 |
Những con số đáng báo động về bệnh ung thư tại Việt Nam. (Nguồn: WHO) |
Nhờ sự phát triển của y học nói chung và hệ thống y tế Việt Nam nói riêng, căn bệnh ung thư có thể được phát hiện sớm và bệnh nhân được điều trị kịp thời, giúp kéo dài tuổi thọ và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, trong quá trình điều trị ung thư bằng các phương pháp Tây y như phẫu thuật, hóa trị và xạ trị, bệnh nhân thường gặp phải những tác dụng phụ nghiêm trọng.
Một trong những tác dụng phụ thường thấy ở các bệnh nhân ung thư đang tiếp nhận điều trị bằng phương pháp hóa trị là suy kiệt cơ thể với các biểu hiện buồn nôn, chán ăn, sụt cân nhanh. Một tác dụng phụ phổ biến khác chính là hệ miễn dịch của người bệnh bị tổn thương do các phương pháp điều trị tiêu diệt các tế bào ác tính nhưng cũng đồng thời tiêu diệt cả những tế bào lành tính, từ đó dẫn đến hiện tượng người bệnh dễ bị nhiễm trùng. Trong quá trình xạ trị, các bệnh nhân cũng dễ bị tổn thương thần kinh, viêm loét niêm mạc gây đau đớn kéo dài. Ngoài ra, quá trình điều trị mệt mỏi và đau đớn đi kèm với tiên lượng không chắc chắn cũng khiến nhiều bệnh nhân căng thẳng, lo âu, dẫn tới trầm cảm. Chính bởi những tác dụng phụ trong quá trình điều trị ung thư này đã khiến nhiều người bỏ dở liệu trình, làm giảm hiệu quả điều trị.
Trong bối cảnh ấy, Y học cổ truyền (YHCT) được nghiên cứu và ứng dụng như một liệu pháp hỗ trợ, giúp giảm bớt khó khăn cho bệnh nhân trong quá trình điều trị ung thư. Theo bà Bùi Thị Thương, nghiên cứu sinh tiến sĩ chuyên ngành Đông - Tây y kết hợp trong điều trị ung thư tại Bệnh viện Trung y Thượng Hải, trực thuộc Đại học Trung y dược Thượng Hải, Trung Quốc, YHCT mang lại nhiều lợi ích thiết thực trong hỗ trợ phòng chống và điều trị ung thư. Với nền tảng kiến thức từ quá trình nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của các giáo sư hàng đầu, cùng kinh nghiệm thực tiễn tích lũy tại bệnh viện, bà Thương đã tham gia trực tiếp vào các ca lâm sàng, áp dụng thảo dược và châm cứu để giảm tác dụng phụ và nâng cao hiệu quả điều trị. "Trong quá trình cùng giáo sư và đội ngũ chuyên môn tại khoa ung bướu tham gia thăm khám và điều trị cho bệnh nhân ung thư, tôi được chứng kiến Đông Tây y có sự phối hợp nhịp nhàng, từ chẩn đoán đến lên phác đồ điều trị, giúp tôi hiểu rõ hơn về cơ chế khoa học của YHCT trong hỗ trợ bệnh nhân ung thư," bà chia sẻ.
Trong y học cổ truyền, bài thuốc thảo dược trị ung thư kết hợp nhiều vị, như một chiến lược phối hợp, mỗi vị tác động khác nhau lên cơ thể và tế bào ung thư. Ví dụ, một số vị thuốc có cơ chế ức chế tăng sinh tế bào ung thư và thúc đẩy apoptosis (chết tế bào theo chương trình); một số vị lại chống di căn và ức chế tạo mạch máu (anti-angiogenesis), giảm hình thành mạch máu nuôi khối u; nhiều vị thuốc khác lại hỗ trợ cơ thể tăng cường miễn dịch như kích thích tế bào NK, đại thực bào, và sản xuất cytokine (IL-2 và IFN-γ, giúp phục hồi tế bào miễn dịch tổn thương do hóa chất, giảm nguy cơ nhiễm trùng, và ức chế cơ chế lẩn trốn miễn dịch của tế bào ung thư, giảm tiến triển bệnh), đồng thời trong đơn thuốc sẽ không thể thiếu những vị thuốc có tác dụng giảm tác dụng phụ của hóa xạ trị như giảm buồn nôn, mệt mỏi do hóa trị, bảo vệ tủy xương, giảm tụt bạch cầu, tiểu cầu,...
 |
Ảnh chụp tại Bảo tàng Y học cổ truyền FITO Museum |
Sau phẫu thuật hoặc xuyên suốt quá trình hóa xạ trị, các bài thuốc YHCT có thể sử dụng đồng thời để hỗ trợ can thiệp trong cơ chế điều chỉnh vi sinh đường ruột, giúp tăng cường chuyển hóa các phân tử hoạt tính trong thuốc, ví dụ như trong hoàng liên có chứa berberine có tác dụng kháng viêm, hạ lipid máu, điều hòa đường huyết, điều biến miễn dịch và hệ vi sinh đường ruột, cải thiện được viêm loét đại tràng, hạn chế được các nguy cơ biến chứng trong quá trình điều trị ung thư. Nhiều loại thảo dược có khả năng ức chế các cytokine gây viêm (như TNF-α, IL-6) và trung hòa gốc tự do, giúp bảo vệ tế bào lành khỏi tổn thương do hóa xạ, hoặc tác động lên vi môi trường khối u (Tumor Microenvironment - TME), tăng cường hoạt động của đại thực bào M1 và giảm tế bào Treg giúp cơ thể dễ dàng phát hiện, tiêu diệt tế bào ung thư đang lẩn trốn miễn dịch, từ đó kiểm soát được sự phát triển của ung thư, kiểm soát di căn.
Châm cứu trong ung thư cũng phát huy nhiều tác dụng, ví dụ như kích thích giải phóng endorphin và enkephalin, ức chế dẫn truyền đau qua tủy sống giúp giảm đau ung thư, giảm các tác dụng phụ do hóa trị như buồn nôn, tê bì tay chân. Ngoài ra, châm cứu còn giúp điều hòa thần kinh nội tiết, hỗ trợ giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ. Các liệu pháp khác trong YHCT như hơ ngải cứu, tác động huyệt đạo, nhĩ châm cũng có những cơ chế khác nhau tác động lên hệ miễn dịch, giảm tác dụng phụ, đồng thời hỗ trợ nâng cao thể chất, chất lượng sống cho bệnh nhân ung thư.
 |
NCS Tiến Sĩ Bùi Thị Thương, Bệnh viện Trung y thành phố Thượng Hải, Đại học Trung Y Dược Thượng Hải, Trung Quốc. |
Bà Bùi Thị Thương cũng chia sẻ thêm rằng hiện nay, bệnh viện Trung y thành phố Thượng Hải cũng như các bệnh viện lớn ở Trung Quốc đều đang áp dụng nhiều mô hình kết hợp YHCT với y học hiện đại trong điều trị ung thư ở các giai đoạn điều trị khác nhau nhằm giúp bệnh nhân ung thư điều trị hiệu quả, kéo dài tuổi thọ, nâng cao chất lượng cuộc sống hàng ngày.
Giai đoạn điều trị bằng phẫu thuật
Trong giai đoạn điều trị bằng phẫu thuật, YHCT được kết hợp với y học phương Tây hiện đại để nâng cao hiệu quả phẫu thuật ung thư, giảm biến chứng sau mổ. Phẫu thuật cắt bỏ khối u ác tính là một phương pháp điều trị hiệu quả đối với quá trình tiêu diệt và hạn chế tăng nặng bệnh ung thư. Tuy nhiên, những tổn thương do phẫu thuật cũng khiến người bệnh trở nên suy yếu, gây khó khăn cho việc theo đuổi các giai đoạn hóa trị, xạ trị sau đó. Do đó, YHCT được đưa vào kết hợp trong hai giai đoạn trước và sau phẫu thuật: trước khi phẫu thuật, các bài thuốc YHCT được áp dụng để nâng cao thể trạng bệnh nhân, mở rộng chỉ định phẫu thuật. Sau khi phẫu thuật, bệnh nhân được kết hợp điều trị bằng YHCT giúp điều hòa chức năng tỳ vị, phục hồi khí huyết, hỗ trợ phục hồi sau phẫu thuật, nâng cao miễn dịch, tạo nền tảng cho các giai đoạn hóa trị, xạ trị sau đó. Từ đó nâng cao tỷ lệ sống sót, ngăn ngừa tái phát và di căn khối u.
Giai đoạn điều trị bằng xạ trị
Trong giai đoạn bệnh nhân tiếp nhận liệu pháp xạ trị, sử dụng kết hợp thuốc YHCT giúp giảm tác dụng phụ do xạ trị. Theo lý luận YHCT, tia xạ là tác nhân mang tính nhiệt, trong khi tiêu diệt tế bào ung thư cũng sẽ đồng thời gây uất nhiệt hoặc hao tổn âm dịch trong cơ thể. Trên lâm sàng, các bài thuốc ích khí dưỡng âm, lương huyết giải độc thường được sử dụng để giảm tác dụng phụ của xạ trị đối với cơ thể bệnh nhân. Đối với những tổn thương da và niêm mạc do xạ trị thì các phương pháp ngoại trị, rửa thuốc, bôi ngoài bằng thuốc YHCT cũng cho thấy những hiệu quả tích cực.
Ngoài ra, kết hợp sử dụng thuốc YHCT song song với quá trình xạ trị còn giúp nâng cao hiệu quả điều trị. Nghiên cứu cho thấy các loại thuốc hoạt huyết hóa ứ giúp cải thiện tuần hoàn vi mạch, tăng lưu thông máu, nâng cao nồng độ oxy ở vùng tổn thương, làm cho tế bào ung thư vốn thiếu oxy trở nên nhạy cảm hơn với tia xạ, từ đó tăng hiệu quả xạ trị.
Giai đoạn điều trị bằng hóa trị
Ngoài giai đoạn phẫu thuật và xạ trị, trong giai đoạn hóa trị, bệnh nhân cũng có thể được điều trị kết hợp YHCT để giúp giảm phản ứng phụ của hóa trị, đồng thời tăng cường miễn dịch, nâng cao độ nhạy của tế bào ung thư với hóa chất, từ đó tăng hiệu quả điều trị. Trong quá trình hóa trị, bệnh nhân thường gặp các triệu chứng như chán ăn, buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy, lúc này, YHCT áp dụng phương pháp kiện tỳ hòa vị, giáng nghịch chỉ ẩu để cải thiện tình trạng này. Khi bệnh nhân bị ức chế tủy xương, giảm tiểu cầu và bạch cầu, phương pháp bổ thận hoạt huyết thường được sử dụng và cho hiệu quả đáng kể.
Giai đoạn điều trị bằng liệu pháp nhắm trúng đích
Một liệu pháp điều trị ung thư phổ biến khác là sử dụng thuốc nhắm trúng đích. Đây là một liệu pháp tấn công trực tiếp vào tế bào ung thư, thường được dùng cho những bệnh nhân ở giai đoạn tiến triển và có di căn xa, khi hóa trị hay xạ trị không còn hiệu quả với người bệnh. Tuy nhiên, liệu pháp này lại có thể gây tổn thương gan, thận ở các mức độ khác nhau, đặc biệt là với những bệnh nhân đã trải qua giải phẫu, hóa trị, xạ trị, cơ thể suy yếu và tích tụ nhiều độc tố. Chính lúc này, việc ứng dụng các thuốc YHCT vào điều hòa toàn thân sẽ giúp bệnh nhân hồi phục tốt hơn. Trong giai đoạn này, YHCT tập trung củng cố nền tảng thể chất cho bệnh nhân, giúp phục hồi nguyên khí, tăng cường miễn dịch, phối hợp với thuốc nhắm trúng đích để quá trình điều trị đạt hiệu quả lớn hơn.
Giai đoạn điều trị bằng liệu pháp miễn dịch
Liệu pháp miễn dịch là phương pháp hiện đại sử dụng thuốc kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể để nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ như viêm nhiễm, mệt mỏi, rối loạn tự miễn,… Trong trường hợp này, YHCT có thể đóng vai trò hỗ trợ quan trọng, giúp tăng cường hiệu quả, giảm các tác dụng phụ.
Một vấn đề khác của liệu pháp miễn dịch là bệnh nhân thường kháng thuốc sau một thời gian điều trị. Việc kết hợp YHCT vào giai đoạn điều trị bằng liệu pháp miễn dịch sẽ giúp cải thiện môi trường vi mô khối u, làm chậm quá trình tiến triển của bệnh và duy trì hiệu quả điều trị lâu dài hơn.
Giai đoạn phòng ngừa
Sau khi bệnh nhân ung thư trải qua các giai đoạn điều trị tiêu diệt tế bào ung thư và trở lại cuộc sống bình thường, cuộc chiến chống ung thư của họ chưa kết thúc mà vẫn cần phải chú ý phòng ngừa tái phát và di căn. Ngoài ra, những người có các dấu hiệu tiền ung thư cũng là những đối tượng cần chủ động phòng ngừa các tổn thương tiền ung thư có thể tiến triển thành ung thư.
Với những đối tượng người bệnh này, YHCT cũng có các phương pháp hoạt huyết hóa ứ giúp cải thiện tình trạng máu đông, giảm nguy cơ di căn và tái phát. Các bài thuốc thanh nhiệt giải độc trong YHCT cũng giúp điều hòa khí huyết, khôi phục cân bằng cơ thể, tăng khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, từ đó kiểm soát khối u hiệu quả.
Có thể nói, sự phát triển ngày càng mạnh mẽ trong nghiên cứu khoa học và nghiên cứu lâm sàng về ứng dụng YHCT trong điều trị ung thư đã, đang và sẽ mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này. Tuy nhiên, người bệnh tuyệt đối không tự ý sử dụng hay áp dụng các phương pháp YHCT khi chưa được các bác sĩ có chuyên môn thăm khám và chỉ định điều trị. Việc tự ý kết hợp thuốc mà không có hướng dẫn từ bác sĩ am hiểu cả YHCT và Tây y có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, bao gồm suy giảm chức năng gan thận, xuất huyết hoặc thậm chí đe dọa tính mạng.
Một lưu ý quan trọng nữa mà bệnh nhân ung thư cần biết khi áp dụng YHCT vào điều trị là mặc dù có tác dụng lớn trong việc hỗ trợ điều trị ung thư nhưng trong một số trường hợp bệnh và giai đoạn bệnh thì YHCT chưa thể thay thế hoàn toàn liệu pháp y học hiện đại. Trong những trường hợp này, bệnh nhân không nên bỏ các liệu trình điều trị Tây y để hoàn toàn dùng YHCT, bỏ lỡ giai đoạn vàng điều trị, khiến bệnh tiến triển nặng hơn, giảm cơ hội sống sót.
