Trao đổi với Zing.vn, ông Trần Đình Luân - Phó tổng cục trưởng Thủy sản (Bộ NN&PTNT), cho biết Tổng cục Thủy sản vừa cử một số cán bộ vào các tỉnh nuôi cá tra trọng điểm (gồm An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Vĩnh Long, Long An) để thống kê, kiểm tra tình hình thực tế về lượng cá đang nuôi và khả năng cân đối cung cầu từ nay đến cuối năm.
Giá chạm đáy 2 năm, lỗ từ 5.000-6.000 đồng/kg
Theo báo cáo của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), suốt 4 tháng liên tiếp, từ tháng 3 đến tháng 6 năm nay, giá trị xuất khẩu cá tra giảm 6-17,6% so với cùng kỳ năm 2018. Tính đến hết tháng 6, tổng giá trị xuất khẩu cá tra đạt 961,6 triệu USD, giảm 4,1% so với nửa đầu năm trước.
Đáng chú ý, với thị trường lớn là Mỹ, tính đến hết tháng 6, tổng giá trị xuất khẩu cá tra sang Mỹ chỉ đạt 141,9 triệu USD, giảm 27,9% so với cùng kỳ năm trước. Riêng tháng 6, giá trị xuất khẩu cá tra sang thị trường này giảm mạnh tới 40,8%.
VASEP nêu rõ tác động của việc tăng thuế bán phá giá trong đợt xem xét hành chính lần thứ 14 (POR14) đã ảnh hưởng rõ nét hơn tới xuất khẩu cá tra Việt Nam sang thị trường Mỹ.
Tháng 4, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đã công bố kết quả cuối cùng của đợt POR14 đối với các lô hàng cá tra Việt Nam nhập khẩu vào Mỹ trong giai đoạn 1/8/2016-31/7/2017. Mức thuế cuối cùng này tăng cao hơn nhiều so với kết quả sơ bộ đã được công bố hồi tháng 9/2018.
Dự báo trong quý III/2019, giá trị xuất khẩu cá tra sang thị trường này cũng khó có thể tăng so với cùng kỳ năm trước.
Tương tự Mỹ, thị trường xuất khẩu đình đám tiếp theo là Trung Quốc - Hong Kong (Trung Quốc) cũng không mấy khả quan. Sáu tháng đầu năm nay, xuất khẩu cá tra sang thị trường Trung Quốc - Hong Kong (Trung Quốc) có chiều hướng tăng trưởng chậm hơn nhiều so với các năm trước. Tính đến hết tháng 6, tổng giá trị xuất khẩu cá tra sang thị trường này đạt 254,3 triệu USD, tăng 1,2%, chiếm 26,4% tổng giá trị xuất khẩu cá tra.
Về thị trường nội địa, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) cho biết: “Nhìn chung, thị trường cá tra nguyên liệu tại Đồng bằng sông Cửu Long trong nửa đầu năm có xu hướng suy yếu dần sau một năm liên tục tăng nóng. Bằng chứng là, giá cá tra đã giảm gần 16.000 đồng/kg so với cùng kỳ năm 2018 và đang ở mức thấp nhất trong khoảng 2 năm qua”.
Giá bán buôn cá tra nguyên liệu tại ĐBSCL trong tháng 6 tiếp tục xu hướng giảm khoảng 2.000 đ/kg so với tháng trước đó, xuống còn 22.000-23.000 đồng/kg đối với cá tra loại I (800-900g/con), trong khi giá thu mua chỉ trong khoảng 20.000-21.000 đồng/kg. Lượng bắt của các doanh nghiệp ở mức thấp, chủ yếu bắt cá ao nhà và hạn chế mua ngoài.
Do ảnh hưởng bởi giá cá tra nguyên liệu giảm, nhu cầu giống thả nuôi trong dân cũng giảm khiến giá cá giống giảm mạnh. Hiện, giá cá giống loại 30 con/kg dao động ở mức 18.000-20.000 đồng/kg (trong khi cuối năm 2018 giá cá giống là 60.000- 65.000 đồng/kg).
“Nguyên nhân giá giảm là xuất khẩu giảm mạnh, đặc biệt là xuất khẩu sang 2 thị trường lớn là Mỹ và Trung Quốc”, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản nhận định.
Ông Dương Nghĩa Quốc - Chủ tịch Hiệp hội cá tra Việt Nam, đánh giá: “Với mức giá bán như hiện tại, người nuôi đang lỗ khoảng 5000-6.000 đồng/kg. Điểm quan trọng là muốn cắt lỗ cũng không dễ vì không bán được hàng”.
“Trái đắng” từ phát triển ồ ạt
Tại sao năm nay tình hình kinh doanh mặt hàng cá tra lại ảm đạm như vậy? Phải chăng đó là do phát triển nóng và sự phụ thuộc quá lớn vào các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc?
Trả lời câu hỏi này của Zing.vn, ông Trần Đình Luân cho rằng: “Những nơi nào nuôi trồng cá tra có liên kết chặt chẽ, theo dõi thường xuyên thì giá cả vẫn ổn định, người nuôi có lãi. Những nơi dân đào tự phát đào ao thả cá, không có liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp mới không bán được”.
 Trung Quốc siết chặt buôn bán tiểu ngạch. Ảnh: Kinh tế nông thôn. |
“Thực tế, lượng hàng hóa và chuỗi liên kết cơ bản gắn ổn định rồi, không có gia tăng đột phá về thị trường. Mức giá cá xuống đáy chủ yếu rơi vào những trường hợp đào ao tự phát, bán cho thương lái, bị ép giá. Năm 2018, giá cá tra tăng, diện tích trồng lúa không hiệu quả được người dân chuyển đổi sang đào ao nuôi cá tra khá nhiều. Diện tích giống cũng như diện tích nuôi cá tra vì thế tăng lên”, ông Trần Đình Luân nói.
Thừa nhận thị trường Trung Quốc năm nay gặp nhiều khó khăn, ông Luân tiết lộ, việc xuất khẩu cá tra chính ngạch của các công ty vẫn bình thường, song năm nay Trung Quốc siết chặt buôn bán tiểu ngạch. Trước đây, phía doanh nghiệp Trung Quốc sang Việt Nam thấy cá là mua, đóng gói rồi mang về thì hiện nay không làm được như vậy. Thu mua cá tra đều phải có nhãn mác, địa chỉ rõ ràng.
Còn theo ông Dương Nghĩa Quốc, việc nuôi cá tra ồ ạt, nếu chỉ đổ cho nông dân cũng khó. "Khi có lợi nhiều, người dân đương nhiên phải tự tìm cách để có thu nhập. Vấn đề ở đây là, cơ chế chính sách cũng còn nhiều bất cập”.
Ví dụ, vấn đề liên kết chuỗi, phải vận động làm sao người dân liên kết với doanh nghiệp để sản xuất, song đó là chỉ một mặt. Câu chuyện quản lý quy hoạch, quản lý liên kết vùng giữa tỉnh này với tỉnh kia, ai là người điều hành,… hiện nay không có. Phải làm sao để có cơ chế liên kết vùng giữa các tỉnh?
“Vấn đề nữa vô cùng quan trọng là liên kết ngang giữa các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cá tra cũng tự làm khó mình, tranh mua tranh bán. Giá lên thì doanh nghiệp cũng giữ giá nhưng khi khủng hoảng, doanh nghiệp ‘mạnh ai nấy bán’, không cần biết đến lợi ích chung”, ông Quốc nhấn mạnh.
Hội nhập mà không làm tốt thì hàng chỉ để tự dùng
Theo ông Quốc, tình hình kinh doanh cá tra từ nay đến hết năm khá khó dự báo. Để gỡ khó cho toàn ngành, hiệp hội đề nghị các cơ quan quản lý đẩy mạnh xúc tiến thương mại, gỡ khó những vấn đề cụ thể. Ví dụ, xuất khẩu cá tra sang thị trường Mỹ, Trung Quốc, Brazil… khó ở điểm nào thì cơ quan quản lý cùng hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ, đừng chỉ hô khẩu hiệu chung chung.
Về dài hạn, ngành cá tra đã hội nhập vào “sân chơi” quốc tế, phải đảm bảo về tiêu chuẩn xuất xứ, an toàn vệ sinh thực phẩm, có thương hiệu.
“Cá tra Việt còn chưa có thương hiệu. Hội nhập rồi mà không làm tốt thì mình để dùng thôi chứ bán cho ai. Điều này để doanh nghiệp tự làm không nổi mà cần sự hỗ trợ của cơ quan nhà nước, điển hình là Bộ Công Thương và Bộ NN&PTNT”, ông Quốc nhấn mạnh.
Thêm một vấn đề nữa ông Quốc lưu ý là hiện nay nhiều thị trường như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh, Indonesia cũng đang thúc đẩy nuôi cá tra. Việt Nam không còn cảnh “một mình một chợ”. Trung Quốc nuôi không nhiều nhưng phía Trung Quốc làm được cũng phải xem chừng yếu tố cạnh tranh.
Từ góc độ cơ quan quản lý Nhà nước, theo ông Luân, hiện nay, định hướng là tiếp tục đẩy mạnh mở rộng thị trường Trung Quốc theo hướng xuất khẩu chính ngạch, tạo cung cầu ổn định lâu dài. Hy vọng, nửa đầu năm Trung Quốc nhập nhiều cá tra đã tiêu thụ hết thì nửa cuối năm nhu cầu tăng lên, xuất khẩu cá tra sẽ được đẩy mạnh hơn.
Ngoài ra, xuất khẩu cá tra còn phải mở rộng sang các thị trường khác, đặc biệt là thị trường trong khối Hiệp định Đối tác Toàn diện và Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA).
“Về phần nuôi trồng, mấu chốt vẫn là đẩy mạnh nuôi trồng có sự liên kết chặt chẽ theo tiêu chuẩn quốc tế, có thể truy xuất được nguồn gốc, đảm bảo được nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng”, ông Luân nói.
