó đều khó thực hiện.
Ông Liu, người điều hành một nhà máy trong chuỗi cung ứng pin điện, đã đầu tư vào thiết bị sản xuất tiên tiến. Ông cho biết những công nhân lớn tuổi của mình đang phải vật lộn để theo kịp dây chuyền mới hoặc đọc dữ liệu trên màn hình.
Chủ nhà máy này cho biết ông không thể tuyển thêm nhân công trẻ tuổi dù đã nâng mức thu nhập cao hơn 5% so với thị trường.
“Tình cảnh này giống như trong bộ phim 'Thời đại tân kỳ'”, ông Liu đề cập tới bộ phim kể về nỗi lo lắng của của Charlie Chaplin kể về các công nhân Mỹ trong thời kỳ Đại suy thoái. Nhân vật chính do "vua hề" Chaplin thủ vai, không theo kịp công việc siết chặt các bu-lông trên băng chuyền.
Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã nhấn mạnh tự động hóa và nâng cấp công nghiệp như một giải pháp cho lực lượng lao động già hóa.
Liên đoàn Robot Quốc tế cho biết Trung Quốc chiếm một nửa số lượng robot được lắp đặt vào năm 2021, tăng 44% so với cùng kỳ năm ngoái.
Nhưng tự động hóa có giới hạn của nó.
Tại một nhà máy xử lý thép không gỉ ở thành phố Phật Sơn (Quảng Đông), nữ tổng giám đốc cơ sở này đã cho lắp đặt dây chuyền tự động đóng gói sản phẩm và làm sạch bề mặt, nhưng việc triển khai tự động hóa toàn bộ nhà máy tạo ra gánh nặng kinh phí lớn. Trong khi những người lao động trẻ vẫn hết sức quan trọng để duy trì hoạt động sản xuất.
"Sản phẩm của chúng tôi rất nặng và chúng tôi cần người chuyển chúng từ quy trình xử lý này sang quy trình xử lý tiếp theo. Nó cần nhiều lao động chịu được môi trường làm việc có nhiệt độ cao và chúng tôi gặp khó khăn trong việc tuyển dụng", chủ nhà máy cho biết.
Brett, quản lý một nhà máy sản xuất bàn phím và bộ điều khiển trò chơi điện tử ở Đông Hoản (Quảng Đông), cho biết các đơn đặt hàng đã giảm một nửa trong những tháng gần đây và nhiều đồng nghiệp của ông đã chuyển nhà máy sang Việt Nam và Thái Lan.
"Dù có tuyển được thêm nhân công trẻ, tôi vẫn sẽ sa thải 15% trong số 200 công nhân của mình", ông Brett cho biết.
Xung đột kỳ vọng
Khả năng cạnh tranh của lĩnh vực sản xuất định hướng xuất khẩu của Trung Quốc đã được xây dựng trong nhiều thập kỷ dựa trên đầu tư được nhà nước trợ cấp vào năng lực sản xuất và chi phí lao động thấp.
Việc duy trì hiện trạng đó hiện đang xung đột với kỳ vọng của một thế hệ người Trung Quốc được giáo dục tốt hơn để có một cuộc sống thoải mái hơn so với các thế hệ đi trước.
Thay vì tìm những công việc dưới trình độ học vấn của mình, đã có tới 4,6 triệu người Trung Quốc đăng ký học sau đại học trong năm nay, đây là một con số kỷ lục. Theo truyền thông nước này, có tới 6.000 đơn xin việc cho mỗi vị trí công chức.
Nhiều thanh niên Trung Quốc cũng đang ngày càng áp dụng lối sống tối thiểu được gọi là "nằm yên", làm đủ sống và từ chối việc chạy đua để thành công.
Giới chuyên gia kinh tế cho rằng các lực lượng thị trường có thể buộc cả giới trẻ Trung Quốc và các nhà sản xuất phải kiềm chế kỳ vọng của họ.
Zhiwu Chen, giáo sư tài chính tại Đại học Hong Kong, cho biết: "Tình trạng thất nghiệp của những người trẻ tuổi sẽ tồi tệ hơn nhiều trước khi mức độ chênh lệch về kỳ vọng có thể được điều chỉnh. Đến năm 2025, tình trạng thiếu nhiều nhân lực sẽ không còn vì nhu cầu chắc chắn sẽ giảm".
Quay trở lại với Zhu, công việc đầu tiên của anh là vặn những viên kim cương giả vào đồng hồ đeo tay. Sau đó, anh làm việc trong một nhà máy khác, đúc hộp thiếc cho bánh trung thu.
Nhận ra rằng mình không muốn có một cuộc đời vất vả như cha, Zhu quyết định bỏ việc.
Đảm nhận hai công việc cùng một lúc, Zhu kiếm được ít nhất 10.000 nhân dân tệ (hơn 35 triệu đồng) mỗi tháng, tùy thuộc vào số giờ làm việc. Con số này gần gấp mức thu nhập làm việc trong nhà máy, mặc dù phải tự lo các chi phí ăn ở.
"Công việc giao hàng cũng không hề dễ dàng, tôi phải chịu nắng mưa và tắc đường. Nhưng đối với những người trẻ, nó tốt hơn nhiều so với làm công nhân vì được tự do", Zhu cho biết.
