Nhận định trên trang tin realcleardefense.com mới đây, chuyên gia về an ninh và quan hệ Quốc tế Wyatt J. Greco, nghiên cứu sinh Thạc sĩ Chính sách Công tại Khoa Chính sách Công, Đại học Pepperdine (Mỹ) cho rằng, trong một động thái ngoại giao bất ngờ, Mỹ đã công bố hợp tác nghiên cứu khoáng sản dưới đáy biển với Quần đảo Cook, quốc đảo nhỏ bé nhưng có vị trí chiến lược tại Thái Bình Dương. Bước đi này không chỉ nhằm củng cố vị thế của Mỹ trong ngành công nghiệp khai thác biển sâu mà còn là một phản ứng trực tiếp trước sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.
Cuộc đua giành khoáng sản đáy biển
Trước đó vào tháng 2 năm nay, Quần đảo Cook và Trung Quốc đã ký một thỏa thuận quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, bao gồm cả việc thành lập một ủy ban chung về khai thác khoáng sản dưới đáy biển. Thỏa thuận này, cùng với các hợp tác về cơ sở hạ tầng và giáo dục, đã đặt nền móng cho sự tham gia của Bắc Kinh vào một khu vực giàu tài nguyên.
Tuy nhiên, Mỹ đã nhanh chóng phản công. Tuyên bố chung giữa Mỹ và Quần đảo Cook vào tháng 8 này đã khẳng định mối quan tâm chung trong việc hợp tác nghiên cứu đáy biển. Theo thông cáo báo chí, chính phủ Mỹ và Quần đảo Cook "có vị thế đặc biệt để hợp tác nhằm đảm bảo việc thăm dò và phát triển tài nguyên khoáng sản đáy biển được hướng dẫn bởi khoa học tiêu chuẩn vàng nghiêm ngặt và các thông lệ tốt nhất".
Sắc lệnh hành pháp tháng 4/2025 của Tổng thống Mỹ Donald Trump về khai thác khoáng sản dưới đáy biển khẳng định rằng việc hợp tác với "các quốc gia đang phát triển tài nguyên khoáng sản dưới đáy biển trong khu vực thuộc thẩm quyền quốc gia của họ, bao gồm cả Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ)" là chính sách của Mỹ.
Tuyên bố chung nêu rõ, Mỹ sẵn sàng chia sẻ "chuyên môn về nghiên cứu và công nghệ đại dương" để giúp Quần đảo Cook phát triển "nguồn tài nguyên thiên nhiên biển rộng lớn" của mình. Ước tính của Cơ quan Khoáng sản Đáy biển Quần đảo Cook cho thấy vùng biển của họ chứa "mỏ quặng giàu kim loại lớn thứ hai" trên thế giới.
Mỹ công nhận Quần đảo Cook là một quốc gia độc lập vào năm 2023, nhưng Trung Quốc đã có quan hệ chính thức từ năm 1997. Tuyên bố hạn hẹp của Mỹ về nghiên cứu đáy biển có vẻ không đáng kể khi so sánh với tầm nhìn rộng lớn về quan hệ đối tác chiến lược toàn diện của Trung Quốc.
Tuy nhiên chuyên gia Greco lưu ý, việc Mỹ có thể tiếp cận các nguồn tài nguyên này là một chiến thắng ngoại giao quan trọng. Điều đó không chỉ giúp Mỹ đạt được mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu về khai thác khoáng sản biển sâu, mà còn ngăn Trung Quốc độc quyền một nguồn cung khoáng sản quan trọng. Ngoài ra, ngoại giao với quốc gia nhỏ bé này nên được coi là bước đầu tiên hướng tới việc đảm bảo sự hiện diện tích cực của Mỹ trong toàn bộ khu vực.
Trong bối cảnh trên, sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc lại không diễn ra suôn sẻ. Mối quan hệ đang mở rộng với Bắc Kinh đã vấp phải nhiều phản ứng trái chiều từ người dân và các nhà lập pháp đối lập của Quần đảo Cook. Hơn nữa, thỏa thuận với Bắc Kinh đã gây ra rạn nứt trong mối quan hệ của Quần đảo Cook với đồng minh truyền thống của họ là New Zealand.
New Zealand đã phản ứng bằng cách đóng băng hơn 10 triệu USD tài trợ, với lý do các thỏa thuận với Trung Quốc đã không được thảo luận đầy đủ. Vị thế của New Zealand, đồng minh truyền thống và liên kết chặt chẽ với Australia cũng như Mỹ, đã được Quần đảo Cook coi là ưu tiên hàng đầu trong đầu tư và viện trợ.
Trong bối cảnh đó, động thái ngoại giao của Mỹ là một "sự can thiệp kịp thời", tạo thêm lựa chọn cho Quần đảo Cook và giúp cân bằng lại cán cân quyền lực trong khu vực.
Bức tranh lớn hơn
Theo chuyên gia Greco, Quần đảo Cook đang được coi là tiền tuyến mới trong cuộc cạnh tranh giành ảnh hưởng tại Thái Bình Dương, nhưng Mỹ không nên bỏ qua bức tranh lớn hơn. Sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc đã và đang diễn ra ở nhiều quốc đảo khác. Kể từ năm 2019, ba quốc đảo là Kiribati, Quần đảo Solomon và Nauru đã chấm dứt quan hệ với Đài Loan để thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Bắc Kinh.
Đặc biệt, Trung Quốc đã gia tăng áp lực đối với Palau, một đồng minh Hiệp ước Liên kết Tự do (COFA) của Mỹ. Palau, nơi có các cơ sở quân sự của Mỹ và nằm dọc theo Chuỗi đảo thứ hai - một ranh giới chiến lược quan trọng, đã phải đối mặt với các cuộc xâm nhập đường biển và các cuộc tấn công vào ngành du lịch của họ.
Chuyên gia Greco cho rằng tuyên bố chung giữa Mỹ và Quần đảo Cook vào tháng 8 năm nay là một khởi đầu tốt, nhưng Mỹ cần biến nó thành hành động lâu dài. Washington nên xây dựng quan hệ đối tác với các quốc đảo giàu tài nguyên khác như Kiribati, Tonga và Nauru. Đồng thời, Mỹ cũng cần củng cố lập trường với các đối tác COFA và giải quyết những lo ngại của họ, cũng như củng cố sức mạnh trong nước bằng cách khai thác các nguồn khoáng sản và khôi phục ngành đóng tàu của mình.
