Tôi lân la ra khu vực thăm gặp của phạm nhân với gia đình. Thật ngạc nhiên đa số thân nhân của họ lặn lội hàng trăm cây số đường gập ghềnh tới đây đều là phụ nữ.
Có người mẹ nghèo quê Nam Định, lang bạt làm thuê khắp nơi, cứ 2 năm một lần, đúng ngày đó tháng đó đến thăm con, hai mẹ con ngồi đối diện, lời thoại lẫn trong tiếng nấc và nước mắt.
Hết thời gian thăm gặp, tôi hỏi chàng trai thời gian án tù, anh ta lễ phép: “Báo cáo cán bộ, em rằm ạ”, nghĩa là 15 năm. Người mẹ bịn rịn, rồi lật đật đứng dậy móc trong túi ra gửi ký quĩ căng-tin cho con được hơn 100.000 đồng, là những tờ bạc lẻ nhàu nát. Tôi rất nhớ chi tiết có hai quả trứng gà luộc lẫn trong đống tiền lẻ lăn trên bàn, chị nhặt lại bỏ vào túi. Đó là phần lương thực dành cho quãng đường xa quay trở về. Hai mẹ con sẽ còn gặp nhau 6 lần như thế này nếu như trong quá trình cải tạo cậu “Rằm” không gây thêm vụ việc nào nữa khi thụ án.
Có người mẹ khác trên gương mặt có nhiều vết sẹo, tay trái đã khuyết cả bàn tay để lộ phần da thịt sẹo đỏ. Tất cả những đau đớn đó là hậu quả của việc trả thù sau khi con trai bà gây thương tích cho một nhóm thanh niên cùng huyện. Họ đã đặt mìn ở cửa nhà, mìn nổ sập một góc tường nơi bà đang ngủ, người mẹ may mắn thoát chết, đứa con ra đầu thú sau đó.
Ba cánh tay để trên bàn đá nắm chặt lấy nhau. Đứa con thỉnh thoảng lấy ngón tay cái xoa xoa vào vết cụt của mẹ. Nỗi đau thể xác có lẽ đã không còn âm ỉ nữa, nhưng sự hiện diện của đứa con lầm lỗi đang trả án chắc chắn là nỗi buồn thăm thẳm không thể ngừng lại.
Trên gương mặt của những người mẹ, tôi cảm nhận được những vất vả. Tôi nhớ mãi những ánh mắt đó, thật ra tôi cũng đã nhìn thấy nhiều những ánh mắt phụ nữ đau khổ, tê dại vô hồn. Nó không đủ sức lưu lại hình ảnh bất cứ điều gì.
Nó giống như trong một đoạn của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp. “Không biết những người chồng, người con, những người thân của họ đã làm những gì để làm cho ánh mắt họ khô kiệt, đã làm mất hết đi vẻ tinh anh trong ánh mắt kia? Cuộc đời con người nào nhiều nhặn gì...”.
Tôi lớn lên bên hông chợ Đồng Xuân, Hà Nội, một chỗ trũng của mọi tệ nạn những năm 1990. Đám trẻ chúng tôi được các anh dạy đi trộm cắp vặt vãnh những thứ trong chợ, cuộn dây đồng, mớ rau, con gà, bịch đậu xanh...
Trộm cắp giỏi, hung hăng đánh nhau là thứ thước đo “bản lĩnh” của đám trẻ. Chúng tôi cùng nhau lớn, những tố chất “bản lĩnh” tồn tại với không ít bạn cùng trang lứa, những vụ án đâm chém, trọng án kinh khủng những năm sau đó ở Hà Nội đều có mặt họ.
Dạo trước tôi chở anh bạn mới về với xã hội sau gần 2 thập kỷ sống tập thể cơm cân áo số, có hai cậu choai choai tóc nhuộm đỏ đi vào đường ngược chiều suýt đâm vào xe chúng tôi. Hai xe đều phanh dừng lại, anh bạn lẩm bẩm: “Nó lườm mình đấy bạn ạ”. Tôi bật cười, có gì đó thật kỳ lạ.
Đã có lúc tôi chợt nảy ra suy nghĩ, tại sao cơ quan chức năng không tổ chức những tour tham quan trại giam dành cho những thanh niên hư hỏng, vi phạm pháp luật nhưng chưa đến mức khởi tố hình sự.
Để họ được nhìn, được chứng kiến, được hít thở thứ không khí đặc quánh mùi mồ hôi, mùi bê tông, mùi của thứ lưu cữu của những người mất tự do, nhìn vào và nghĩ về những người mẹ trong phòng thăm nuôi. Nó sẽ là lời cảnh tỉnh, răn đe có sức mạnh tiêm thẳng vào trí não con người, để mà biết sợ trước khi hung hăng vung dao hay phạm tội nào đó khi còn được tự do.
