Tầm vóc quốc tế của Ấn Độ đã tăng mạnh nhờ vai trò lãnh đạo của "Phía nam Toàn cầu", một thuật ngữ chỉ các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển không liên kết với bất kỳ khối cường quốc lớn nào.
Ấn Độ hiện đang làm chủ tịch G20 trong năm nay, với việc Thủ tướng Narendra Modi tỏ ra không lãng phí thời gian khi tiến hành hàng loạt các hoạt động ngoại giao nhằm củng cố vị thế của đất nước với tư cách là một người chơi chủ động trên trường quốc tế.
Ông Modi đã thu hút sự chú ý của quốc tế vào cuối tháng 5 khi gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy bên lề hội nghị thượng đỉnh G7 ở Hiroshima, Nhật Bản. Trong cuộc trò chuyện, Thủ tướng Modi nói với Tổng thống Zelenskyy rằng ông sẽ "làm bất cứ điều gì có thể" để giải quyết xung đột.
Sau hội nghị thượng đỉnh G7, ông Modi đã bay tới Papua New Guinea để tham dự Diễn đàn Hợp tác Ấn Độ-Các đảo Thái Bình Dương, được tổ chức lần đầu tiên sau 8 năm. Tiếp theo đó, ông đến Australia trong chuyến thăm đầu tiên sau 9 năm, nhận được sự chào đón nồng nhiệt từ các công dân gốc Ấn Độ.
Ấn Độ đã nâng cao vị thế quốc tế của mình bằng cách cố gắng làm hài lòng cả các nền kinh tế phát triển và đang phát triển. Ông Modi nhấn mạnh với lãnh đạo của các quốc gia công nghiệp hóa về tầm quan trọng của sự đoàn kết giữa các quốc gia dân chủ, đồng thời thông cảm với các nước đang phát triển hiện phải vật lộn với lạm phát và các thách thức về khí hậu. Một số gọi đây là ngoại giao đa hướng, nhưng những người khác coi đó chỉ là một mánh khóe "làm hài lòng tất cả".
Ông Modi chuẩn bị có chuyến thăm chính thức cấp nhà nước tới Mỹ vào ngày 21/6 và chính quyền Washington được cho là rất muốn tận dụng cơ hội này để chia rẽ Ấn Độ và Nga, nhà cung cấp vũ khí chính của New Delhi. Trong chuyến thăm của ông Modi, Mỹ và Ấn Độ dự kiến sẽ ký một thỏa thuận để cùng phát triển và sản xuất động cơ phản lực chiến đấu.
Tuy nhiên, Ấn Độ không có dấu hiệu hạn chế nhập khẩu dầu quy mô lớn từ Nga. Trong tháng 5, Ấn Độ đã mua 1,96 triệu thùng dầu thô của Nga mỗi ngày, theo hãng tin Press Trust of India.
Tháng 12 năm ngoái, G7 và Liên minh châu Âu đã áp đặt lệnh cấm vận đối với việc nhập khẩu dầu thô của Nga bằng đường biển. Ngoài ra, EU vào tháng 2 đã cấm nhập khẩu các sản phẩm dầu mỏ tinh chế từ Nga, bao gồm cả dầu diesel và nhiên liệu máy bay. Các bước này nhằm hạn chế nguồn thu nước ngoài của Nga từ xuất khẩu năng lượng.
Ấn Độ bắt đầu tăng cường nhập khẩu dầu từ Nga vào tháng 4/2022, chưa đầy hai tháng sau khi Nga đưa quân sang Ukraine. Tính đến tháng 3 năm 2023, Ấn Độ đã nhập khẩu trung bình mỗi ngày 1,02 triệu thùng dầu thô của Nga.
Theo Bộ Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ, con số này tăng gấp 11 lần so với năm trước và chiếm 20% tổng lượng dầu nhập khẩu của nước này. Nhờ đó, Nga trở thành nhà cung cấp dầu mỏ lớn nhất cho quốc gia Nam Á, vươn lên từ vị trí thứ 10 một năm trước đó. Theo sau Nga là Iraq với 1,01 triệu thùng và Arab Saudi với 790.000 thùng.
Hiện 80% lượng tiêu thụ dầu thô của Ấn Độ đến từ bên ngoài. Tăng cường nhập khẩu dầu từ Nga mang lại cho Ấn Độ ba lợi ích: kiềm chế lạm phát, cải thiện cán cân thương mại và đa dạng hóa nguồn cung.
Về lạm phát, lợi ích của các biện pháp trừng phạt của phương Tây rất rõ ràng: Ấn Độ đã mua dầu của Nga với giá trung bình là 83 USD/thùng trong năm tài chính 2022, so với 90 USD đối với dầu của Iraq và 100 USD đối với dầu của Arab Saudi.
Cán cân thương mại của Ấn Độ đã được hỗ trợ bởi sự gia tăng doanh số bán các sản phẩm dầu mỏ của nước này ở nước ngoài. Trong khi giá dầu tăng trên toàn thế giới, việc nhập khẩu dầu tương đối rẻ của Nga đã giúp Ấn Độ thu được lợi ích từ việc mở rộng biên độ giữa nhập khẩu dầu thô và xuất khẩu các sản phẩm dầu mỏ.
Về giá trị, tỷ lệ xuất khẩu xăng dầu so với nhập khẩu dầu thô đã tăng từ 54% trong năm tài chính 2021 lên 59% trong năm tài chính 2022 do kim ngạch xuất khẩu trước tăng 50% trong khi kim ngạch sau chỉ tăng 30%. Xét về lượng, nhập khẩu dầu thô tăng gần 10% nhưng xuất khẩu xăng dầu không thay đổi.
Ấn Độ đã đa dạng hóa các nhà cung cấp dầu khi sự phụ thuộc vào 3 nhà sản xuất lớn ở Trung Đông - Iraq, Ả Rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất - đã giảm từ 53% xuống 47%.
Thoạt nhìn, chính sách "Ấn Độ là trên hết" của ông Modi dường như đã giúp Nga vượt qua các lệnh trừng phạt của phương Tây, nhưng một nghiên cứu chi tiết về các số liệu thương mại cho thấy rằng việc Ấn Độ bất chấp các lệnh trừng phạt của Nga dường như lại mang lại lợi ích cho những nước khác.
Trong khi Ấn Độ tăng mạnh nhập khẩu từ Nga, lượng mua của nước này từ các nhà cung cấp lớn khác đã giảm, giải phóng nhiều dầu hơn cho các nước ở châu Âu và các nơi khác. Trên thực tế, Ấn Độ đã chứng kiến hàng nhập khẩu từ 6 trong số 10 nhà cung cấp hàng đầu của mình giảm trong năm tài chính 2022, bao gồm mức giảm 49% từ Nigeria, 24% từ Mỹ, 18% từ Kuwait và 10% từ Iraq. Các quốc gia này rõ ràng đã tăng xuất khẩu sang các nước khác ngoài Ấn Độ, bao gồm cả các thành viên của G7 và EU.
Ấn Độ cũng đã tinh chế một phần lớn dầu nhập khẩu của Nga thành các sản phẩm để bán cho các quốc gia tham gia lệnh trừng phạt Nga, mà theo nhiều chuyên gia thì đây là hành vi "rửa dầu". Các lô hàng sản phẩm xăng dầu của Ấn Độ đến Hà Lan đã tăng 70% trong năm tài khóa 2022, khiến nước này trở thành nhà cung cấp hàng đầu cho trung tâm thương mại dầu mỏ của châu Âu, tăng từ vị trí thứ ba của năm 2021. Các sản phẩm dầu mỏ của Ấn Độ dường như đã bù đắp sự thiếu hụt nguồn cung của Nga cho EU.
Ấn Độ đã có thể đóng vai trò này trong việc điều hòa dòng chảy dầu mỏ và các sản phẩm dầu mỏ trên toàn cầu vì đây là nước nhập khẩu dầu thô lớn thứ ba thế giới và là nước xuất khẩu các sản phẩm dầu mỏ lớn thứ tư thế giới.
Xăng, dầu naphtha, dầu khí và dầu công nghiệp nặng đều được làm từ dầu thô ở các giai đoạn tinh chế khác nhau. Nhiều nước sản xuất dầu chỉ đơn giản là xuất khẩu bất kỳ sản phẩm dư thừa nào.
Ấn Độ, mặc dù không có trữ lượng dầu mỏ lớn, nhưng vẫn phát triển thành công một ngành công nghiệp dầu mỏ lớn bằng cách hoạch định chiến lược xuất khẩu các sản phẩm dầu mỏ của mình. Năm tài chính vừa qua, dầu thô là mặt hàng nhập khẩu lớn nhất của Ấn Độ, trong khi các sản phẩm dầu mỏ chiếm tỷ trọng xuất khẩu lớn nhất.
Các công ty dầu mỏ lớn của phương Tây vào Ấn Độ sau Thế chiến II. Tuy nhiên, vào những năm 1970, chính phủ Ấn Độ đã quốc hữu hóa các doanh nghiệp và chia thành 3 công ty nhà nước: Indian Oil, Bharat Petroleum và Hindustan Petroleum.
Sau khi Ấn Độ bắt đầu tự do hóa nền kinh tế vào năm 1991, hai tập đoàn Reliance Industries và Essar Oil đã tham gia vào lĩnh vực kinh doanh nhà máy lọc dầu với mục tiêu tận dụng nhu cầu lớn trong nước.
Reliance hiện vận hành nhà máy lọc dầu lớn nhất thế giới với công suất hàng ngày là 1,24 triệu thùng ở bang Gujarat. Trong khi Essar Oil đã được bán cho công ty dầu mỏ lớn của Nga là Rosneft vào năm 2017 và đổi tên thành Nayara Energy. Cùng nhau, Reliance và Nayara hiện chiếm 1/3 công suất lọc dầu hàng ngày của Ấn Độ với khoảng 5 triệu thùng, quy mô lớn thứ ba thế giới sau Mỹ và Trung Quốc.
Khi Ấn Độ thường tìm cách kiểm soát giá nhiên liệu bán buôn như một cách để giảm lạm phát, hai công ty thuộc khu vực tư nhân đã dần chuyển trọng tâm sang thị trường nước ngoài, cuối cùng mở đường cho nước này trở thành nhà xuất khẩu lớn các sản phẩm xăng dầu.
Việc quốc gia dầu mỏ chủ chốt này từ chối tham gia các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga đã khiến Mỹ và châu Âu khó chịu, nhưng các quốc gia phương Tây thực sự lo lắng về sự chống đối của Ấn Độ như thế nào thì vẫn còn là một câu hỏi. Một cái nhìn nhanh về sự khác biệt giữa các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Iran và Nga sẽ giúp làm rõ điều đó.
Năm 2018, Mỹ áp đặt lệnh cấm nhập khẩu dầu từ Iran vì nghi ngờ nước này phát triển vũ khí hạt nhân. Động thái này được mở rộng vì nó nhắm vào những khách hàng mua dầu của Iran. Trong khi 8 quốc gia, bao gồm Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc, ban đầu được miễn trừ, các nước này đã tham gia lệnh cấm vận vào năm sau và nó vẫn còn hiệu lực. Ngược lại, các biện pháp trừng phạt chống lại Nga chỉ đặt ra mức trần giá, ở mức 60 USD/thùng, nhưng không áp dụng cho các nhà nhập khẩu dầu của nước này.
Sự khác biệt bắt nguồn từ lượng dầu xuất khẩu của hai nước. Trước lệnh cấm, Iran đã vận chuyển khoảng 3,5 triệu thùng mỗi ngày, khối lượng đó có thể được bù đắp bằng sản lượng tăng từ các nhà sản xuất hàng đầu như Arab Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Nhưng xuất khẩu hàng ngày của Nga là khoảng 8 triệu thùng. Nếu nguồn cung đó biến mất, thị trường có thể bị tổn hại không thể khắc phục, giáng một đòn mạnh vào nền kinh tế thế giới.
Do đó, G7 và EU đã để Ấn Độ làm "công việc bẩn thỉu" là mua dầu của Nga để ngăn chặn một cuộc khủng hoảng toàn diện và Ấn Độ đã đóng vai trò này một cách hoàn hảo. Sau khi Nga đưa quân sang Ukraine, một số chuyên gia đã cảnh báo rằng giá dầu có thể lên tới 200 USD/thùng trong bối cảnh u ám do lệnh trừng phạt gây ra, nhưng sau khi đạt đỉnh chỉ trên 120 USD, giá đã giảm trở lại khoảng 70 USD/thùng.
Bà Mika Takehara, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu và phân tích tại Tổ chức An ninh Năng lượng và Kim loại Nhật Bản cho biết: “Khoảng một năm qua là thời gian thử nghiệm lý thuyết rằng thị trường dầu mỏ toàn cầu có thể đối phó với bất ổn địa chính trị nghiêm trọng thông qua cơ chế điều chỉnh năng động của nó. Cơ chế này sẽ không hoạt động nếu không có Ấn Độ".
Cả G7 và EU đều không thể công khai thừa nhận "đóng góp" của Ấn Độ trong việc ổn định giá cả, nhưng không thể phủ nhận rằng nước này đã đóng một vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn khủng hoảng kinh tế toàn cầu.
Ấn Độ có thể không có ý định đóng vai trò đó, nhưng tác động của việc mua dầu từ Nga cho thấy rõ tầm ảnh hưởng ngày càng tăng của Ấn Độ, đồng thời khiến mọi người nhận thức được quyết tâm theo đuổi "quyền tự chủ chiến lược" của ông Modi.
